Giao cảm
Lặng lẽ chiên đàn nhả khói thơm
Đỉnh trầm xông ngát ý thiền môn
Lung linh nến ngọc ngời sao điểm
Thanh tịnh. Trần gian sạch tủi hờn.
Chầm chậm xuân về lòng đất chuyển
Nhạc trời thanh thoát rộn muôn phương
Tâm linh một thoáng bừng giao cảm
Lặng hết bao nhiêu lớp sóng cồn
Trời đất hân hoan mừng nắng dậy
Một đàn em nhỏ rộn yêu thương
Quần điều áo lục theo chân mẹ
Hái lộc mùa xuân chật ngả đường.
(Bài thơ nằm trong Tập thơ Chắp tay nguyện cầu cho bồ câu trắng hiện (NXB Lá Bối, 1965) gồm những bài thơ kêu gọi hoà bình cho Việt Nam)
*
“Giao cảm” – Khi lòng người cùng nở với mùa xuân
Trong tập thơ Chắp tay nguyện cầu cho bồ câu trắng hiện, nơi những câu chữ của Thiền sư Thích Nhất Hạnh lặng lẽ gieo vào lòng người niềm tin giữa thời chiến loạn, bài thơ “Giao cảm” hiện ra như một đóa hoa sớm mai – trong trẻo, yên lành và đầy cảm thức nhiệm mầu. Không một lời lên án, không một dòng buồn thảm, bài thơ mang ta trở về với cõi sâu của tâm thức, nơi mọi khổ đau có thể lắng dịu bằng sự lặng yên tiếp xúc với chính mình và vạn vật.
1. Mở đầu bằng hương – dẫn đường về cõi tịnh
Lặng lẽ chiên đàn nhả khói thơm
Đỉnh trầm xông ngát ý thiền môn
Thi ca của Thiền sư thường khởi đầu bằng cảm giác của thân – khứu giác, thị giác, xúc giác, bởi đó là cánh cửa dẫn vào tâm. Hương trầm thoang thoảng, không ồn ào, không vội vã. Trong làn khói ấy, ý thiền đã hiện ra không bằng ngôn ngữ, mà bằng sự cảm thụ tinh tế của trái tim lặng yên. Chúng ta bước vào bài thơ không bằng lý trí, mà bằng hương và hơi thở.
2. Thanh tịnh – khi thế giới rửa sạch bụi trần
Lung linh nến ngọc ngời sao điểm
Thanh tịnh. Trần gian sạch tủi hờn.
Trong ánh nến lung linh, Thiền sư thấy sự giao hòa giữa đất trời và con người, giữa cái đẹp của vật chất và cái tĩnh lặng của tinh thần. Một thế giới mà trần gian – nghĩa là con người – có thể sạch tủi hờn, không phải bằng cách xóa bỏ khổ đau, mà bằng cách chạm vào sự trong sáng vốn có.
3. Giao cảm – là khoảnh khắc đất trời đi ngang qua tim
Chầm chậm xuân về lòng đất chuyển
Nhạc trời thanh thoát rộn muôn phương
Tâm linh một thoáng bừng giao cảm
Lặng hết bao nhiêu lớp sóng cồn
Đây là đoạn thơ trung tâm, nơi toàn bộ chủ đề bài thơ hội tụ: Giao cảm là trạng thái tâm thức sâu sắc khi con người không còn bị chi phối bởi vọng động, mà hòa mình trọn vẹn với thiên nhiên, thời gian, và sự sống. Một “thoáng bừng giao cảm” là đủ để mọi “sóng cồn” – tức giận, lo âu, khổ đau – lắng xuống.
Đó không phải là trốn tránh thế giới, mà là chạm tới nền tảng an lạc vốn có, đang hiện hữu ngay nơi đây – trong từng nhịp xuân về, trong từng hơi thở sâu.
4. Từ nội tâm đến thế gian – mùa xuân tràn ra thực tại
Trời đất hân hoan mừng nắng dậy
Một đàn em nhỏ rộn yêu thương
Quần điều áo lục theo chân mẹ
Hái lộc mùa xuân chật ngả đường.
Sau “giao cảm” là hình ảnh rất đời thường: trẻ thơ cùng mẹ đi hái lộc, trong khung cảnh đất trời hân hoan. Thiền không bị đóng kín trong chùa hay nơi thiền đường – thiền hiển hiện giữa phố xá, trên ngả đường mùa xuân, trong tiếng cười của trẻ nhỏ.
