Xóm mới
Sáng hôm nay hộp diêm của tôi hết rồi
Bếp lạnh như trời cuối thu ướt lạnh
Tác phẩm dở dang còn đó
Tôi sang nhà láng giềng xin lửa
(Hồi bé chúng tôi thường hai đứa chạy xin)
Em hỏi tôi sẽ làm sao nếu nhà láng giềng không còn lửa
– Chúng tôi sẽ họp hai người hát ca
Nhớ lời em dặn “là những bông hoa”
Chúng tôi sẽ cầm đuốc đi bên nhau hướng về Xóm Mới
Em cũng cứ hát ca đi, trong khi chờ đợi,
Thế nào trong xóm ta cũng có nhà còn lửa
Thôi tôi xin mọi người đưa tay nói thực: có phải tất cả chúng ta đang tin ở điều đó như đang tin hôm nay ở hiện hữu nhiệm mầu?
Tôi biết có những nhà nghèo, nhưng trấu hồng ngún cháy ngày đêm trong bếp hồng âm ỉ
Tôi sẽ nhớ lời em không quấy động bếp lành
Một nắm rơm đặt vào
Đợi khói toả màu xanh
Em nhìn xem: chỉ một hơi thở nhẹ của hồn tôi thôi cũng đủ gọi về lửa đỏ.
Anh về, người lữ khách hôm nay thấy lòng ấm áp
Một buổi chiều nhìn khói lam ấp ủ mái tranh thơ
Về Xóm Mới chúng tôi đi! tất cả vẫn mong chờ
Em tôi vẫn còn trông nom chút lửa hồng bếp cũ
Mái chèo xuôi nước sông
Thuyền về không do dự
Sao đêm an lành thuyền anh đi mãi
Nhìn bóng chiều sa không ngại
Vì biết tình thương hôm nay còn đủ sưởi ấm ngày mai
Bếp tôi ấm rồi, mời anh về với chúng tôi thôi
Công phu cüa ai ngàn nåm bắc một nhịp cầu nối liền xa cách
Tác phẩm còn tươi nét mực
Lấy giọng trong lành, em tôi sẽ đọc lên cho chúng mình nghe
bên tiếng nổ tí tách của những cành lửa reo vui.
(Bài thơ nằm trong Tập thơ Chắp tay nguyện cầu cho bồ câu trắng hiện (NXB Lá Bối, 1965) gồm những bài thơ kêu gọi hoà bình cho Việt Nam)
*
“Giữ Một Chút Lửa Hồng Cho Ngày Mai – Lời Gọi Từ Xóm Mới”
Trong những tháng năm đen tối của chiến tranh và chia rẽ, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã viết nên những vần thơ như những lời thì thầm của lòng tin, những nhịp thở ấm áp níu con người lại gần nhau giữa hoang tàn đổ nát. “Xóm mới” là một bài thơ như thế – không cao giọng, không bi ai, chỉ là một câu chuyện nhỏ về bếp lửa và tình người, nhưng ẩn chứa một tâm hồn rộng lớn biết sống, biết tin, và biết giữ gìn sự sống cho cả cộng đồng bằng một hơi thở từ bi.
Sáng hôm nay hộp diêm của tôi hết rồi
Bếp lạnh như trời cuối thu ướt lạnh
Tác phẩm dở dang còn đó
Tôi sang nhà láng giềng xin lửa
Câu chuyện bắt đầu bằng một việc rất đỗi đời thường – xin lửa. Nhưng trong cái lạnh lẽo của buổi sáng, của mùa thu, của ngọn bếp tắt, có điều gì đó gợi về sự đơn độc, đứt đoạn và mong manh – một mái nhà thiếu lửa là một tổ ấm chưa đủ đầy. Và trong cơn thiếu hụt ấy, người thơ không tự khép mình, mà mở cửa đi tìm sự sống nơi người khác, như một niềm tin giản dị: “trong xóm ta cũng có nhà còn lửa.”
