Chưa hiểu
Trên trời, dưới đất, ở giữa loài người,
Anh vẫn chưa hiểu từ đâu đưa lại
Một con người
Tên là em, hay tên là thế giới,
Tên là em, hay tên gọi chân trời…
Anh vẫn chưa hiểu tự đâu mẹ cha
Một ông đồ nghèo, một người thợ mộc,
Một bà nội trợ, một bác gái cày
Đã sinh chúng ta để thành hoà hợp
Đôi cây trong vườn, một cặp chim bay…
Anh vẫn chưa hiểu vì đâu, tại sao
Như đánh que diêm bỗng xoè trận lửa,
Như tay ẩy cửa bỗng loá trăng ngà,
Trong tháng ngày, có một ngày gặp gỡ,
Ta đụng vào đâu, mà đổ xuống cả rừng hoa…
Một con người, điệp khúc của bài ca…
– Anh có cảm tưởng như là em hiểu.
24-6-1961
*
Có Một Người, Một Điệp Khúc Của Bài Ca
Tình yêu luôn mang trong nó những điều bí ẩn diệu kỳ. Không ai có thể lý giải hết được vì sao ta yêu một người, vì sao một cuộc gặp gỡ tưởng như ngẫu nhiên lại có thể trở thành định mệnh. Trong bài thơ “Chưa hiểu”, Xuân Diệu đã đặt ra những câu hỏi đầy suy tư, như muốn đi tìm nguồn cội của tình yêu, nhưng cuối cùng, ông nhận ra rằng có những điều chẳng cần phải hiểu, chỉ cần cảm nhận bằng trái tim.
Tình yêu – Một bí ẩn không lời giải
Ngay từ những câu thơ đầu tiên, nhà thơ đã bộc lộ sự ngỡ ngàng của mình trước sự xuất hiện của một con người – một người mà đối với ông, vừa là cả thế giới, vừa là chân trời rộng lớn:
“Trên trời, dưới đất, ở giữa loài người,
Anh vẫn chưa hiểu từ đâu đưa lại
Một con người
Tên là em, hay tên là thế giới,
Tên là em, hay tên gọi chân trời…”
“Em” ở đây không chỉ là một người cụ thể, mà còn là hình tượng của tất cả những gì tươi đẹp, bao la và khó nắm bắt nhất. “Em” chính là vũ trụ riêng của nhà thơ, là tất cả những gì khiến ông khao khát, say mê. Nhưng em đến từ đâu? Em bước vào cuộc đời anh như thế nào? Nhà thơ không thể nào lý giải.
Câu hỏi ấy không chỉ dừng lại ở tình yêu, mà còn mở rộng ra cả nguồn gốc của sự sống, của những mối duyên lành:
“Anh vẫn chưa hiểu tự đâu mẹ cha
Một ông đồ nghèo, một người thợ mộc,
Một bà nội trợ, một bác gái cày
Đã sinh chúng ta để thành hoà hợp
Đôi cây trong vườn, một cặp chim bay…”
Chúng ta được sinh ra từ những con người rất bình dị, từ những cuộc đời lao động chân chất. Nhưng làm sao mà giữa muôn vạn con người trên thế gian này, ta lại tìm thấy nhau, lại hòa hợp như đôi cây trong vườn, như cặp chim tung cánh trên bầu trời? Đó vẫn là một điều kỳ diệu mà lý trí không thể giải thích được.
Khoảnh khắc gặp gỡ – Điểm bùng nổ của tình yêu
Tình yêu không đến một cách từ từ, mà có thể bùng lên mạnh mẽ, như que diêm nhỏ bất ngờ làm bừng sáng cả một vùng tối:
“Anh vẫn chưa hiểu vì đâu, tại sao
Như đánh que diêm bỗng xoè trận lửa,
Như tay ẩy cửa bỗng loá trăng ngà,
Trong tháng ngày, có một ngày gặp gỡ,
Ta đụng vào đâu, mà đổ xuống cả rừng hoa…”
Chỉ một khoảnh khắc, một ánh mắt, một lời nói, cũng có thể khiến trái tim rung động mãnh liệt. Tình yêu giống như một ngọn lửa, chỉ cần một tia sáng nhỏ cũng có thể bùng cháy dữ dội. Cũng giống như khi ta vô tình mở một cánh cửa và bất ngờ thấy ánh trăng ngập tràn, tình yêu cũng có thể đến theo cách ấy – đột ngột, bất ngờ, nhưng lại ngập tràn sự kỳ diệu.