Nếu đoạn đầu là sự tĩnh tại nội tâm, thì đoạn kết là sự lan tỏa của bình an vào đời sống – khi thiền vị trở thành yêu thương, và mỗi hành động hằng ngày trở thành một phần của mùa xuân giác ngộ.
Kết: Khi giao cảm là cánh cửa mở vào hòa bình
Trong bối cảnh bài thơ được viết giữa chiến tranh, chia lìa và mất mát – bài thơ “Giao cảm” không hề nói về súng đạn, cũng không kêu gào thảm thiết. Nhưng đó lại là một bài thơ về hòa bình sâu sắc nhất: bởi hòa bình không bắt đầu bằng hiệp định, mà bằng một trái tim lặng yên, biết giao cảm với đất trời, và biết mở lòng ra với tình thương.
Với thiền sư Thích Nhất Hạnh, “Giao cảm” không phải là cảm xúc thoảng qua – mà là năng lực giác ngộ. Và người có khả năng giao cảm, sẽ không bao giờ làm tổn thương sự sống. Bởi vì khi chạm vào được chiều sâu của mùa xuân trong lòng mình, ta sẽ không thể nào phá hủy mùa xuân nơi người khác.
*
Thiền sư Thích Nhất Hạnh – Vị sứ giả của hòa bình và chánh niệm
Thiền sư Thích Nhất Hạnh (1926–2022) là một trong những vị thiền sư lỗi lạc và có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Phật giáo thế giới đương đại. Không chỉ là một nhà tu hành, ngài còn là nhà văn, nhà thơ, học giả, nhà hoạt động xã hội vì hòa bình và người tiên phong đưa chánh niệm (mindfulness) vào đời sống thường nhật một cách thiết thực, giản dị nhưng sâu sắc.
Sinh ra tại tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam, Thích Nhất Hạnh xuất gia từ năm 16 tuổi tại chùa Từ Hiếu. Sau quá trình tu học và nghiên cứu, ngài đã có nhiều đóng góp quan trọng cho Phật giáo hiện đại, đặc biệt là trong việc kết nối tinh thần đạo Phật với các vấn đề xã hội. Ngài là người sáng lập Dòng tu Tiếp Hiện, Làng Mai (Plum Village) ở Pháp – một trung tâm tu học nổi tiếng thu hút hàng nghìn người từ khắp nơi trên thế giới.
Thông qua hàng trăm tác phẩm viết bằng tiếng Việt, tiếng Anh và các ngôn ngữ khác, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người về lối sống tỉnh thức, từ bi và không bạo lực. Những khái niệm như “hơi thở ý thức”, “thiền đi”, “an trú trong hiện tại” trở nên gần gũi với nhiều người nhờ vào cách giảng giải mộc mạc, giàu hình ảnh của ngài. Các tác phẩm tiêu biểu như Phép lạ của sự tỉnh thức, Đường xưa mây trắng, An lạc từng bước chân, Giận … là những cuốn sách được yêu mến và tìm đọc rộng rãi.
Trong suốt cuộc đời, ngài cũng là một nhà hoạt động tích cực cho hòa bình. Năm 1967, ngài được mục sư Martin Luther King Jr. đề cử Giải Nobel Hòa bình nhờ những nỗ lực vận động chấm dứt chiến tranh Việt Nam bằng con đường đối thoại và bất bạo động.
Ảnh hưởng và di sản của ngài không chỉ lan rộng trong cộng đồng Phật giáo mà còn được quốc tế ghi nhận sâu sắc. Năm 2011, khu tượng đài “Remember Them: Champions for Humanity” với diện tích khoảng 100m2 được đặt tại khu công viên Henry J. Kaiser Memorial, thành phố Oakland, tiểu bang California (Hoa Kỳ). Bức tượng điêu khắc chân dung 25 nhân vật nổi tiếng còn sống và đã qua đời, đã có cống hiến lớn lao vì quyền con người trên thế giới. Thiền sư Thích Nhất Hạnh là một trong số những nhân vật được chọn để thể hiện trên tượng đài này, với những đóng góp của ngài cho công cuộc xây dựng hòa bình của nhân loại.
Vào ngày 11 tháng 4 năm 2025, thành phố New York đã chính thức đồng đặt tên đoạn đường West 109th Street (từ Riverside Drive đến Broadway) là “Thích Nhất Hạnh Way” để vinh danh Thiền sư Thích Nhất Hạnh. Đây là nơi ngài từng sống và giảng dạy trong những năm 1960 khi theo học tại Union Theological Seminary và giảng dạy tại Đại học Columbia./.
Viên Ngọc Quý
