Có những vần thơ không chỉ là ngôn từ, mà còn là những tiếng vọng của lịch sử, những ngọn lửa cháy mãi trong lòng người đọc. Can thuyền vua của Phạm Huy Thông là một bài thơ như thế. Từng câu, từng chữ như một thanh kiếm chém vào không gian thời đại, tái hiện hình ảnh Trần Khánh Dư – một bậc tướng tài ba nhưng bị cách chức, vẫn một lòng vì nước, quỳ dưới thuyền vua để xin ra trận.
Bài thơ Đi Cống của Nguyễn Nhược Pháp mở ra một khung cảnh hùng vĩ nhưng cũng đầy nỗi niềm. Những đoàn người lặng lẽ rời quê hương, mang theo những sản vật quý giá để tiến cống triều đình phương Bắc. Trong ánh hào quang của quyền lực và lễ nghi, ẩn sâu là bi kịch của những con người bị cuốn vào guồng quay khắc nghiệt của lịch sử.
Nguyễn Nhược Pháp không phải là nhà thơ của những hào khí bi tráng hay những triết lý sâu xa, mà ông là thi nhân của những giấc mộng đẹp, của những cảnh sắc nhẹ nhàng mà đượm chút bâng khuâng. Một buổi chiều xuân là bài thơ như thế – một buổi chiều vừa thực, vừa mộng, nơi mà tâm hồn thư sinh thả trôi giữa cõi đời và cõi mộng, giữa cái hữu hình và những điều thoáng qua như sương khói.
Trong dòng chảy văn học Việt Nam, Nguyễn Nhược Pháp không chỉ nổi tiếng với những vần thơ nhẹ nhàng, tinh tế mà còn có những bài thơ mang màu sắc u uẩn, đầy ám ảnh. Giếng Trọng Thủy là một trong số đó một khúc bi ca trầm lặng về nỗi dằn vặt của con người giữa đêm giông bão, nơi ranh giới giữa sự sống và cái chết trở nên mong manh đến đáng sợ.
Trong thế giới thơ Nguyễn Nhược Pháp, những hình ảnh nhẹ nhàng nhưng đầy ám ảnh về cuộc đời, tình yêu và mộng tưởng luôn hiện lên một cách tự nhiên, không phô trương nhưng lắng sâu trong lòng người đọc. Căn gác nhỏ là một bài thơ như thế nó mở ra một thế giới của những văn nhân tài tử, những con người sống bằng chữ nghĩa, mộng mơ với văn chương nhưng cũng vật lộn với cơm áo, để rồi tất cả đọng lại trong những vần thơ được sáng tác giữa trời cao và hiện thực khắc nghiệt.
Có những bài thơ không chỉ là thơ, mà còn là một giấc mơ, một mảng ký ức tinh khôi của tuổi trẻ. Chùa Hương của Nguyễn Nhược Pháp chính là một giấc mơ như thế – trong trẻo, hồn nhiên, đầy chất thơ và cũng man mác một nỗi buồn thoáng qua. Đó là câu chuyện của một cô bé mười lăm tuổi, lần đầu tiên theo cha mẹ trẩy hội Chùa Hương, nhưng chuyến đi ấy không chỉ đơn thuần là một cuộc hành hương, mà còn là cuộc gặp gỡ đầu đời với tình yêu, với những rung động ngọt ngào và cũng đầy tiếc nuối.
Trong thơ Nguyễn Nhược Pháp, ta thường gặp những hình ảnh nhẹ nhàng, bay bổng, gợi nhớ về một thời xa xưa đầy phong nhã và thi vị. Tay ngà là một bài thơ như thế một giấc mộng giữa đêm trăng, nơi quá khứ và hiện tại hòa quyện vào nhau, nơi những bóng hình đã khuất vẫn còn vương vấn trong tâm hồn người lữ khách.
Nguyễn Nhược Pháp – thi nhân của những vần thơ nhẹ nhàng, tinh tế, lại có lúc khắc họa những bi kịch lịch sử đầy xót xa. Mị Ê là một bài thơ như vậy. Chỉ với tám câu thơ, ông đã dựng nên bức tranh bi tráng về một người phụ nữ tài sắc nhưng bạc mệnh, bị cuốn vào vòng xoáy của những toan tính chính trị, để rồi cuối cùng chọn cái chết như một cách bảo toàn danh tiết.
Mây – từ ngàn đời nay vẫn là biểu tượng của những giấc mơ, của sự mong manh và vô định. Người ta nhìn mây để tưởng tượng, để gửi gắm tâm tư, để tìm kiếm bóng dáng quá khứ hay một tương lai xa xôi. Trong bài thơ Mây, Nguyễn Nhược Pháp đã vẽ lên một bức tranh đầy hoài niệm, đối lập giữa quá khứ và hiện tại, giữa giấc mộng xưa và thực tại tàn nhẫn, để rồi khép lại bằng một nỗi buồn lặng lẽ, một sự mất mát vô hình mà ai cũng có thể cảm nhận.
Nguyễn Nhược Pháp, với giọng thơ mềm mại và tinh tế, đã thổi vào huyền thoại dân gian Sơn Tinh, Thủy Tinh một hơi thở mới, vừa bay bổng lãng mạn, vừa thấm đẫm nỗi niềm con người. Nếu như trong dân gian, câu chuyện chỉ đơn thuần là cuộc tranh giành Mỵ Nương giữa hai vị thần, thì qua ngòi bút của Nguyễn Nhược Pháp, nó trở thành một thiên tình sử đầy chất thơ, nhưng cũng là một bi kịch về tình yêu, sự kiêu hãnh và nỗi đau của những kẻ quyền năng.
