Phàm và Thánh chưa bao giờ là hai thực thể đối lập. Cũng như sóng và nước, tuy mang hai tên gọi nhưng thực chất chỉ là một. Khi nhận ra điều ấy, ta sẽ không còn bám chấp vào những danh xưng hư ảo, không còn chạy theo những hư vinh tạm bợ. Chỉ khi ấy, ta mới thực sự sống – sống giữa đời mà không bị đời trói buộc, sống tự do như mây trời, thong dong như cánh chim trên đại dương vô tận.
Vậy thì, bạn đã tìm thấy “góc biển chân trời” của riêng mình chưa?
Bài thơ của Tuệ Trung Thượng Sĩ là một lời cảnh tỉnh mạnh mẽ. Sống giữa cuộc đời, con người dễ dàng chìm đắm vào những giấc mộng hư ảo, chạy theo danh lợi, vui buồn, yêu ghét mà quên mất chính mình. Nhưng nếu một lần dừng lại, một lần nhìn thẳng vào thực tại, một lần buông bỏ những lăng kính chấp ngã, thì ngay đó, mộng tan – thực hiển bày. Giác ngộ không ở đâu xa, nó ngay trong chính phút giây này, chỉ chờ ta có đủ dũng cảm để nhìn thẳng mà thôi.
Bài thơ như một bức tranh thiền mặc thủy, chỉ với vài nét chấm phá đã gợi lên cả một thế giới an nhiên tự tại. Lời dạy của Tuệ Trung Thượng Sĩ không nằm ở những quy tắc tu tập khô cứng, mà ở sự buông xả tận cùng. Khi ta không còn cố gắng nắm bắt chân lý, cũng không còn tìm cách dẹp bỏ vọng tưởng, thì chân lý tự nhiên hiển bày, như mây khói lững lờ trôi trên đỉnh Côn Luân.
Tuệ Trung Thượng Sĩ không khuyên ta tìm kiếm một cõi tịnh độ xa vời, cũng không bắt ta phủ nhận thực tại. Ngài chỉ nhẹ nhàng gợi mở: hãy nhìn sâu vào bản chất của mọi sự, buông bỏ những vọng tưởng hư huyễn, để nhận ra rằng ngay trong phiền não đã có hạt giống của giác ngộ, ngay trong sinh tử đã ẩn tàng chân như.
Tuệ Trung Thượng Sĩ không cố gắng vẽ ra một con đường cầu kỳ để thoát khỏi mê lầm. Ông chỉ nhẹ nhàng nhắc nhở: đừng chấp vào mê, cũng đừng chấp vào ngộ. Khi không còn chia hai, mọi sự tự nhiên sáng tỏ. Như mặt trời vẫn chiếu sáng dù ta có nhắm mắt hay mở mắt, chỉ cần một lần buông tay, mọi bến bờ sẽ tan biến, chỉ còn lại một bầu trời thênh thang không giới hạn.
Bài thơ chỉ bốn câu, nhưng sức nặng của nó có thể khiến người đọc giật mình. Bao năm ta đi tìm chân lý, cố công nghiên cứu kinh điển, nhưng có khi nào ta thử một lần buông xuống mọi kiến giải chưa?
Lời thơ ngắn ngủi, nhưng âm vang của nó có thể vọng đến ngàn năm. Giữa cơn mộng lớn của kiếp người, liệu ta có chịu một lần tỉnh giấc?
Tuệ Trung Thượng Sĩ không bảo ta từ bỏ cuộc đời, cũng không khuyên ta chạy trốn vào chốn rừng sâu. Ông chỉ muốn ta sống mà không bị đời trói buộc, vui mà không cần lý do, đi mà không cần điểm đến.
Qua bài thơ này, Tuệ Trung Thượng Sĩ đã khéo léo vẽ lên con đường giải thoát ngay trong đời sống thực tại. Không cần trốn tránh hay tìm kiếm ở đâu xa, chỉ cần buông bỏ mọi phân biệt, mọi khát khao sở hữu thì tự nhiên sẽ đạt đến cảnh giới thảnh thơi. Câu cuối cùng là một lời nhắn nhủ đầy từ bi: hãy để mọi thứ trôi đi như chính nó, khi không còn vướng mắc thì tự khắc tự do.
