Bài thơ Giặc Mỹ của Nguyễn Khoa Điềm là một bản cáo trạng đanh thép, một tiếng nói từ máu lửa, từ đau thương của dân tộc trước sự xâm lăng tàn bạo của chủ nghĩa thực dân mới. Tác phẩm không chỉ tố cáo tội ác chiến tranh, mà còn đặt ra một sự phán xét nghiệt ngã dành cho những kẻ đã chà đạp lên nhân phẩm con người, biến chiến tranh thành một thứ công cụ vô nhân tính.
Tình yêu, khi phải đối diện với xa cách, sẽ trở nên như thế nào? Trong bài thơ “Giữa ngày xa cách”, Nguyễn Khoa Điềm đã vẽ nên bức tranh đầy cảm xúc về nỗi nhớ – một nỗi nhớ không đơn thuần chỉ là hoài niệm, mà còn là sự khắc khoải, là nỗi cô đơn xâm chiếm cả không gian và thời gian. Xa cách không chỉ là sự chia ly về khoảng cách, mà còn là hành trình của tâm hồn đi tìm lại chính mình, đi tìm lại một tình yêu đã trở thành lẽ sống.
Có những bài thơ không chỉ là thơ, mà còn là một khúc tâm tình, một bức thư gửi người đồng đội, một bản trường ca về những ngày gian lao nhưng rực rỡ ánh hào quang. Gửi anh Tường của Nguyễn Khoa Điềm là một bài thơ như thế. Đó không chỉ là lời nhắn gửi riêng cho một người, mà còn là tiếng lòng của cả một thế hệ, là nỗi nhớ, niềm tin, và tình yêu dành cho Tổ quốc giữa những tháng năm khói lửa.
Nguyễn Khoa Điềm, với giọng thơ đằm sâu, trầm lắng mà đầy khí phách, đã tái hiện một hình dung mãnh liệt về Chê Ghêvara – người chiến sĩ cách mạng kiên cường, biểu tượng của tinh thần đấu tranh vì tự do. Qua bài thơ Hình dung về Chê Ghêvara, tác giả không chỉ vẽ nên chân dung của một con người, mà còn khắc họa một tinh thần, một lý tưởng đã thấm sâu vào dòng chảy của lịch sử nhân loại.
Có những nơi không chỉ là cảnh sắc mà còn là dòng chảy của lịch sử, của ký ức và những tầng tầng cảm xúc con người. Nguyễn Khoa Điềm, với bài thơ Hồ Tây, 2011, đã vẽ lên một bức tranh vừa yên bình vừa chất chứa những uẩn khúc thầm lặng. Đằng sau những hình ảnh giản dị của thiên nhiên và con người, có một nỗi niềm trầm tư về thời gian, quá khứ và cả những ám ảnh không thể gọi thành tên.
Giữa Đà Lạt bảng lảng sương giăng, có một sắc vàng vẫn lặng lẽ rực rỡ bên hiên cửa. Hoa quỳ vàng – loài hoa của nắng gió cao nguyên, của những đợi chờ âm thầm, của những chuyển giao vô định giữa các mùa. Nguyễn Khoa Điềm đã để lại trong lòng người đọc một bài thơ nhẹ nhàng nhưng ám ảnh, một nỗi niềm về thời gian, tuổi tác và sự hữu hạn của đời người giữa vô hạn của đất trời.
Khi chiến tranh đi qua, những tàn tích mà nó để lại không chỉ là những hố bom trên mặt đất, mà còn là những hố sâu trong lòng người. Hồi kết cuộc của Nguyễn Khoa Điềm không phải là một khúc ca chiến thắng đầy hào sảng, mà là một lời thì thầm sâu lắng về sự ra đi của kẻ xâm lược, về những vết thương âm thầm của mẹ, và về niềm hy vọng vào một ngày mai bình yên.
Có những bài thơ như một tiếng thì thầm giữa đêm khuya, nhẹ nhàng nhưng thấm sâu vào lòng người. Hy vọng của Nguyễn Khoa Điềm là một bài thơ như thế – ngắn gọn mà sâu sắc, giản dị mà thấm đẫm triết lý. Từng câu chữ như một lời tự nhủ, một sự chiêm nghiệm về những đối nghịch trong cuộc đời, về cách con người tìm thấy ánh sáng ngay giữa những góc tối của cuộc sống.
Ngôn ngữ không chỉ là phương tiện truyền đạt, mà còn là biểu tượng của ý chí, của khát vọng, của sức mạnh dân tộc. Trong bài thơ Khoảng lớn âm vang, Nguyễn Khoa Điềm đã vẽ lên một bức tranh sống động về tiếng nói của nhân dân – những âm thanh không chỉ vang vọng mà còn mang trong mình sự chuyển mình của lịch sử, của ý chí kiên cường và của lòng yêu nước nồng nàn.
Có những tình yêu không chỉ gắn liền với một con người, mà còn hoà vào cả không gian, đất trời. Đó là thứ tình cảm vừa tha thiết, vừa rộng lớn như khoảng trời bát ngát. Khoảng trời yêu dấu của Nguyễn Khoa Điềm là một bài thơ như thế, nơi tình yêu cá nhân hoà quyện với tình yêu quê hương, nơi khoảng cách không làm mờ đi nỗi nhớ mà chỉ khiến nó trở nên sâu sắc hơn.
