Phương Thảo

Phương Thảo ơi! Phương Thảo ơi!
Đêm nay nàng khóc bao nhiêu lệ
Lệ nàng có chảy máu hay không?
Đêm nay nàng uống bao nhiêu mộng
Mộng nàng có trắng tợ hoa lê?
Phương Thảo ơi! Phương Thảo ơi!
Đêm nay nàng chết trong tim phổi
Mặt nàng dồi phấn trắng xanh xao:
Nhưng trong vòng mắt buồn mơ ảo:
Cười hoa tàn tạ ở trên môi.

Phương Thảo ơi! Phương Thảo ơi!
Xác nàng giam hãm trên giường bệnh
Một trộ ho dồn dập thấu gan,
Hồn nàng mơ nhạc, hương, yến sáng
Biết trẩy nơi mô ứ đặc tình?
Phương Thảo ơi! Phương Thảo ơi!
Đêm nay nàng chết trong tim phổi
– Ngoài cửa tràn trề xuân mộng xuân
Đêm nay mạch lạc nàng tê cứng
Ngực vỡ cho kinh động đến trời!
Phương Thảo ơi! Phương Thảo ơi!

*

Phương Thảo – Khúc bi ca cho một linh hồn mong manh

Bích Khê – nhà thơ của những cảm xúc mãnh liệt, của những hình ảnh huyền diệu, đã để lại cho thi đàn Việt Nam một bài thơ đầy ám ảnh: Phương Thảo. Đọc những vần thơ này, ta như lạc vào một thế giới đầy u uất, nơi một linh hồn yếu đuối đang giãy giụa giữa sự sống và cái chết, nơi tiếng gọi “Phương Thảo ơi!” vang vọng như một lời ai điếu, như một tiếng nấc nghẹn ngào của tình yêu và xót thương.

Những giọt lệ máu và nỗi đau tận cùng

Ngay từ những dòng đầu tiên, nhà thơ đã vẽ ra một bức tranh đầy bi thương:

“Đêm nay nàng khóc bao nhiêu lệ
Lệ nàng có chảy máu hay không?”

Nước mắt không chỉ là biểu tượng của nỗi buồn, mà còn là sự thống khổ đến cực hạn – đến mức máu cũng phải hòa lẫn vào những giọt lệ. Câu hỏi đầy ám ảnh ấy như một tiếng vang vọng từ cõi xa xăm, từ một tâm hồn đang chứng kiến người con gái mình thương yêu lụi tàn từng khoảnh khắc.

Không chỉ nước mắt, mà cả những giấc mộng cũng nhuốm màu đau thương:

“Đêm nay nàng uống bao nhiêu mộng
Mộng nàng có trắng tợ hoa lê?”

Mộng đẹp hay ảo ảnh? Hoa lê trắng hay khuôn mặt tái nhợt của người hấp hối? Cái đẹp trong thơ Bích Khê luôn mong manh, thanh khiết nhưng lại chất chứa một nỗi u hoài không thể xóa nhòa.

Nỗi bi thương nơi đôi mắt và nụ cười tàn tạ

Khi cái chết cận kề, khi sự sống chỉ còn là những hơi thở mỏng manh, nàng vẫn giữ một đôi mắt buồn mơ ảo và một nụ cười phai úa:

“Mặt nàng dồi phấn trắng xanh xao:
Nhưng trong vòng mắt buồn mơ ảo:
Cười hoa tàn tạ ở trên môi.”

Nụ cười ấy không phải là niềm vui, mà là một thứ tàn lụi, như một đóa hoa đã héo úa nhưng vẫn cố giữ lại chút sắc tươi cuối cùng. Đó là sự đối lập đầy ám ảnh giữa cái đẹp và cái chết – một motif quen thuộc trong thơ tượng trưng.

