Khi chiến tranh đi qua, những tàn tích mà nó để lại không chỉ là những hố bom trên mặt đất, mà còn là những hố sâu trong lòng người. Hồi kết cuộc của Nguyễn Khoa Điềm không phải là một khúc ca chiến thắng đầy hào sảng, mà là một lời thì thầm sâu lắng về sự ra đi của kẻ xâm lược, về những vết thương âm thầm của mẹ, và về niềm hy vọng vào một ngày mai bình yên.
Có những bài thơ như một tiếng thì thầm giữa đêm khuya, nhẹ nhàng nhưng thấm sâu vào lòng người. Hy vọng của Nguyễn Khoa Điềm là một bài thơ như thế – ngắn gọn mà sâu sắc, giản dị mà thấm đẫm triết lý. Từng câu chữ như một lời tự nhủ, một sự chiêm nghiệm về những đối nghịch trong cuộc đời, về cách con người tìm thấy ánh sáng ngay giữa những góc tối của cuộc sống.
Ngôn ngữ không chỉ là phương tiện truyền đạt, mà còn là biểu tượng của ý chí, của khát vọng, của sức mạnh dân tộc. Trong bài thơ Khoảng lớn âm vang, Nguyễn Khoa Điềm đã vẽ lên một bức tranh sống động về tiếng nói của nhân dân – những âm thanh không chỉ vang vọng mà còn mang trong mình sự chuyển mình của lịch sử, của ý chí kiên cường và của lòng yêu nước nồng nàn.
Có những tình yêu không chỉ gắn liền với một con người, mà còn hoà vào cả không gian, đất trời. Đó là thứ tình cảm vừa tha thiết, vừa rộng lớn như khoảng trời bát ngát. Khoảng trời yêu dấu của Nguyễn Khoa Điềm là một bài thơ như thế, nơi tình yêu cá nhân hoà quyện với tình yêu quê hương, nơi khoảng cách không làm mờ đi nỗi nhớ mà chỉ khiến nó trở nên sâu sắc hơn.
Có những bài thơ không chỉ là lời tự sự, mà còn là một tiếng gọi, một sự thức tỉnh. Không có quyền mệt mỏi của Nguyễn Khoa Điềm chính là một bài thơ như thế – một lời nhắc nhở mạnh mẽ về trách nhiệm, về sự kiên trì trước những biến động của cuộc đời.
Có những bài thơ không chỉ là thơ, mà còn là nhịp tim của một dân tộc, là tiếng hát ru giữa những năm tháng chiến tranh khốc liệt. Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ của Nguyễn Khoa Điềm là một bài thơ như thế – vừa dịu dàng như lời ru của mẹ, vừa da diết như lời thề sắt son của cả một thế hệ.
Nguyễn Khoa Điềm đã viết Kính tặng Nguyên Hồng như một nén tâm hương gửi đến người nhà văn lớn của dân tộc – một con người cả đời lao lực, không chỉ trên ruộng đất mà còn trên cánh đồng chữ nghĩa. Bài thơ không hoa mỹ, không bóng bẩy, mà chân thành, giản dị như chính cuộc đời và văn chương của Nguyên Hồng.
Có những tình yêu không ồn ào, không phô trương, nhưng vẫn mãnh liệt và bền bỉ theo năm tháng. Có những con người lặng lẽ đứng đó, không rời đi, dù dòng đời vẫn cuồn cuộn trôi. Trong bài thơ Lặng lẽ, Nguyễn Khoa Điềm đã khắc họa một tình yêu như thế – một tình yêu bình yên mà sâu sắc, là bến đỗ cuối cùng để con người ta trở về, sau những ngày tháng đầy bụi đường, biến động.
Giữa dòng sông bồi đắp phù sa bao đời, có những làng quê đã từng sống nhờ sông nước, từng gắn bó máu thịt với từng nhịp sóng. Nhưng khi cuộc sống đổi thay, dòng sông vẫn chảy, còn con người lại chông chênh trong chính nơi chốn mình sinh ra. Làng Phao Võng của Nguyễn Khoa Điềm là một bài thơ thấm đẫm nỗi buồn trước sự mất mát của một vùng quê sông nước, nơi những giá trị xưa cũ dần phai nhạt trước guồng quay khắc nghiệt của thời gian và sự đổi thay.
Bài thơ Lau của Nguyễn Khoa Điềm không chỉ đơn thuần khắc họa một loài cây dân dã mọc hoang trên những triền đồi, thung lũng, mà còn gửi gắm trong đó hình ảnh của những đoàn xe ra trận, của những người chiến sĩ trên tuyến đường vận tải Trường Sơn gian khổ. Lau không còn là một loài cây bình thường, mà trở thành biểu tượng của cả một thời đại – một thời đại của lòng yêu nước, của ý chí kiên cường, của những giấc mơ và khát vọng chiến thắng.