Lịch sử không chỉ ghi dấu những bậc đế vương, anh hùng, mà còn có những con người lặng lẽ đứng sau, mang trong lòng những nỗi niềm đau đớn và tuyệt vọng. Nguyễn Thị Kim khóc Lê Chiêu Thống của Nguyễn Nhược Pháp là một bài thơ mang đậm nỗi bi ai ấy – tiếng khóc của người phụ nữ dành cho một triều đại đã suy vong, cho người chồng bạc mệnh, và cho chính thân phận mình trong dòng xoáy lịch sử vô tình.
Trong dòng chảy thơ ca Việt Nam, Nguyễn Nhược Pháp là một trong những thi nhân hiếm hoi có thể kết hợp nhuần nhị giữa chất liệu lịch sử và sự trữ tình bay bổng. Với bài thơ Mỵ Châu, ông đã vẽ nên một bức tranh đầy ám ảnh về bi kịch tình yêu giữa Mỵ Châu và Trọng Thủy một mối tình mang vẻ đẹp mong manh, nhưng lại bị số phận nghiệt ngã cuốn vào vòng xoáy của phản bội, đau thương và cái chết.
“Đi chợ Tết” của nhà thơ Bằng Việt là một bức tranh sinh động về niềm vui, sự hồi sinh của cuộc sống nơi bản Sán Dìu sau chiến tranh. Qua những vần thơ giản dị mà sâu sắc, tác giả không chỉ tái hiện khung cảnh đầy sắc màu của chợ Tết vùng cao mà còn truyền tải thông điệp về sức sống mãnh liệt, tinh thần lạc quan và niềm hy vọng bất diệt trong mỗi con người.
Bài thơ “Có phúc có phần” của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm là một bức thông điệp ngắn gọn mà sâu sắc, nhắc nhở con người về mối quan hệ giữa đức hạnh và phúc phần. Từng câu thơ, từng ý tứ là lời khuyên chân thành từ một bậc hiền triết, kêu gọi con người sống chân thành, nhân ái và có trách nhiệm với cộng đồng.
Giữa những vần thơ đẫm màu ly biệt của Thâm Tâm, Màu máu tigôn hiện lên như một nỗi đau không thể nguôi ngoai, một tiếng lòng quặn thắt của kẻ bị tình phụ. Nếu Hai sắc hoa tigôn của T.T.Kh. là lời tâm sự đẫm nước mắt của người con gái mang tình yêu dang dở, thì Màu máu tigôn lại là tiếng thét đầy oán hờn của kẻ ở lại, khi tình yêu đã nhuốm màu tang tóc.
Thâm Tâm – người thi nhân tài hoa nhưng cũng đầy bi thương của thi ca Việt Nam hiện đại – lại một lần nữa đưa ta vào thế giới của những mối tình không trọn vẹn. Một mảnh tình là bài thơ không dài, nhưng đủ để gợi lên bao nỗi xót xa về tình yêu, về những lời thề ước đã nhạt nhòa theo năm tháng.
Thâm Tâm – người thi sĩ tài hoa nhưng bạc mệnh, kẻ đã để lại những vần thơ đầy ám ảnh về nhân sinh, về những kẻ ra đi mà không hẹn ngày trở lại. Nếu Tống Biệt Hành là lời tiễn biệt bi tráng, thì Không Đề lại là tiếng thở dài âm thầm, là nỗi cô đơn không tên ngấm vào từng giọt sương khuya.
Trong những vần thơ của Thâm Tâm, luôn có bóng dáng của sự chia ly, của những cuộc ra đi không ngoái đầu, của những kẻ lữ hành khoác áo phong sương, chọn bước vào con đường gió bụi mà chẳng ai biết ngày về. Lưu biệt – đúng như tên gọi của nó – là một lời từ giã đầy bi tráng, là sự đoạn tuyệt giữa người ở và người đi, giữa quá khứ êm đềm và tương lai mịt mùng.
Có những đêm trăng không chỉ là ánh sáng, mà còn là chứng nhân cho tình bằng hữu, cho những tâm hồn đồng điệu tìm đến nhau trong chén rượu, trong vần thơ, và cả trong nỗi buồn ly biệt. Ngô Sơn Vọng Nguyệt là một bài liên ngâm đặc biệt, không chỉ bởi sự góp mặt của bốn thi sĩ tài hoa – Trúc Khê, Nguyễn Bính, Trần Huyền Trân và Thâm Tâm – mà còn bởi nó gói trọn tinh thần của một thời đại, nơi thơ ca không chỉ để ngâm vịnh mà còn là nơi gửi gắm những tâm tư sâu kín nhất của con người.
Nguyễn Công Trứ – một con người tài năng, từng tung hoành chốn quan trường, nếm đủ vinh hoa lẫn cay đắng của công danh. Nhưng cuối cùng, ông lại tìm thấy niềm vui trong sự tiêu dao, ẩn dật, buông bỏ lợi danh để tìm về cõi an nhiên. “Thú tiêu dao” chính là lời tâm tình của một kẻ sĩ đã đi qua bao bể dâu, hiểu rõ lẽ thịnh suy và lựa chọn một cuộc sống tự do, không ràng buộc.
Bài thơ Ngậm ngùi cố sự của Thâm Tâm là một lời than thở sâu sắc về nỗi buồn nhân thế, về những hoài bão lớn lao nhưng không thể trọn vẹn, về sự vô thường của cuộc đời. Chỉ với tám câu thơ ngắn gọn, tác giả đã khắc họa rõ nét tâm trạng chán chường, tiếc nuối và đầy dằn vặt của một con người khi nhìn lại cuộc đời mình giữa dòng chảy vô tình của thời gian.
