Bài thơ “Điếu Phan Công Tòng (bài 10)” của Nguyễn Đình Chiểu khép lại loạt mười bài thơ khóc thương và tôn vinh người trung liệt Phan Công Tòng. Nếu chín bài thơ trước là tiếng khóc bi tráng trước sự ra đi của một anh hùng, thì bài thơ cuối cùng này lại là lời khẳng định về danh thơm bất diệt, về sự trường tồn của chính nghĩa.
Có những con người khi nằm xuống, tên tuổi vẫn sống mãi với thời gian. Có những bậc anh hùng khi ngã xuống, tinh thần vẫn vang vọng giữa non sông. Trong bài thơ Điếu Phan Công Tòng (bài 09), Nguyễn Đình Chiểu đã khắc họa một Phan Ngọc Tòng không chỉ là người con của quê hương Ba Tri mà còn là biểu tượng bất diệt của lòng trung nghĩa, của khí phách hiên ngang trước vận nước đổi thay.
Lịch sử luôn khắc ghi những con người kiên trung, những bậc anh hùng không chịu cúi đầu trước cường quyền. Trong bài thơ Điếu Phan Công Tòng (bài 08), Nguyễn Đình Chiểu không chỉ than khóc cho sự hy sinh của Phan Ngọc Tòng, mà còn bày tỏ nỗi lòng đau đáu trước thời cuộc loạn ly. Đó là nỗi đau của một dân tộc bị xâu xé, là niềm uất hận trước những kẻ phản bội quê hương, là sự tiếc thương cho một bậc trung nghĩa phải ra đi khi nước nhà vẫn còn chìm trong khói lửa.
Lịch sử nước ta không thiếu những người anh hùng dám đứng lên chống giặc ngoại xâm, nhưng có mấy ai khi nằm xuống lại để lại nỗi tiếc thương đến vậy? Phan Ngọc Tòng không chỉ là một thủ lĩnh nghĩa quân, mà còn là biểu tượng của tinh thần yêu nước, của lòng trung nghĩa bất diệt. Khi ông ngã xuống trên mảnh đất Ba Tri, không chỉ con người mà cả thiên nhiên cũng buồn thương, tiếc nuối. Nguyễn Đình Chiểu – người vẫn luôn dành cả đời để khóc thương những người trung nghĩa – đã viết bài thơ Điếu Phan Công Tòng (bài 06) để tiễn biệt người anh hùng.
Lịch sử dân tộc Việt Nam đã ghi dấu biết bao anh hùng, những người dám đứng lên vì đất nước, dù biết trước con đường ấy đầy hiểm nguy, gian khó. Phan Ngọc Tòng – một thầy giáo làng ở Ba Tri, chỉ trong vài ngày đã trở thành một vị tướng cầm quân đánh Pháp, rồi hy sinh trong trận Giặc Hè lịch sử. Trước sự ra đi của người anh hùng ấy, Nguyễn Đình Chiểu đã viết bài thơ Điếu Phan Công Tòng (bài 05) để tiễn biệt, bày tỏ lòng tiếc thương nhưng cũng là để khẳng định tinh thần bất khuất của những người con đất Việt.
Lịch sử dân tộc Việt Nam là bản trường ca bi tráng của những con người kiên cường, dám đứng lên chống lại cường quyền, dù biết trước con đường ấy đầy gian truân, hiểm nguy. Trong số những vị anh hùng bất khuất ấy, Phan Ngọc Tòng là một biểu tượng sáng ngời của lòng trung nghĩa và tinh thần quật khởi. Nguyễn Đình Chiểu, với trái tim luôn hướng về dân tộc, đã viết bài thơ Điếu Phan Công Tòng (bài 04) như một lời tiễn biệt đầy xúc động, vừa tiếc thương, vừa kính phục trước tấm lòng kiên trung của người anh hùng.
Trong dòng chảy lịch sử đầy biến động của dân tộc Việt Nam, có biết bao bậc anh hùng đã đứng lên chiến đấu vì chính nghĩa, vì quê hương. Phan Ngọc Tòng là một trong những con người như thế, một người thầy giáo làng nhưng mang trong mình tấm lòng trung nghĩa, quyết không khuất phục trước giặc ngoại xâm. Bài thơ Điếu Phan Công Tòng (bài 03) của Nguyễn Đình Chiểu không chỉ là lời tiễn biệt một vị anh hùng, mà còn là tiếng than đau xót trước những biến đổi nghiệt ngã của thời cuộc.
