Tương tức
Anh là tôi
Và tôi là anh
Anh không thấy sao
Rằng chúng ta tương tức ?
Anh nuôi dưỡng đóa hoa trong tim anh
Để cho tôi xinh đẹp
Tôi chuyển hóa rác phiền não trong tôi
Để cho anh không phải nhọc nhằn
Tôi nâng đỡ anh
Anh yểm trợ tôi
Tôi có mặt trên đời để hiến cho anh an lạc
Anh có mặt đó để cho tôi niềm vui.
(Bài thơ nằm trong tuyển tập “Thơ từng ôm và mặt trời từng hạt”)
*
“Tôi là anh, và anh là tôi” – Hành trình trở về sự hòa điệu trong nhau
Trong bài thơ “Tương tức”, Thiền sư Thích Nhất Hạnh không chỉ dùng ngôn ngữ để diễn đạt một triết lý sâu xa của đạo Bụt, mà còn thắp lên ánh sáng của từ bi và tỉnh thức nơi lòng người. Bài thơ ngắn, vỏn vẹn vài câu, nhưng mang theo một chiều sâu mênh mông của tuệ giác: chúng ta không thể tồn tại như những cá thể biệt lập, mà luôn có mặt trong nhau, luôn ảnh hưởng và chịu ảnh hưởng bởi nhau. Đó chính là bản chất của tương tức – sự sống nương vào nhau mà hiện hữu.
“Anh là tôi
Và tôi là anh”
Câu thơ mở đầu như một nhát gõ nhẹ vào vách tường của cái tôi riêng biệt. Bao lớp rào chắn giữa “anh” và “tôi”, giữa “người” và “ta” bắt đầu tan rã. Tự ngã không còn là một pháo đài, mà trở thành một dòng chảy mềm mại, giao hòa. Cái tôi không còn tách biệt với cái anh, bởi vì trong cái nhìn sâu sắc của thiền quán, tất cả mọi hiện tượng đều nương nhau mà có.
“Anh nuôi dưỡng đóa hoa trong tim anh
Để cho tôi xinh đẹp”
Một hình ảnh giản dị mà đầy thi vị: khi anh nuôi dưỡng điều tốt đẹp trong lòng mình, tôi cũng trở nên an lành và tươi mới hơn. Trong cái nhìn tương tức, sự tu tập của một người không bao giờ là chuyện riêng của họ. Một tâm hồn tỏa ra sự thảnh thơi, hiểu biết và yêu thương, sẽ làm nhẹ gánh cho những người xung quanh, và ngược lại, sự giận hờn, oán trách, phiền não của một người cũng lan truyền và để lại dấu tích trong tâm người khác. Chúng ta nối kết trong nhau như hơi thở với nhịp tim, như mây với mưa, như nắng với nụ hoa.
“Tôi chuyển hóa rác phiền não trong tôi
Để cho anh không phải nhọc nhằn”
Tu tập không chỉ là để giải thoát bản thân, mà còn để giảm bớt khổ đau cho người khác. Khi ta nhận diện và chuyển hóa khổ đau, sân giận, ganh tị, ích kỷ trong lòng mình, thì người đối diện cũng được nhẹ lòng, được yêu thương, được an trú. Trong tương tức, mỗi nụ cười đều là sự nâng đỡ cho người khác, và mỗi hạt giống tốt được gieo trong lòng mình, là một phần đất lành dành cho cả cộng đồng.
“Tôi có mặt trên đời để hiến cho anh an lạc
Anh có mặt đó để cho tôi niềm vui.”
Sự hiện hữu không còn là một gánh nặng, mà là một sự hiến tặng. Ta không sống cho riêng mình, và sự hiện diện của ta – nếu đầy tỉnh thức và yêu thương – chính là một món quà quý giá mà ta dành tặng cho đời. Thiền sư không viết về tình yêu lứa đôi, tình thân hay tình bằng hữu một cách cụ thể, mà chạm đến một tình thương vô ngã, vượt qua phân biệt, không biên giới: tôi sống để anh được bình an, và anh sống để tôi được vui sống. Đó chính là Bụt tính trong từng hơi thở, trong từng bước chân đi qua cuộc đời này.