Em hỏi tôi sẽ làm sao nếu nhà láng giềng không còn lửa
– Chúng tôi sẽ họp hai người hát ca
Nhớ lời em dặn “là những bông hoa”
Một câu hỏi tưởng như ngây thơ lại chạm vào cốt lõi của sự hiện hữu nơi con người: nếu cả thế gian này lạnh giá, ta làm gì? Thiền sư không đáp bằng hoảng sợ, mà bằng một hình ảnh đầy hy vọng: hát ca. Khi không còn lửa, ta cùng nhau hát lên như những đóa hoa – những đóa hoa không phô trương, mà chỉ giản dị bung nở vì ánh sáng nội tâm.
Xóm mới, vì thế, không chỉ là nơi chốn, mà là biểu tượng của niềm tin vào cộng đồng, vào sự chia sẻ lặng thầm giữa những con người tuy nghèo khó mà vẫn giữ được một ngọn lửa trong lòng.
Tôi biết có những nhà nghèo,
nhưng trấu hồng ngún cháy ngày đêm trong bếp hồng âm ỉ
Tôi sẽ nhớ lời em không quấy động bếp lành
Một nắm rơm đặt vào
Đợi khói toả màu xanh
Đây là một hình ảnh đậm chất thiền, vừa khiêm nhường, vừa tinh tế. Thiền sư không xin lửa bằng sự vội vã, mà đặt vào đó một nắm rơm và một lòng biết ơn, sợ mình vô ý làm rối loạn sự ấm áp mong manh mà ai đó đã gìn giữ. Chỉ cần một hơi thở nhẹ cũng đủ gọi về lửa đỏ – như thể tình thương, nếu lặng lẽ và chân thành, luôn đủ sức làm ấm lại trái tim đã từng lạnh cóng.
Anh về, người lữ khách hôm nay thấy lòng ấm áp
Một buổi chiều nhìn khói lam ấp ủ mái tranh thơ
Lữ khách trở về – và khói lam không chỉ là khói bếp, mà là hình ảnh của sự sum họp, của quê hương, của một mái nhà an lành giữa thế giới nhiều gió bụi. Trong câu thơ này có âm hưởng của những buổi chiều quê yên bình, như một giấc mơ mà ai cũng khao khát giữa thời binh lửa.
Về Xóm Mới chúng tôi đi! tất cả vẫn mong chờ
Em tôi vẫn còn trông nom chút lửa hồng bếp cũ
Vì biết tình thương hôm nay còn đủ sưởi ấm ngày mai
Bài thơ không chỉ viết về một cái bếp, một mái nhà, mà viết về một giấc mơ sống động: giấc mơ hòa bình, giấc mơ có nhau, giấc mơ Xóm Mới – nơi những người đã đi qua mùa đông, vẫn còn biết giữ cho nhau chút lửa.
Bếp tôi ấm rồi, mời anh về với chúng tôi thôi
Tác phẩm còn tươi nét mực
Lấy giọng trong lành, em tôi sẽ đọc lên cho chúng mình nghe
bên tiếng nổ tí tách của những cành lửa reo vui.
Câu kết như một lời mời gọi đầy nhân hậu: không chỉ là về để ăn cơm, để sưởi ấm, mà về để nghe thơ, để sống lại với điều đẹp đẽ. Lửa reo vui – không phải vì gió, mà vì có người chia sẻ, có người gìn giữ, và có người tin rằng hôm nay mình sống là để làm đẹp cho ngày mai.
“Xóm mới” là một bài thơ đẹp, không phải vì hình ảnh cầu kỳ hay ngôn từ rực rỡ, mà bởi vì nó là tiếng nói chân thành từ một trái tim luôn tin ở điều lành, ngay cả khi thế giới đầy chia cắt. Trong bóng đêm chiến tranh, Thiền sư không rao giảng, không kêu gọi bằng lý lẽ, mà mời ta cùng đi tìm chút lửa nơi người khác, rồi gìn giữ nó bằng chính tình thương của mình.