Bài thơ không chỉ là một lời họa thơ, mà còn là một lời khai thị đầy từ bi. Tuệ Trung Thượng Sĩ không giảng giải dài dòng, không nói về con đường đạt đạo, bởi chân lý không nằm trong chữ nghĩa. Ông chỉ đơn giản vẽ lên bức tranh một đêm dài, rồi để người đọc tự lắng nghe tiếng nhạn trong tâm mình. Liệu rằng, ta đã nghe thấy tiếng nhạn ấy hay chưa?
Lời thơ nhẹ nhàng nhưng mang sức mạnh phá vỡ mọi ảo tưởng. Không cần đợi đến ngày lìa bỏ xác thân mới mong thấy Tây Phương, bởi Tây Phương vốn chưa từng rời xa ta. Chỉ cần quay lại chính mình, giữ tâm sáng trong, thì dù giữa nhân gian huyên náo, cũng đã là cõi Phật thanh tịnh vô biên.
Bài thơ này không phải chỉ dành cho người học Thiền, mà còn là một thông điệp cho mỗi chúng ta trong cuộc sống:
Bài thơ này, tuy ngắn gọn, nhưng là một đòn phá chấp mạnh mẽ. Nó không phủ nhận sự cần thiết của việc học hỏi kinh điển, nhưng nhấn mạnh rằng những ai mãi miết đắm chìm trong chữ nghĩa mà quên mất tự tính vốn trong sáng của mình, thì cũng giống như kẻ “bắt được rồng” nhưng lại bị chính cái “bắt” ấy đánh lừa. Cốt lõi của Thiền không nằm trong sách vở, mà nằm ở sự trực ngộ ngay trong chính tâm mình.
Vậy nên, có lẽ điều quan trọng nhất không phải là ta đã đọc bao nhiêu quyển sách, viết bao nhiêu bài luận, mà là: ta đã thực sự thấu hiểu được điều gì từ tất cả những điều ấy?
Nếu có một ngày, bạn thôi không tìm kiếm nữa, thôi không cố gắng chạm tay vào một thứ vốn dĩ chưa từng mất đi, thì ngay khoảnh khắc ấy, bạn đã đứng giữa con đường của Đạo – rộng mở, thênh thang, và chưa bao giờ khó khăn.
Và khi ta thực sự chợt tỉnh, thế giới này sẽ vẫn như cũ trăng vẫn sáng, hoa vẫn nở nhưng ta sẽ không còn như xưa nữa. Vì khi ấy, ta đã bước ra khỏi giấc mộng của chính mình.
Bài thơ “Chiếc gậy” không đơn thuần nói về một vật dụng, mà là một biểu tượng của sự giác ngộ. Nó nhắc nhở rằng con đường giải thoát không nằm ở đâu xa, mà chính trong từng bước chân ta đi, từng suy nghĩ ta khởi. Khi tâm đã sáng, thì dù thế gian có đổi thay thế nào, người tu hành vẫn cứ vững bước, chẳng bị cuốn theo sóng gió đời thường.
Cây thông dưới khe vẫn hiên ngang với trời. Còn ta, liệu có đủ bản lĩnh để đứng vững giữa dòng đời?
Phúc Đường không nhất thiết phải là một nơi chốn cụ thể, mà có thể là chính tâm hồn ta, nơi mà khi đã buông bỏ hết mọi vọng tưởng, mọi ưu phiền, thì cũng giống như đang đứng giữa một khu vườn thanh tịnh, nơi có gió thiền mát lành, có ánh sáng Phật pháp, có sự an nhiên không gì lay động.
Bài thơ này không chỉ ca ngợi Trần Thánh Tông mà còn là một thông điệp gửi đến những ai đang kiếm tìm chân lý: trí tuệ thực sự không nằm ở bề ngoài của học thuật, mà ở sự thấu suốt bản thể. Muốn đạt đến chân lý, cần phải lắng nghe không chỉ bằng tai, mà bằng cả tâm.