Bài thơ “Tương tức” là một lời nhắc nhở dịu dàng nhưng sâu xa: không ai là một hòn đảo. Mỗi hành động, mỗi suy nghĩ, mỗi lời nói của ta đều có ảnh hưởng – dù nhỏ bé – đến những người quanh ta. Và mỗi người quanh ta, bằng cách riêng của họ, cũng là một phần làm nên ta. Ta không thể tách khỏi nhau, cũng không thể hạnh phúc một mình.
Thông điệp mà Thiền sư Thích Nhất Hạnh gửi gắm qua bài thơ này không mang tính triết lý khô khan, mà đầy chất sống, chạm đến được trái tim con người: muốn thương yêu thật sự, muốn sống thật sâu sắc, hãy thấy được nhau trong nhau. Hãy nuôi lớn những điều tốt đẹp trong chính mình để làm đẹp cho người khác. Và khi cùng nhau chuyển hóa khổ đau, ta cùng nhau trở thành những đóa hoa rực rỡ giữa cuộc đời.
Tôi là anh.
Anh là tôi.
Mỗi nụ cười của anh
Là giọt mát tưới vào tâm tôi đang nứt nẻ.
*
Thiền sư Thích Nhất Hạnh – Vị sứ giả của hòa bình và chánh niệm
Thiền sư Thích Nhất Hạnh (1926–2022) là một trong những vị thiền sư lỗi lạc và có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Phật giáo thế giới đương đại. Không chỉ là một nhà tu hành, ngài còn là nhà văn, nhà thơ, học giả, nhà hoạt động xã hội vì hòa bình và người tiên phong đưa chánh niệm (mindfulness) vào đời sống thường nhật một cách thiết thực, giản dị nhưng sâu sắc.
Sinh ra tại tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam, Thích Nhất Hạnh xuất gia từ năm 16 tuổi tại chùa Từ Hiếu. Sau quá trình tu học và nghiên cứu, ngài đã có nhiều đóng góp quan trọng cho Phật giáo hiện đại, đặc biệt là trong việc kết nối tinh thần đạo Phật với các vấn đề xã hội. Ngài là người sáng lập Dòng tu Tiếp Hiện, Làng Mai (Plum Village) ở Pháp – một trung tâm tu học nổi tiếng thu hút hàng nghìn người từ khắp nơi trên thế giới.
Thông qua hàng trăm tác phẩm viết bằng tiếng Việt, tiếng Anh và các ngôn ngữ khác, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người về lối sống tỉnh thức, từ bi và không bạo lực. Những khái niệm như “hơi thở ý thức”, “thiền đi”, “an trú trong hiện tại” trở nên gần gũi với nhiều người nhờ vào cách giảng giải mộc mạc, giàu hình ảnh của ngài. Các tác phẩm tiêu biểu như Phép lạ của sự tỉnh thức, Đường xưa mây trắng, An lạc từng bước chân, Giận … là những cuốn sách được yêu mến và tìm đọc rộng rãi.
Trong suốt cuộc đời, ngài cũng là một nhà hoạt động tích cực cho hòa bình. Năm 1967, ngài được mục sư Martin Luther King Jr. đề cử Giải Nobel Hòa bình nhờ những nỗ lực vận động chấm dứt chiến tranh Việt Nam bằng con đường đối thoại và bất bạo động.
Ảnh hưởng và di sản của ngài không chỉ lan rộng trong cộng đồng Phật giáo mà còn được quốc tế ghi nhận sâu sắc. Năm 2011, khu tượng đài “Remember Them: Champions for Humanity” với diện tích khoảng 100m2 được đặt tại khu công viên Henry J. Kaiser Memorial, thành phố Oakland, tiểu bang California (Hoa Kỳ). Bức tượng điêu khắc chân dung 25 nhân vật nổi tiếng còn sống và đã qua đời, đã có cống hiến lớn lao vì quyền con người trên thế giới. Thiền sư Thích Nhất Hạnh là một trong số những nhân vật được chọn để thể hiện trên tượng đài này, với những đóng góp của ngài cho công cuộc xây dựng hòa bình của nhân loại.
Vào ngày 11 tháng 4 năm 2025, thành phố New York đã chính thức đồng đặt tên đoạn đường West 109th Street (từ Riverside Drive đến Broadway) là “Thích Nhất Hạnh Way” để vinh danh Thiền sư Thích Nhất Hạnh. Đây là nơi ngài từng sống và giảng dạy trong những năm 1960 khi theo học tại Union Theological Seminary và giảng dạy tại Đại học Columbia./.
Viên Ngọc Quý