Tiếng ho dồn dập và trái tim đang vỡ vụn

Nếu ở những đoạn đầu, nỗi đau được thể hiện bằng những hình ảnh mềm mại của nước mắt và hoa, thì đến đây, nó bùng nổ thành những cơn ho xé lòng, những nhịp đập dữ dội của trái tim đang cạn kiệt sinh lực:

“Xác nàng giam hãm trên giường bệnh
Một trộ ho dồn dập thấu gan,”

Những cơn ho không chỉ là biểu hiện của thể xác hao mòn mà còn là tiếng gào thét từ nội tâm, như một bản nhạc dồn dập báo hiệu cái chết đang đến gần. Nhưng giữa đau đớn, nàng vẫn hướng về một thế giới khác – thế giới của nhạc, của hương, của ánh sáng.

Bích Khê như đang tự hỏi: Nàng sẽ đi đâu khi tất cả những gì đẹp đẽ nhất đều bị ngăn cách bởi ranh giới của sinh tử?

Sự đối lập tàn nhẫn giữa bên trong và bên ngoài

Điều đau đớn nhất không phải là cái chết, mà là sự đối lập tàn nhẫn giữa một thế giới đang hấp hối và một thế giới đang ngập tràn xuân sắc:

“Ngoài cửa tràn trề xuân mộng xuân
Đêm nay mạch lạc nàng tê cứng
Ngực vỡ cho kinh động đến trời!”

Bên trong, nàng đang chết dần, hơi thở đang yếu ớt. Nhưng bên ngoài, xuân vẫn đang tràn về, sự sống vẫn cứ tiếp diễn một cách vô tình. Tiếng gọi “Phương Thảo ơi!” vang lên như một lời tiếc thương khôn nguôi, như một tiếng vọng từ cõi sống đến cõi chết, mong giữ lại một linh hồn đang dần rời xa nhân thế.

Lời kết

Phương Thảo không chỉ là bài thơ về một người con gái đang hấp hối, mà còn là một tiếng khóc cho cái đẹp mong manh, cho những giấc mơ chưa kịp nở hoa đã vội lụi tàn. Cái chết trong thơ Bích Khê không phải là sự kết thúc, mà là một sự chuyển hóa – từ trần gian sang cõi mộng, từ nỗi đau sang vĩnh hằng.

Và khi bài thơ khép lại, ta vẫn nghe đâu đó tiếng gọi tha thiết:

“Phương Thảo ơi! Phương Thảo ơi!”

Như một dư âm không bao giờ tắt, như một nỗi buồn đẹp đến não lòng.

*

Bích Khê – Thi sĩ tài hoa của nền thơ hiện đại Việt Nam

Bích Khê (1916 – 1946), tên thật là Lê Quang Lương, là một nhà thơ tiêu biểu của phong trào Thơ Mới Việt Nam. Ông sinh ra trong một gia đình nho học yêu nước tại Quảng Ngãi. Từ nhỏ, ông đã bộc lộ năng khiếu thi ca với thơ Đường luật và ca trù. Tuy nhiên, bước ngoặt trong sáng tác của ông đến từ sự ảnh hưởng của Hàn Mặc Tử, khi ông chuyển sang thể thơ mới với phong cách tượng trưng và siêu thực.

Tác phẩm nổi bật nhất của Bích Khê là Tinh Huyết (1939), được xem như một hiện tượng trong nền thơ Việt Nam thời bấy giờ. Thơ ông giàu chất nhạc, hình tượng táo bạo, kết hợp giữa cảm xúc mãnh liệt và sự tìm tòi đổi mới. Hoài Thanh từng nhận xét rằng ông có những câu thơ hay nhất Việt Nam, còn Hàn Mặc Tử ca ngợi thơ ông như “đóa hoa thần dị”.

Mắc bệnh phổi từ sớm, cuộc đời Bích Khê đầy bi kịch nhưng cũng để lại dấu ấn sâu sắc. Ông qua đời năm 1946 khi mới 30 tuổi, để lại một di sản thơ ca độc đáo, góp phần làm phong phú nền thi ca Việt Nam.

Viên Ngọc Quý