Đạo lớn không khó 

Đạo lớn không khó đừng bảo khó
Quay đầu chuyển não càng mịt mờ.
Đem tâm lại nhắm cầu tâm ấy,
Giống như cá ngát nhảy ngọn tre.

(Bản dịch của Thiền sư Thích Thanh Từ)

*

Buông Tâm Mà Thấy Đạo

Có một con đường vẫn luôn hiển hiện giữa nhân gian, không xa xôi mà cũng chẳng gần kề. Đó là con đường của Đạo – con đường dẫn đến sự an nhiên tự tại. Nhưng con người mãi mãi loay hoay đi tìm, mãi mãi nghĩ rằng nó khó khăn, xa vời. Và rồi, Tuệ Trung Thượng Sĩ nhẹ nhàng cất lời:

“Đạo lớn không khó đừng bảo khó,
Quay đầu chuyển não càng mịt mờ.”

Chúng ta thường tự nhủ rằng việc giác ngộ, việc tìm thấy an lạc là điều quá đỗi khó khăn. Nhưng chính suy nghĩ ấy đã tạo ra rào cản, đã khiến con đường trở nên xa xôi hơn. Đạo chưa từng khó, nhưng chính tâm trí vọng động của con người đã làm nó trở nên mịt mờ. Càng tìm kiếm, càng phân vân, càng đặt ra những câu hỏi vô tận, thì con đường lại càng khuất lấp.

Thượng Sĩ tiếp tục chỉ ra sai lầm lớn nhất của con người:

“Đem tâm lại nhắm cầu tâm ấy,
Giống như cá ngát nhảy ngọn tre.”

Chúng ta mãi miết đi tìm một thứ gọi là “tâm”, mong cầu một sự giác ngộ nằm đâu đó ngoài tầm với. Nhưng tìm tâm ở đâu khi tâm vốn chưa từng rời xa ta? Giống như con cá ngát vụng về nhảy lên ngọn tre, việc tìm kiếm một thứ vốn dĩ luôn ở ngay đây chỉ khiến ta hoang mang, mệt mỏi.

Lời thơ của Tuệ Trung Thượng Sĩ không chỉ là một bài kệ Thiền, mà còn là một hồi chuông thức tỉnh. Đạo không ở đâu xa, không nằm trong kinh điển, không cần phải vất vả tìm kiếm. Chỉ cần buông bỏ những vọng tưởng, không còn quay cuồng trong suy nghĩ phân biệt đúng – sai, phải – trái, thì Đạo tự nhiên hiển hiện.

Nếu có một ngày, bạn thôi không tìm kiếm nữa, thôi không cố gắng chạm tay vào một thứ vốn dĩ chưa từng mất đi, thì ngay khoảnh khắc ấy, bạn đã đứng giữa con đường của Đạo – rộng mở, thênh thang, và chưa bao giờ khó khăn.

*

Tuệ Trung Thượng Sĩ (1230-1291), tên thật là Trần Tung, là một thiền sư lỗi lạc đời Trần, đồng thời là anh trai của Trần Hưng Đạo. Ông không chỉ giỏi binh pháp, từng góp công lớn trong kháng chiến chống Nguyên Mông, mà còn là bậc cao tăng với tư tưởng thiền học sâu sắc. Tuệ Trung không ràng buộc vào hình thức tôn giáo mà đề cao sự tự tại, xem Phật tính vốn sẵn trong mỗi người.

Tác phẩm Tuệ Trung Thượng Sĩ Ngữ Lục ghi chép những lời dạy và bài kệ của ông, thể hiện tinh thần thiền phá chấp, tự nhiên mà thâm sâu. Ảnh hưởng của Tuệ Trung đã đặt nền móng quan trọng cho sự phát triển của Thiền phái Trúc Lâm sau này.

Viên Ngọc Quý