Lòng không bận về
Ngồi đây lắng tiếng chim bay
Ba ngàn thế giới không đầy tấc gang
Phương Tây vừa khuất quạ vàng
Phương Đông thỏ ngọc đã ngang đỉnh đồi
Trước sau có một mình tôi
Nghe như có tiếng đất trời gọi nhau
Xuất thiền lặng lẽ giây lâu
Lá xanh rèm liếp bên lầu sáng trăng
Sông xưa thuận nẻo dương trần
Gió theo tám hướng, lòng không bận về.
(Bài thơ nằm trong tuyển tập “Dấu chân trên cát”)
*
Lặng Nghe Đất Trời, Lòng Không Bận Về
Bài thơ “Lòng không bận về” của Thiền sư Thích Nhất Hạnh là một bản thiền ca trầm mặc, vang lên từ khoảng lặng của tâm hồn người tu chứng. Ở đó, không còn sự phân biệt giữa bản ngã và thế giới, giữa thời gian và không gian, giữa vọng động và an nhiên. Từng câu thơ là một bước chân nhẹ nhàng trên con đường trở về với thực tại, trở về với chính mình không dính mắc, không nắm giữ, không luyến lưu.
Ngồi đây lắng tiếng chim bay
Ba ngàn thế giới không đầy tấc gang
Ngay từ những dòng đầu tiên, Thiền sư đã mở ra một cõi tịch nhiên. Ngồi yên đó, không vọng động, không toan tính, chỉ “lắng” tức là buông xuống hết mọi ồn ào để lắng nghe, không phải tiếng hót, mà là tiếng chim bay – một thứ âm thanh chỉ có thể nghe bằng tâm thức tỉnh lặng. Và trong trạng thái đó, vũ trụ mênh mông được thu gọn vào một khoảnh khắc: ba ngàn thế giới – biểu tượng của vô lượng pháp giới trong Phật học bỗng trở nên gần gũi, thu nhỏ lại, chỉ trong một tấc gang của tâm. Cái bao la trở về cái hiện tiền.
Phương Tây vừa khuất quạ vàng
Phương Đông thỏ ngọc đã ngang đỉnh đồi
Thời gian được thể hiện ở đây không bằng đồng hồ hay lịch, mà bằng vận hành tự nhiên của trời đất: mặt trời lặn ở phương Tây, mặt trăng mọc ở phương Đông. “Quạ vàng” là biểu tượng mặt trời, “thỏ ngọc” là biểu tượng mặt trăng – những ẩn dụ rất phương Đông. Sự thay đổi của ngày và đêm diễn ra nhẹ nhàng như hơi thở, như thể đời sống đang tự tiếp nối trong nhịp điệu tĩnh lặng mà diệu kỳ. Người đọc cảm nhận rõ một không gian chuyển giao, một khoảnh khắc mênh mang giữa tối và sáng, giữa qua và đến nhưng không có luyến tiếc, không có níu kéo.
Trước sau có một mình tôi
Nghe như có tiếng đất trời gọi nhau
Giữa dòng chảy bất tận ấy, chỉ có “một mình tôi”. Nhưng đó không phải là cô đơn, mà là một sự toàn hiện, sự có mặt trọn vẹn trong từng sát-na của đất trời. Và chính trong sự một mình đó, thiền giả nghe thấy tiếng gọi của đất trời tức là sự cảm thông sâu sắc giữa con người và vũ trụ. Đó không phải là tiếng nói bằng ngôn ngữ, mà là một thứ cộng hưởng, giao cảm thầm lặng giữa hữu tình và vô tình, giữa hạt bụi và đại ngã.
Xuất thiền lặng lẽ giây lâu
Lá xanh rèm liếp bên lầu sáng trăng
Một lần nữa, sự tỉnh thức được thể hiện nhẹ nhàng và thanh thoát. Sau khi nhập thiền, vị thiền sư trở lại với thế giới hiện tượng bằng bước chân lặng lẽ. Không có gì thay đổi lớn lao, nhưng lá xanh, rèm liếp, lầu sáng trăng tất cả đều trở nên sống động, hiện hữu, thiêng liêng như lần đầu tiên được thấy. Ánh trăng chiếu qua khung liếp, bóng lá in lên vách lầu, tất cả đều là pháp thân hiển hiện. Mỗi hiện tượng trở thành một pháp âm, là tiếng nói của đạo.
Sông xưa thuận nẻo dương trần
Gió theo tám hướng, lòng không bận về.
