Kiến giải 

Kiến giải trình kiến giải
Tợ ấn mắt làm quái
Ấn mắt làm quái rồi
Rõ ràng thường tự tại.

(Bản dịch của Thiền sư Thích Thanh Từ)

*

Buông Bỏ Kiến Giải, Tự Tại Giữa Đời

Bài thơ “Kiến giải” của Tuệ Trung Thượng Sĩ là một bài kệ ngắn gọn nhưng đầy sức mạnh, một cú đánh trực diện vào tâm thức con người. Những dòng thơ không chỉ là lời dạy, mà còn là một cánh cửa mở ra con đường vượt thoát khỏi mọi vọng tưởng và chấp niệm.

“Kiến giải trình kiến giải, Tợ ấn mắt làm quái.” Câu thơ đầu tiên vẽ lên hình ảnh một người cố gắng giải thích đạo lý bằng suy luận và kiến thức. Nhưng sự thật là càng đào sâu vào lý luận, càng dính mắc vào kiến giải, thì càng giống như một người dùng tay ấn vào mắt mình. Khi ta ấn mắt, mọi thứ trước mặt trở nên nhòe nhoẹt, méo mó, sinh ra ảo giác. Cũng vậy, khi tâm trí bị che phủ bởi những quan niệm, định kiến, ta không còn thấy rõ thực tại nữa, mà chỉ thấy những gì do chính tâm mình vẽ ra.

“Ấn mắt làm quái rồi, Rõ ràng thường tự tại.” Nếu buông tay, để mắt tự nhiên, ta sẽ thấy lại mọi thứ một cách rõ ràng. Cũng vậy, khi buông bỏ mọi kiến giải, mọi vọng tưởng, ta sẽ trở về với tâm trạng tự tại vốn có. Không cần phải tìm kiếm xa xôi, không cần phải dùng đến ngôn từ hay tri thức để nắm bắt đạo lý, chỉ cần để tâm an nhiên, không vướng mắc vào bất cứ quan niệm nào, thì chân lý tự khắc hiển bày.

Bài thơ của Tuệ Trung Thượng Sĩ là một lời nhắc nhở đầy từ bi. Đạo không nằm trong chữ nghĩa, không nằm trong suy luận mà là sự trực nhận ngay trong hiện tại. Nếu còn cố gắng tìm hiểu bằng vọng tưởng, ta chỉ như người tự làm mình mù lòa. Nhưng nếu một lần buông tay, một lần dừng lại để nhìn mọi thứ như chính nó đang là, thì ngay lập tức sẽ thấy được sự tự do, thênh thang giữa cuộc đời.

Bài thơ chỉ bốn câu, nhưng sức nặng của nó có thể khiến người đọc giật mình. Bao năm ta đi tìm chân lý, cố công nghiên cứu kinh điển, nhưng có khi nào ta thử một lần buông xuống mọi kiến giải chưa?

*

Tuệ Trung Thượng Sĩ (1230-1291), tên thật là Trần Tung, là một thiền sư lỗi lạc đời Trần, đồng thời là anh trai của Trần Hưng Đạo. Ông không chỉ giỏi binh pháp, từng góp công lớn trong kháng chiến chống Nguyên Mông, mà còn là bậc cao tăng với tư tưởng thiền học sâu sắc. Tuệ Trung không ràng buộc vào hình thức tôn giáo mà đề cao sự tự tại, xem Phật tính vốn sẵn trong mỗi người.

Tác phẩm Tuệ Trung Thượng Sĩ Ngữ Lục ghi chép những lời dạy và bài kệ của ông, thể hiện tinh thần thiền phá chấp, tự nhiên mà thâm sâu. Ảnh hưởng của Tuệ Trung đã đặt nền móng quan trọng cho sự phát triển của Thiền phái Trúc Lâm sau này.

Viên Ngọc Quý