Em – Điệp khúc vĩnh cửu của bài ca tình yêu
Và rồi, sau tất cả những câu hỏi chưa có lời giải, nhà thơ chợt nhận ra:
“Một con người, điệp khúc của bài ca…”
Tình yêu, thực chất, không cần phải hiểu. Chỉ cần biết rằng nó đã đến, đã chảy tràn trong tâm hồn như một bản nhạc bất tận. “Em” chính là điệp khúc đẹp nhất trong bản tình ca của cuộc đời, là điều mà nhà thơ muốn lặp lại mãi mãi, muốn giữ gìn đến tận cùng.
Và kết lại bài thơ, một câu thơ ngắn gọn nhưng mang đầy ẩn ý:
“Anh có cảm tưởng như là em hiểu.”
Có lẽ em không cần phải đặt ra những câu hỏi như anh, bởi em đã hiểu theo một cách riêng, không phải bằng lý trí, mà bằng sự rung động tự nhiên của trái tim. Và điều đó mới là điều quan trọng nhất.
Lời kết
“Chưa hiểu” không chỉ là bài thơ về tình yêu, mà còn là bài thơ về sự kỳ diệu của nhân duyên. Xuân Diệu không tìm cách lý giải tình yêu bằng lý trí, mà để mặc nó tự nhiên như dòng chảy, như ánh trăng, như rừng hoa bỗng nở rộ khi ta không ngờ đến. Tình yêu không cần được hiểu thấu đáo, chỉ cần được cảm nhận, được sống trọn vẹn trong từng khoảnh khắc. Và quan trọng hơn cả, tình yêu ấy luôn có một điệp khúc đẹp đẽ nhất – chính là sự hiện diện của em.
*
Xuân Diệu – “Ông hoàng thơ tình” của văn học Việt Nam
Xuân Diệu (1916–1985), tên khai sinh là Ngô Xuân Diệu, là một trong những nhà thơ xuất sắc nhất của nền văn học hiện đại Việt Nam. Với phong cách sáng tác độc đáo, giàu cảm xúc và khát vọng yêu đời mãnh liệt, ông đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng bao thế hệ độc giả.
Sinh ra tại Hà Tĩnh nhưng lớn lên ở Quy Nhơn, Bình Định, Xuân Diệu sớm bộc lộ niềm đam mê văn chương. Ông là gương mặt tiêu biểu của phong trào Thơ Mới, mang đến một luồng sinh khí mới cho thi ca Việt Nam. Những tác phẩm như Thơ thơ (1938) hay Gửi hương cho gió (1945) thể hiện rõ nét giọng điệu sôi nổi, táo bạo, chan chứa tình yêu và khát khao tận hưởng vẻ đẹp cuộc sống.
Sau năm 1945, Xuân Diệu chuyển hướng sáng tác, hòa mình vào dòng chảy cách mạng, ca ngợi quê hương, đất nước và con người lao động. Dù ở giai đoạn nào, thơ ông vẫn giữ nguyên vẹn sự say mê và rung động sâu sắc. Những tác phẩm như Riêng chung (1960) hay Hai đợt sóng (1967) tiếp tục khẳng định vị trí của ông trên thi đàn.
Không chỉ là nhà thơ, Xuân Diệu còn là nhà văn, nhà phê bình có ảnh hưởng lớn. Năm 1996, ông được truy tặng Giải thưởng Hồ Chí Minh về Văn học Nghệ thuật, ghi nhận những đóng góp to lớn của mình.
Xuân Diệu vẫn mãi là biểu tượng của thơ tình Việt Nam, là tiếng nói tha thiết của một tâm hồn luôn khát khao yêu và sống trọn vẹn từng khoảnh khắc:
“Hãy tận hưởng ngày giờ đang thở,
Và yêu đời, hãy sống mạnh hơn tôi.”
Viên Ngọc Quý
