Chân ý
Xanh biếc hồn thu rạng mắt ai
Búp sen Chân Ý nở trang đài
Sáng nay rèm tuyết sương còn ngậm
Tia nắng truyền tin Xuân tái lai
(Bài thơ nằm trong tuyển tập “Nến ngọc”)
*
“Chân ý hé nở giữa sương mai tỉnh thức”
Có những vần thơ nhẹ như sương mai nhưng sâu lắng như một hồi chuông tỉnh thức. Bài thơ “Chân ý” của Thiền sư Thích Nhất Hạnh là một trong những vần thơ như thế – một bài thi kệ ngắn, chỉ vỏn vẹn bốn câu, nhưng chất chứa tinh thần thiền định, cái nhìn thẩm thấu về vẻ đẹp của hiện hữu, và lời nhắn nhủ về sự trở về với chính mình.
Xanh biếc hồn thu rạng mắt ai
Búp sen Chân Ý nở trang đài
Sáng nay rèm tuyết sương còn ngậm
Tia nắng truyền tin Xuân tái lai
Ngay từ câu mở đầu, Thiền sư đã khơi gợi một cảm nhận thanh tịnh và thẩm mỹ sâu xa: “Xanh biếc hồn thu rạng mắt ai.” Mùa thu – biểu tượng của sự tĩnh lặng, của lắng đọng – ở đây trở thành “hồn thu”, mang màu xanh biếc, rạng lên trong ánh mắt một ai đó đã dừng lại đủ lâu để nhìn, để thấy. Cái “thấy” ấy không chỉ là thị giác, mà là cái thấy của tâm an nhiên, thấy bằng sự sáng tỏ của chánh niệm.
Tiếp đến, hình ảnh “Búp sen Chân Ý nở trang đài” như một dấu hiệu hé lộ của giác ngộ. Sen là biểu tượng của thanh tịnh, của sự vươn lên từ bùn lầy để nở hoa giữa đời. Nhưng đây không chỉ là một bông sen thông thường, mà là búp sen của Chân Ý – biểu tượng cho chân lý, cho sự thật vượt khỏi mọi ngôn ngữ. Khi búp sen nở, cũng là khi tâm linh ta khai mở, thấy rõ được bản chất thật của cuộc đời – không ràng buộc, không sợ hãi, không chia lìa.
Hai câu cuối đưa ta về với khung cảnh cụ thể của buổi sớm: “Sáng nay rèm tuyết sương còn ngậm / Tia nắng truyền tin Xuân tái lai.” Tuyết và sương – biểu tượng của lạnh giá và mờ ảo – vẫn còn vương trên rèm. Nhưng giữa cái lạnh ấy, một tia nắng đã xuất hiện, mang theo “tin Xuân tái lai”. Xuân ở đây không chỉ là mùa của thời tiết, mà là mùa của tỉnh thức – mùa của hy vọng và hồi sinh. Dù đời có buốt giá đến đâu, thì chỉ cần một tia sáng của hiểu biết và từ bi cũng đủ để đánh thức lại cả một mùa xuân nội tại.
Thông điệp mà Thiền sư gửi gắm trong bài thơ này là lời mời gọi ta dừng lại, thở sâu, và nhìn cuộc đời bằng con mắt lặng yên, trong trẻo. Khi tâm an, mắt ta sẽ thấy “xanh biếc hồn thu”, lòng ta sẽ cảm được “búp sen Chân Ý” đang chờ nở. Và dù sương tuyết còn đọng, thì ánh nắng vẫn có thể đến – như một lời nhắc rằng ánh sáng của tỉnh thức không bao giờ vắng mặt, chỉ chờ ta quay về.
Bài thơ không ồn ào giảng giải, không trực tiếp thuyết lý. Nó chỉ là một nụ sen nhẹ nở trong buổi sớm. Nhưng chính sự nhẹ nhàng đó lại có sức chuyển hóa sâu xa – như chính tinh thần của thiền: không cần đi đâu xa, chỉ cần trở về khoảnh khắc hiện tại, ta sẽ thấy Chân Ý vẫn lặng lẽ nở, và mùa Xuân thì chưa từng rời bước.
*
Thiền sư Thích Nhất Hạnh – Vị sứ giả của hòa bình và chánh niệm
Thiền sư Thích Nhất Hạnh (1926–2022) là một trong những vị thiền sư lỗi lạc và có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Phật giáo thế giới đương đại. Không chỉ là một nhà tu hành, ngài còn là nhà văn, nhà thơ, học giả, nhà hoạt động xã hội vì hòa bình và người tiên phong đưa chánh niệm (mindfulness) vào đời sống thường nhật một cách thiết thực, giản dị nhưng sâu sắc.
Sinh ra tại tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam, Thích Nhất Hạnh xuất gia từ năm 16 tuổi tại chùa Từ Hiếu. Sau quá trình tu học và nghiên cứu, ngài đã có nhiều đóng góp quan trọng cho Phật giáo hiện đại, đặc biệt là trong việc kết nối tinh thần đạo Phật với các vấn đề xã hội. Ngài là người sáng lập Dòng tu Tiếp Hiện, Làng Mai (Plum Village) ở Pháp – một trung tâm tu học nổi tiếng thu hút hàng nghìn người từ khắp nơi trên thế giới.
Thông qua hàng trăm tác phẩm viết bằng tiếng Việt, tiếng Anh và các ngôn ngữ khác, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người về lối sống tỉnh thức, từ bi và không bạo lực. Những khái niệm như “hơi thở ý thức”, “thiền đi”, “an trú trong hiện tại” trở nên gần gũi với nhiều người nhờ vào cách giảng giải mộc mạc, giàu hình ảnh của ngài. Các tác phẩm tiêu biểu như Phép lạ của sự tỉnh thức, Đường xưa mây trắng, An lạc từng bước chân, Giận … là những cuốn sách được yêu mến và tìm đọc rộng rãi.
Trong suốt cuộc đời, ngài cũng là một nhà hoạt động tích cực cho hòa bình. Năm 1967, ngài được mục sư Martin Luther King Jr. đề cử Giải Nobel Hòa bình nhờ những nỗ lực vận động chấm dứt chiến tranh Việt Nam bằng con đường đối thoại và bất bạo động.
Ảnh hưởng và di sản của ngài không chỉ lan rộng trong cộng đồng Phật giáo mà còn được quốc tế ghi nhận sâu sắc. Năm 2011, khu tượng đài “Remember Them: Champions for Humanity” với diện tích khoảng 100m2 được đặt tại khu công viên Henry J. Kaiser Memorial, thành phố Oakland, tiểu bang California (Hoa Kỳ). Bức tượng điêu khắc chân dung 25 nhân vật nổi tiếng còn sống và đã qua đời, đã có cống hiến lớn lao vì quyền con người trên thế giới. Thiền sư Thích Nhất Hạnh là một trong số những nhân vật được chọn để thể hiện trên tượng đài này, với những đóng góp của ngài cho công cuộc xây dựng hòa bình của nhân loại.
Vào ngày 11 tháng 4 năm 2025, thành phố New York đã chính thức đồng đặt tên đoạn đường West 109th Street (từ Riverside Drive đến Broadway) là “Thích Nhất Hạnh Way” để vinh danh Thiền sư Thích Nhất Hạnh. Đây là nơi ngài từng sống và giảng dạy trong những năm 1960 khi theo học tại Union Theological Seminary và giảng dạy tại Đại học Columbia./.
Viên Ngọc Quý