Lịch sử dân tộc Việt Nam đã chứng kiến biết bao người con đất Việt sẵn sàng hy sinh thân mình để bảo vệ quê hương, gìn giữ lòng trung nghĩa. Trong những tấm gương chói lọi ấy, Phan Ngọc Tòng là một hình ảnh tiêu biểu. Một người thầy giáo làng giản dị, nhưng khi giặc đến, ông sẵn sàng vứt bút lông, cầm gươm chiến đấu đến hơi thở cuối cùng. Bài thơ Điếu Phan Công Tòng (bài 02) của Nguyễn Đình Chiểu không chỉ là lời tiếc thương mà còn là khúc tráng ca ngợi tinh thần bất khuất của bậc anh hùng.
Trong dòng chảy lịch sử, có những con người tuy xuất thân bình dị nhưng lại tỏa sáng bởi lòng yêu nước và khí phách hiên ngang. Phan Ngọc Tòng là một người như thế. Dù chỉ là một thầy giáo làng, ông vẫn dám cầm kiếm xông pha, chiến đấu đến hơi thở cuối cùng vì quê hương. Nguyễn Đình Chiểu, với tấm lòng thương dân và nỗi đau thời cuộc, đã viết bài thơ Điếu Phan Công Tòng để tưởng nhớ vị anh hùng đã vị quốc vong thân, đồng thời gửi gắm thông điệp về lòng trung nghĩa và tinh thần bất khuất.
Trong cõi nhân sinh, con người luôn khao khát tìm kiếm những điều huyền bí, mong muốn nắm bắt vận mệnh của chính mình. Bởi thế, việc xem bói, đoán quẻ, cầu may dường như đã trở thành một thói quen ăn sâu vào đời sống xã hội từ bao đời nay. Nguyễn Đình Chiểu, với cái nhìn sâu sắc và tư tưởng nhân văn, đã mượn bài thơ Xem bói để gửi gắm một thông điệp mạnh mẽ: đừng quá tin vào bói toán mà quên đi giá trị của sự cố gắng, đừng để những lời đoán định vô căn cứ chi phối cuộc đời mình.
Lịch sử là tấm gương phản chiếu lòng người. Có những kẻ vì danh lợi mà sẵn sàng chà đạp đạo nghĩa, nhưng cũng có những người dám sống chết vì trung quân ái quốc. Nguyễn Đình Chiểu, với tấm lòng son sắc và ngòi bút chính trực, đã mượn điển tích xưa để bày tỏ quan điểm của mình về trung – nịnh, chính – tà. Vương Lăng biếm Trần Bình là một bài thơ ngắn nhưng hàm súc, mạnh mẽ lên án kẻ phản bội và ca ngợi lòng trung nghĩa.
Có những người sinh ra để sống một đời bình lặng, nhưng cũng có những con người được định sẵn để trở thành huyền thoại. Trương Định là một trong những con người như thế—một vị tướng không ngai, một biểu tượng bất diệt của lòng yêu nước. Nguyễn Đình Chiểu, với tấm lòng son sắt, đã khắc họa hình tượng Trương Định qua Văn tế Trương Định, biến bài văn tế thành một khúc tráng ca bất hủ về tinh thần quật khởi của dân tộc.
Có những bài thơ không chỉ là lời ca, mà còn là tiếng vọng của lịch sử, là máu thịt của một dân tộc từng chịu nhiều thương đau nhưng chưa bao giờ cúi đầu khuất phục. Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc của Nguyễn Đình Chiểu là một tác phẩm như thế—một khúc bi ca hùng tráng, một nén tâm hương dành cho những người nông dân áo vải đã ngã xuống vì đất nước.