Có những bài thơ không chỉ là lời tự sự, mà còn là một tiếng gọi, một sự thức tỉnh. Không có quyền mệt mỏi của Nguyễn Khoa Điềm chính là một bài thơ như thế – một lời nhắc nhở mạnh mẽ về trách nhiệm, về sự kiên trì trước những biến động của cuộc đời.
Có những bài thơ không chỉ là thơ, mà còn là nhịp tim của một dân tộc, là tiếng hát ru giữa những năm tháng chiến tranh khốc liệt. Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ của Nguyễn Khoa Điềm là một bài thơ như thế – vừa dịu dàng như lời ru của mẹ, vừa da diết như lời thề sắt son của cả một thế hệ.
Nguyễn Khoa Điềm đã viết Kính tặng Nguyên Hồng như một nén tâm hương gửi đến người nhà văn lớn của dân tộc – một con người cả đời lao lực, không chỉ trên ruộng đất mà còn trên cánh đồng chữ nghĩa. Bài thơ không hoa mỹ, không bóng bẩy, mà chân thành, giản dị như chính cuộc đời và văn chương của Nguyên Hồng.
Có những tình yêu không ồn ào, không phô trương, nhưng vẫn mãnh liệt và bền bỉ theo năm tháng. Có những con người lặng lẽ đứng đó, không rời đi, dù dòng đời vẫn cuồn cuộn trôi. Trong bài thơ Lặng lẽ, Nguyễn Khoa Điềm đã khắc họa một tình yêu như thế – một tình yêu bình yên mà sâu sắc, là bến đỗ cuối cùng để con người ta trở về, sau những ngày tháng đầy bụi đường, biến động.
Giữa dòng sông bồi đắp phù sa bao đời, có những làng quê đã từng sống nhờ sông nước, từng gắn bó máu thịt với từng nhịp sóng. Nhưng khi cuộc sống đổi thay, dòng sông vẫn chảy, còn con người lại chông chênh trong chính nơi chốn mình sinh ra. Làng Phao Võng của Nguyễn Khoa Điềm là một bài thơ thấm đẫm nỗi buồn trước sự mất mát của một vùng quê sông nước, nơi những giá trị xưa cũ dần phai nhạt trước guồng quay khắc nghiệt của thời gian và sự đổi thay.
Bài thơ Lau của Nguyễn Khoa Điềm không chỉ đơn thuần khắc họa một loài cây dân dã mọc hoang trên những triền đồi, thung lũng, mà còn gửi gắm trong đó hình ảnh của những đoàn xe ra trận, của những người chiến sĩ trên tuyến đường vận tải Trường Sơn gian khổ. Lau không còn là một loài cây bình thường, mà trở thành biểu tượng của cả một thời đại – một thời đại của lòng yêu nước, của ý chí kiên cường, của những giấc mơ và khát vọng chiến thắng.
Nguyễn Khoa Điềm, với những câu thơ ngắn gọn mà giàu hình ảnh, đã dẫn ta vào một khoảnh khắc giao hòa giữa tĩnh lặng và xô bồ, giữa thanh tịnh và đời thường, giữa an nhiên và những ràng buộc trần gian. Bài thơ Lên núi thăm chùa tưởng như chỉ là một ghi chép giản đơn, nhưng ẩn chứa trong đó là những suy tư sâu sắc về con người và cuộc sống.
Có những năm tháng ta đã đi qua mà không hề hay biết, chỉ khi ngoảnh lại mới giật mình xao xuyến. Nguyễn Khoa Điềm, với Lời chào, đã gợi lên những nỗi niềm sâu lắng ấy – những ký ức tuổi thơ, những dấu chân trên đường đời, những bài học lớn lên giữa tình yêu quê hương và lịch sử. Bài thơ không chỉ là lời chào tạm biệt một thời tuổi trẻ vô tư, mà còn là lời tri ân đối với tất cả những gì đã làm nên con người ta hôm nay.
Trong bốn câu thơ ngắn gọn của Mai vườn nở sớm, Nguyễn Khoa Điềm đã gửi gắm một triết lý sâu sắc về thời gian, sự đổi thay và hy vọng. Hình ảnh vườn mai nở sớm trong năm nhuận không chỉ là một hiện tượng thiên nhiên, mà còn là ẩn dụ cho những điều đến sớm, những vội vàng trong cuộc sống.
Bài thơ Màu xanh lên đường của Nguyễn Khoa Điềm là một khúc ca tràn đầy sức sống, nơi màu xanh của thiên nhiên hòa quyện với màu xanh của tuổi trẻ, của lý tưởng, của những bước chân ra trận. Từng câu thơ vang lên như nhịp hành quân, như tiếng gọi của đất nước, thôi thúc người lính lên đường với niềm tin và khát vọng cháy bỏng.
Trong bài thơ Mẹ và Quả, Nguyễn Khoa Điềm đã vẽ nên một bức tranh giàu cảm xúc về tình mẫu tử, sự hy sinh và nỗi lo âu trước vòng quay của thời gian. Hình ảnh người mẹ hiện lên giản dị mà sâu lắng, gắn bó với đất đai, cây cỏ, và quan trọng nhất là với những “mùa quả” – biểu tượng của cả sự lao động lẫn tình yêu thương vô bờ bến.