Hai câu kết là đỉnh cao của thiền vị và buông xả. “Sông xưa” vẫn chảy theo nẻo trần thế – tức là cuộc đời vẫn như cũ, dòng đời vẫn cuộn chảy theo nhân duyên, không cần thay đổi. “Gió theo tám hướng” tức gió đời thổi khắp bốn phương tám hướng, là khen chê, được mất, thành bại, vinh nhục. Nhưng thiền sư không bị cuốn theo, lòng không bận về. Không bận nghĩa là không dính mắc, không bị quá khứ kéo lại, cũng không bị tương lai níu giữ. Lòng ấy đã tự tại giữa cuộc đời, đã buông hết mọi vọng tưởng, để chỉ còn lại sự an trú giữa hiện tiền.
Thông điệp của Thiền sư Thích Nhất Hạnh trong bài thơ này chính là lời nhắc nhở dịu dàng nhưng thâm sâu: chỉ khi tâm ta không còn bận bịu với được mất, đúng sai, quá khứ hay tương lai thì ta mới thật sự nghe được tiếng gọi của đất trời, mới thật sự sống một đời sống tỉnh thức và hòa hợp với muôn loài.
“Lòng không bận về” không phải là một trạng thái trốn tránh hay vô cảm, mà là đỉnh cao của sự thấu suốt. Khi lòng không còn níu kéo, thì thế giới trở nên nhẹ như mây, đẹp như trăng, và người tu có thể đi giữa cõi trần mà vẫn thong dong như thể đang ở giữa cõi tịnh. Đó là con đường trở về với chính mình, và cũng là con đường để yêu thương mà không dính mắc, hành động mà không hệ lụy – một đời sống giải thoát trong từng bước chân, trong từng hơi thở.
*
Thiền sư Thích Nhất Hạnh – Vị sứ giả của hòa bình và chánh niệm
Thiền sư Thích Nhất Hạnh (1926–2022) là một trong những vị thiền sư lỗi lạc và có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Phật giáo thế giới đương đại. Không chỉ là một nhà tu hành, ngài còn là nhà văn, nhà thơ, học giả, nhà hoạt động xã hội vì hòa bình và người tiên phong đưa chánh niệm (mindfulness) vào đời sống thường nhật một cách thiết thực, giản dị nhưng sâu sắc.
Sinh ra tại tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam, Thích Nhất Hạnh xuất gia từ năm 16 tuổi tại chùa Từ Hiếu. Sau quá trình tu học và nghiên cứu, ngài đã có nhiều đóng góp quan trọng cho Phật giáo hiện đại, đặc biệt là trong việc kết nối tinh thần đạo Phật với các vấn đề xã hội. Ngài là người sáng lập Dòng tu Tiếp Hiện, Làng Mai (Plum Village) ở Pháp – một trung tâm tu học nổi tiếng thu hút hàng nghìn người từ khắp nơi trên thế giới.
Thông qua hàng trăm tác phẩm viết bằng tiếng Việt, tiếng Anh và các ngôn ngữ khác, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người về lối sống tỉnh thức, từ bi và không bạo lực. Những khái niệm như “hơi thở ý thức”, “thiền đi”, “an trú trong hiện tại” trở nên gần gũi với nhiều người nhờ vào cách giảng giải mộc mạc, giàu hình ảnh của ngài. Các tác phẩm tiêu biểu như Phép lạ của sự tỉnh thức, Đường xưa mây trắng, An lạc từng bước chân, Giận … là những cuốn sách được yêu mến và tìm đọc rộng rãi.
Trong suốt cuộc đời, ngài cũng là một nhà hoạt động tích cực cho hòa bình. Năm 1967, ngài được mục sư Martin Luther King Jr. đề cử Giải Nobel Hòa bình nhờ những nỗ lực vận động chấm dứt chiến tranh Việt Nam bằng con đường đối thoại và bất bạo động.
Ảnh hưởng và di sản của ngài không chỉ lan rộng trong cộng đồng Phật giáo mà còn được quốc tế ghi nhận sâu sắc. Năm 2011, khu tượng đài “Remember Them: Champions for Humanity” với diện tích khoảng 100m2 được đặt tại khu công viên Henry J. Kaiser Memorial, thành phố Oakland, tiểu bang California (Hoa Kỳ). Bức tượng điêu khắc chân dung 25 nhân vật nổi tiếng còn sống và đã qua đời, đã có cống hiến lớn lao vì quyền con người trên thế giới. Thiền sư Thích Nhất Hạnh là một trong số những nhân vật được chọn để thể hiện trên tượng đài này, với những đóng góp của ngài cho công cuộc xây dựng hòa bình của nhân loại.
Vào ngày 11 tháng 4 năm 2025, thành phố New York đã chính thức đồng đặt tên đoạn đường West 109th Street (từ Riverside Drive đến Broadway) là “Thích Nhất Hạnh Way” để vinh danh Thiền sư Thích Nhất Hạnh. Đây là nơi ngài từng sống và giảng dạy trong những năm 1960 khi theo học tại Union Theological Seminary và giảng dạy tại Đại học Columbia./.
Viên Ngọc Quý