Bởi vì:
“Công phu của ai ngàn năm bắc một nhịp cầu nối liền xa cách”
Chúng ta đang sống không chỉ cho riêng mình, mà còn để giữ lấy chiếc cầu nối giữa người và người, để đến một ngày, khi ai đó hết lửa, họ sẽ biết mình có thể gõ cửa mà không ngần ngại.
*
Thiền sư Thích Nhất Hạnh – Vị sứ giả của hòa bình và chánh niệm
Thiền sư Thích Nhất Hạnh (1926–2022) là một trong những vị thiền sư lỗi lạc và có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Phật giáo thế giới đương đại. Không chỉ là một nhà tu hành, ngài còn là nhà văn, nhà thơ, học giả, nhà hoạt động xã hội vì hòa bình và người tiên phong đưa chánh niệm (mindfulness) vào đời sống thường nhật một cách thiết thực, giản dị nhưng sâu sắc.
Sinh ra tại tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam, Thích Nhất Hạnh xuất gia từ năm 16 tuổi tại chùa Từ Hiếu. Sau quá trình tu học và nghiên cứu, ngài đã có nhiều đóng góp quan trọng cho Phật giáo hiện đại, đặc biệt là trong việc kết nối tinh thần đạo Phật với các vấn đề xã hội. Ngài là người sáng lập Dòng tu Tiếp Hiện, Làng Mai (Plum Village) ở Pháp – một trung tâm tu học nổi tiếng thu hút hàng nghìn người từ khắp nơi trên thế giới.
Thông qua hàng trăm tác phẩm viết bằng tiếng Việt, tiếng Anh và các ngôn ngữ khác, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người về lối sống tỉnh thức, từ bi và không bạo lực. Những khái niệm như “hơi thở ý thức”, “thiền đi”, “an trú trong hiện tại” trở nên gần gũi với nhiều người nhờ vào cách giảng giải mộc mạc, giàu hình ảnh của ngài. Các tác phẩm tiêu biểu như Phép lạ của sự tỉnh thức, Đường xưa mây trắng, An lạc từng bước chân, Giận … là những cuốn sách được yêu mến và tìm đọc rộng rãi.
Trong suốt cuộc đời, ngài cũng là một nhà hoạt động tích cực cho hòa bình. Năm 1967, ngài được mục sư Martin Luther King Jr. đề cử Giải Nobel Hòa bình nhờ những nỗ lực vận động chấm dứt chiến tranh Việt Nam bằng con đường đối thoại và bất bạo động.
Ảnh hưởng và di sản của ngài không chỉ lan rộng trong cộng đồng Phật giáo mà còn được quốc tế ghi nhận sâu sắc. Năm 2011, khu tượng đài “Remember Them: Champions for Humanity” với diện tích khoảng 100m2 được đặt tại khu công viên Henry J. Kaiser Memorial, thành phố Oakland, tiểu bang California (Hoa Kỳ). Bức tượng điêu khắc chân dung 25 nhân vật nổi tiếng còn sống và đã qua đời, đã có cống hiến lớn lao vì quyền con người trên thế giới. Thiền sư Thích Nhất Hạnh là một trong số những nhân vật được chọn để thể hiện trên tượng đài này, với những đóng góp của ngài cho công cuộc xây dựng hòa bình của nhân loại.
Vào ngày 11 tháng 4 năm 2025, thành phố New York đã chính thức đồng đặt tên đoạn đường West 109th Street (từ Riverside Drive đến Broadway) là “Thích Nhất Hạnh Way” để vinh danh Thiền sư Thích Nhất Hạnh. Đây là nơi ngài từng sống và giảng dạy trong những năm 1960 khi theo học tại Union Theological Seminary và giảng dạy tại Đại học Columbia./.
Viên Ngọc Quý
