Đi tiểu
Đi tiểu trong bản môn
Đổi trao nào kỳ diệu
Ta và ngươi không hai
Không dư mà không thiếu
(Bài thi kệ nằm trong tuyển tập “Tích môn bản môn”)
*
“Đi Tiểu – Hành Động Nhỏ, Tỉnh Thức Lớn”
Khi nói đến thiền, nhiều người thường nghĩ đến những phút tĩnh lặng dưới bóng cây bồ đề, hay tiếng mõ chậm rãi trong thiền đường. Thế nhưng, với Thiền sư Thích Nhất Hạnh, thiền không chỉ hiện diện trong lúc ngồi yên, mà có mặt trong từng hơi thở, từng bước chân, từng hành động tưởng chừng như đơn sơ nhất – như “đi tiểu”.
Bài thi kệ ngắn gọn chỉ với bốn câu:
Đi tiểu trong bản môn
Đổi trao nào kỳ diệu
Ta và ngươi không hai
Không dư mà không thiếu
…nhưng lại chất chứa một tầng nghĩa sâu thẳm. Ở đây, thiền sư không viết về sinh hoạt thường ngày như một sự giải trí hay hóm hỉnh, mà mời ta quán chiếu bản chất của thân tâm, và của sự sống trong từng khoảnh khắc hiện hữu.
“Đi tiểu trong bản môn” – “bản môn” là cánh cửa của bản thể, của sự thật tuyệt đối. Khi đi tiểu mà có chánh niệm, ta không còn đang làm một hành động bản năng, mà đang sống thật với thân, đang có mặt trọn vẹn trong một khoảnh khắc của tự nhiên. Cơ thể trao đi, đất trời đón nhận, không có gì xấu hổ hay tách biệt – chỉ có sự tiếp nối nhẹ nhàng giữa con người và vũ trụ.
“Đổi trao nào kỳ diệu” – Đây là sự hoan ca của sự sống. Những gì cơ thể thải ra hôm nay, lại có thể trở thành dưỡng chất cho đất, cho cây, cho hoa trái mai sau. Trong từng chu trình tự nhiên ấy, ta không phải là kẻ đứng ngoài quan sát mà là một phần không thể thiếu của dòng tương tức.
“Ta và ngươi không hai” – Câu kệ này đưa ta về với tinh thần “bất nhị” trong đạo Bụt. Người đi tiểu và đất tiếp nhận không còn là hai thực thể riêng biệt. Khi hiểu sâu sắc điều này, ta không còn sống trong tâm thế chiếm hữu hay đối kháng với thiên nhiên, mà sống trong tình thân mật và hợp nhất với mọi loài, mọi hiện tượng.
“Không dư mà không thiếu” – Tự nhiên vận hành theo cách riêng của nó, không quá thừa, cũng không thiếu sót. Cơ thể bài tiết khi cần, đất nhận lấy và nuôi dưỡng. Trong cái nhìn ấy, ta học được cách sống biết đủ, nhẹ nhàng, không lo âu, không vội vàng. Không cần phải sửa chữa cuộc sống quá nhiều – chỉ cần tỉnh thức, và để mọi thứ trở về đúng vị trí của nó.
Bài thi kệ “Đi tiểu” là một minh chứng hùng hồn cho tinh thần thiền trong đời sống của Thiền sư Thích Nhất Hạnh – một lối thiền mộc mạc, dung dị, nhưng có thể chạm tới gốc rễ của sự sống, chuyển hóa mọi tầm thường thành thiêng liêng, mọi vô nghĩa thành tỉnh thức.
Hãy thử một lần thở nhẹ, cười mỉm và ý thức về thân tâm mình – dù chỉ trong một khoảnh khắc như lúc “đi tiểu” – và bạn sẽ nhận ra: thiền không ở xa. Phép màu nằm ngay trong từng hành động thường ngày.
*
Thiền sư Thích Nhất Hạnh – Vị sứ giả của hòa bình và chánh niệm
Thiền sư Thích Nhất Hạnh (1926–2022) là một trong những vị thiền sư lỗi lạc và có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Phật giáo thế giới đương đại. Không chỉ là một nhà tu hành, ngài còn là nhà văn, nhà thơ, học giả, nhà hoạt động xã hội vì hòa bình và người tiên phong đưa chánh niệm (mindfulness) vào đời sống thường nhật một cách thiết thực, giản dị nhưng sâu sắc.
Sinh ra tại tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam, Thích Nhất Hạnh xuất gia từ năm 16 tuổi tại chùa Từ Hiếu. Sau quá trình tu học và nghiên cứu, ngài đã có nhiều đóng góp quan trọng cho Phật giáo hiện đại, đặc biệt là trong việc kết nối tinh thần đạo Phật với các vấn đề xã hội. Ngài là người sáng lập Dòng tu Tiếp Hiện, Làng Mai (Plum Village) ở Pháp – một trung tâm tu học nổi tiếng thu hút hàng nghìn người từ khắp nơi trên thế giới.
Thông qua hàng trăm tác phẩm viết bằng tiếng Việt, tiếng Anh và các ngôn ngữ khác, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người về lối sống tỉnh thức, từ bi và không bạo lực. Những khái niệm như “hơi thở ý thức”, “thiền đi”, “an trú trong hiện tại” trở nên gần gũi với nhiều người nhờ vào cách giảng giải mộc mạc, giàu hình ảnh của ngài. Các tác phẩm tiêu biểu như Phép lạ của sự tỉnh thức, Đường xưa mây trắng, An lạc từng bước chân, Giận … là những cuốn sách được yêu mến và tìm đọc rộng rãi.
Trong suốt cuộc đời, ngài cũng là một nhà hoạt động tích cực cho hòa bình. Năm 1967, ngài được mục sư Martin Luther King Jr. đề cử Giải Nobel Hòa bình nhờ những nỗ lực vận động chấm dứt chiến tranh Việt Nam bằng con đường đối thoại và bất bạo động.
Ảnh hưởng và di sản của ngài không chỉ lan rộng trong cộng đồng Phật giáo mà còn được quốc tế ghi nhận sâu sắc. Năm 2011, khu tượng đài “Remember Them: Champions for Humanity” với diện tích khoảng 100m2 được đặt tại khu công viên Henry J. Kaiser Memorial, thành phố Oakland, tiểu bang California (Hoa Kỳ). Bức tượng điêu khắc chân dung 25 nhân vật nổi tiếng còn sống và đã qua đời, đã có cống hiến lớn lao vì quyền con người trên thế giới. Thiền sư Thích Nhất Hạnh là một trong số những nhân vật được chọn để thể hiện trên tượng đài này, với những đóng góp của ngài cho công cuộc xây dựng hòa bình của nhân loại.
Vào ngày 11 tháng 4 năm 2025, thành phố New York đã chính thức đồng đặt tên đoạn đường West 109th Street (từ Riverside Drive đến Broadway) là “Thích Nhất Hạnh Way” để vinh danh Thiền sư Thích Nhất Hạnh. Đây là nơi ngài từng sống và giảng dạy trong những năm 1960 khi theo học tại Union Theological Seminary và giảng dạy tại Đại học Columbia./.
Viên Ngọc Quý