Nguyễn Khoa Điềm, với những câu thơ ngắn gọn mà giàu hình ảnh, đã dẫn ta vào một khoảnh khắc giao hòa giữa tĩnh lặng và xô bồ, giữa thanh tịnh và đời thường, giữa an nhiên và những ràng buộc trần gian. Bài thơ Lên núi thăm chùa tưởng như chỉ là một ghi chép giản đơn, nhưng ẩn chứa trong đó là những suy tư sâu sắc về con người và cuộc sống.
Có những năm tháng ta đã đi qua mà không hề hay biết, chỉ khi ngoảnh lại mới giật mình xao xuyến. Nguyễn Khoa Điềm, với Lời chào, đã gợi lên những nỗi niềm sâu lắng ấy – những ký ức tuổi thơ, những dấu chân trên đường đời, những bài học lớn lên giữa tình yêu quê hương và lịch sử. Bài thơ không chỉ là lời chào tạm biệt một thời tuổi trẻ vô tư, mà còn là lời tri ân đối với tất cả những gì đã làm nên con người ta hôm nay.
Trong bốn câu thơ ngắn gọn của Mai vườn nở sớm, Nguyễn Khoa Điềm đã gửi gắm một triết lý sâu sắc về thời gian, sự đổi thay và hy vọng. Hình ảnh vườn mai nở sớm trong năm nhuận không chỉ là một hiện tượng thiên nhiên, mà còn là ẩn dụ cho những điều đến sớm, những vội vàng trong cuộc sống.
Bài thơ Màu xanh lên đường của Nguyễn Khoa Điềm là một khúc ca tràn đầy sức sống, nơi màu xanh của thiên nhiên hòa quyện với màu xanh của tuổi trẻ, của lý tưởng, của những bước chân ra trận. Từng câu thơ vang lên như nhịp hành quân, như tiếng gọi của đất nước, thôi thúc người lính lên đường với niềm tin và khát vọng cháy bỏng.
Trong bài thơ Mẹ và Quả, Nguyễn Khoa Điềm đã vẽ nên một bức tranh giàu cảm xúc về tình mẫu tử, sự hy sinh và nỗi lo âu trước vòng quay của thời gian. Hình ảnh người mẹ hiện lên giản dị mà sâu lắng, gắn bó với đất đai, cây cỏ, và quan trọng nhất là với những “mùa quả” – biểu tượng của cả sự lao động lẫn tình yêu thương vô bờ bến.
Trong những vần thơ của Miền quê, Nguyễn Khoa Điềm đã vẽ nên một bức tranh quê bình dị nhưng chất chứa biết bao cảm xúc. Đó là miền quê không chỉ của thiên nhiên mà còn là miền quê của ký ức, của những niềm mong đợi và cả những nỗi niềm trăn trở.
Bài thơ Một con người của Nguyễn Khoa Điềm là một lời tri ân sâu sắc dành cho đồng chí Võ Văn Kiệt – một con người kiên trung, tận tụy, suốt đời vì dân, vì nước. Những vần thơ không đơn thuần là lời ca ngợi, mà còn khắc họa một hình tượng lớn lao, một tinh thần bất khuất, một ý chí sắt đá nhưng vẫn đầy nhân văn.
Bài thơ Một người của Nguyễn Khoa Điềm như một khúc tự tình lặng lẽ nhưng thấm đẫm ý nghĩa về sự tận tụy, hi sinh và niềm tin mãnh liệt vào con người. Ẩn sau những câu chữ giản dị là hình tượng của một con người kiên cường, bền bỉ, âm thầm gánh vác cuộc đời, gieo mầm hy vọng và trở thành điểm tựa cho những người xung quanh.
Có những cơn mưa rơi mà chẳng ai nghe thấy tiếng, có những dòng sông chảy mà chẳng ai biết chúng đã từng gào thét hay lặng lẽ khóc than. Bài thơ Mưa có nói gì không nhỉ? của Nguyễn Khoa Điềm như một câu hỏi bỏ lửng giữa không gian, để mỗi người tự tìm câu trả lời cho riêng mình. Đó không chỉ là câu hỏi về thiên nhiên, mà còn là câu hỏi về lòng người – về những nỗi niềm chất chứa, những lời chưa nói thành lời.
Trong những câu thơ nhẹ như cơn gió thoảng nhưng lại đầy day dứt của Nguyễn Khoa Điềm, ta thấy hiện lên một tình yêu đã qua – không oán trách, không bi lụy, chỉ là sự chứng kiến lặng lẽ của một người ở lại. “Có một ngày” – ngày mà người thương không còn thuộc về ta, ngày mà những kỷ niệm chỉ còn là một miền nhớ xa xăm.
Trước quảng trường Ba Đình lịch sử, giữa không gian thiêng liêng của dân tộc, có một thảm cỏ xanh lặng lẽ vươn mình qua tháng năm. Nguyễn Khoa Điềm, với bài thơ “Cỏ trước Ba Đình”, đã không chỉ mô tả một cảnh sắc thiên nhiên mà còn gửi gắm vào đó những triết lý sâu sắc về thời gian, sự bền bỉ và ý nghĩa trường tồn của giá trị chân chính.