Khi đọc Văn tế lục tỉnh sĩ dân trận vong của Nguyễn Đình Chiểu, lòng ta như bị bóp nghẹt bởi những dòng bi thiết, xót xa cho những người đã ngã xuống vì nước. Không chỉ là một bài văn tế đơn thuần, đây còn là bản cáo trạng đanh thép lên án quân xâm lược, là khúc tráng ca khắc họa khí phách kiên cường của nhân dân Nam Bộ trong cuộc chiến chống ngoại xâm.
Bài thơ Tự Thuật của Nguyễn Đình Chiểu không chỉ là một lời tự bạch mà còn là tiếng lòng bi tráng của một người yêu nước giữa thời cuộc đầy biến động. Đọc từng câu thơ, ta cảm nhận được tâm trạng day dứt, đau đáu trước vận nước, trước cảnh nước mất nhà tan, cũng như lòng trung nghĩa son sắt của nhà thơ.
Trong những thời khắc đau thương của lịch sử, mỗi con người đều phải chọn cho mình một con đường riêng. Nhưng đối với những bậc kẻ sĩ, lựa chọn ấy không chỉ là một quyết định cá nhân mà còn là lời tuyên ngôn về nhân cách, về lý tưởng sống. “Từ biệt cố nhân” của Nguyễn Đình Chiểu chính là một bài thơ mang đầy tâm sự, trăn trở của một bậc hiền nhân khi buộc phải rời xa quê hương, rời xa những người thân thuộc để giữ trọn khí tiết của mình.
Nguyễn Đình Chiểu – nhà thơ yêu nước vĩ đại của dân tộc – không chỉ nổi bật với những áng văn chính luận sắc bén hay những bài thơ thể hiện chí khí anh hùng, mà còn có những vần thơ đầy xúc cảm về thời cuộc. “Thất Kinh Châu” là một trong những bài thơ như vậy, mượn câu chuyện lịch sử của thời Tam Quốc để bày tỏ sự tiếc nuối, đau xót trước vận nước suy vong và sự thất bại của những bậc hiền tài.
Nguyễn Đình Chiểu – nhà thơ, nhà giáo, người chiến sĩ kiên trung của dân tộc – không chỉ để lại những áng văn yêu nước đầy bi tráng, mà còn có những vần thơ tự thuật, phản chiếu cuộc đời đầy truân chuyên nhưng kiên định của mình. “Tú tài Chiểu tự thuật” là một bài thơ như thế. Trong bài thơ này, ông đã khắc họa thân phận, tâm tư, hoài bão và nỗi đau của một kẻ sĩ sống trong thời loạn. Nhưng trên hết, ẩn trong từng câu chữ là một khí tiết kiên cường, một ý chí không bao giờ bị khuất phục trước nghịch cảnh.
Trong xã hội xưa, quan niệm về “tứ dân” – sĩ, nông, công, thương – đã định hình rõ vai trò của mỗi tầng lớp trong sự phát triển của đất nước. Nếu “sĩ” là trí thức, “nông” là những người gắn bó với ruộng đồng, “thương” là tầng lớp buôn bán, thì “công” – những người thợ thủ công, những nghệ nhân tài hoa – chính là những người góp phần không nhỏ vào công cuộc dựng xây nước nhà.
Nguyễn Đình Chiểu không chỉ là một nhà thơ yêu nước, một bậc thầy về đạo lý, mà còn là một người anh đầy trách nhiệm, luôn đau đáu lo lắng cho gia đình. Bài thơ “Thư Gửi Cho Em”, viết để khuyên nhủ em trai mình – Nguyễn Đình Tự, không chỉ là một bức thư gia đình thông thường mà còn là một bài học sâu sắc về đạo làm người, đạo gia đình và đạo nghĩa trong thời loạn lạc.
Trong quan niệm truyền thống, xã hội được chia thành bốn giai tầng: Sĩ – Nông – Công – Thương, trong đó, “Sĩ” luôn được xem là tầng lớp quan trọng nhất, giữ vai trò khai sáng, dẫn dắt và bảo vệ đạo lý. Với bài thơ Tứ dân – Sĩ, Nguyễn Đình Chiểu đã khắc họa vẻ đẹp của người sĩ tử – những con người dành cả cuộc đời cho kinh sử, xem tri thức như lẽ sống và là con đường để phụng sự xã hội.
