Quê hương tuổi nhỏ
Nghe
Hoa cau
Quyến rũ
Nắng chiều muộn
Thoi thóp kêu thành tiếng
Không gian đọng
Cánh chim trắng
Vọng
Bến bờ xưa.
Cô thôn chiều nổi gió
Áo lụa bay
Cầu ô thước
Sông nước
Cồn cỏ
Con nghé nhỏ
Đuổi chạy mặt trời
Tiếng tù và giục giã
Khói sương
Cơm chiều lửa đỏ
Mái rạ thấp
Tôi ra gọi em về
Nhưng chỉ thấy
Bốn bề
Hư vô giăng mắc.
(Bài thơ nằm trong Tập thơ Tiếng đập cánh loài chim lớn (NXB Lá Bối, 1967).
*
“Quê hương tuổi nhỏ” – Tiếng vọng của một miền nhớ không còn hình tướng
Trong kho tàng thi ca của Thiền sư Thích Nhất Hạnh, “Quê hương tuổi nhỏ” là một bài thơ mang màu sắc liêu trai mà thánh thiện, như khói lam chiều từ một mái rạ xa xăm bỗng bay về trong trí nhớ. Chỉ vài dòng, vài hình ảnh, bài thơ không kể một câu chuyện trọn vẹn nhưng lại dựng lên cả một vũ trụ thơ ấu, nơi quê hương không chỉ là đất, là nhà, là người – mà là một trạng thái tâm linh, một cõi an trú đã vắng bóng trong thực tại.
Nghe
Hoa cau
Quyến rũ
Nắng chiều muộn…
Chỉ một chữ “Nghe” mở đầu, bài thơ như một hơi thở nhẹ làm rung động từng giác quan. “Hoa cau quyến rũ nắng chiều muộn” – một hình ảnh đẹp đến nao lòng, không mang hình tướng cụ thể mà gợi cảm bằng hương, bằng ánh sáng, bằng cái thoi thóp của thời gian đang tan dần. Cảm giác ấy không đơn thuần là hồi tưởng – mà là tiếng vọng của một tâm hồn đang lắng nghe chính mình giữa miền ký ức mịt mù.
Không gian đọng
Cánh chim trắng
Vọng
Bến bờ xưa…
Câu thơ vỡ vụn, đứt quãng, như thể những hình ảnh quê hương ấy chỉ có thể thấy được khi nhắm mắt lại. Chúng không còn nguyên vẹn, nhưng cũng không mất đi. Chúng trở thành “pháp thân”, là hiện hữu tinh thần trong một cõi “đọng” mà “vọng”.
Và rồi, thi sĩ trở về tuổi thơ của chính mình:
Cô thôn chiều nổi gió
Áo lụa bay
Cầu ô thước
Sông nước
Cồn cỏ
Con nghé nhỏ
Đuổi chạy mặt trời…
Từng hình ảnh sống động như một đoạn phim quay chậm. Có cả gió, có áo lụa, có bóng con nghé đuổi chạy mặt trời như trò đùa vô tội của trẻ con. Nhưng tất cả dường như là bức tranh được vẽ bằng lớp sương mỏng của tâm thức, bởi đằng sau đó là tiếng tù và giục giã, là khoảnh khắc chiều tà gọi về – gợi nên một nỗi chia lìa nhẹ nhàng mà thẳm sâu.
Tôi ra gọi em về
Nhưng chỉ thấy
Bốn bề
Hư vô giăng mắc.
Đây là khoảnh khắc tâm hồn chạm đến bản chất vô thường, khi những gì thân thương nhất cũng trở nên không nắm bắt được nữa. Câu thơ giản dị nhưng mang sức chấn động của một lời Thiền. “Tôi ra gọi em về” – có thể là cô bé thuở nhỏ, là em gái, là một người thương, hoặc cũng chính là cái tôi thời thơ ấu – nhưng tất cả đều đã trở thành một màn sương hư ảo.
Thông điệp của Thiền sư: Tìm quê hương trong chính giây phút hiện tại
“Quê hương tuổi nhỏ” không chỉ là một bài thơ hoài niệm. Đó là bài học Thiền sâu sắc về sự vô thường, về cái đẹp đang mất đi, và về niềm tiếc nuối không bao giờ nắm được điều mình yêu quý nhất. Nhưng bài thơ không khiến ta tuyệt vọng. Ngược lại, nó nhắc ta: hãy trở về quê hương ngay trong khoảnh khắc này. Vì nếu không tỉnh thức, thì ngay cả khi ta ra đứng giữa làng quê tuổi nhỏ, ta cũng sẽ thấy “bốn bề hư vô giăng mắc.”
Với giọng thơ giản dị, đầy chất thiền và thấm đẫm tình người, Thầy Nhất Hạnh đã để lại cho chúng ta một bức tranh quê – không nằm trong không gian địa lý, mà là trong hơi thở chánh niệm, trong khả năng tiếp xúc với hiện tại một cách sâu sắc.
*
Thiền sư Thích Nhất Hạnh – Vị sứ giả của hòa bình và chánh niệm
Thiền sư Thích Nhất Hạnh (1926–2022) là một trong những vị thiền sư lỗi lạc và có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Phật giáo thế giới đương đại. Không chỉ là một nhà tu hành, ngài còn là nhà văn, nhà thơ, học giả, nhà hoạt động xã hội vì hòa bình và người tiên phong đưa chánh niệm (mindfulness) vào đời sống thường nhật một cách thiết thực, giản dị nhưng sâu sắc.
Sinh ra tại tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam, Thích Nhất Hạnh xuất gia từ năm 16 tuổi tại chùa Từ Hiếu. Sau quá trình tu học và nghiên cứu, ngài đã có nhiều đóng góp quan trọng cho Phật giáo hiện đại, đặc biệt là trong việc kết nối tinh thần đạo Phật với các vấn đề xã hội. Ngài là người sáng lập Dòng tu Tiếp Hiện, Làng Mai (Plum Village) ở Pháp – một trung tâm tu học nổi tiếng thu hút hàng nghìn người từ khắp nơi trên thế giới.
Thông qua hàng trăm tác phẩm viết bằng tiếng Việt, tiếng Anh và các ngôn ngữ khác, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người về lối sống tỉnh thức, từ bi và không bạo lực. Những khái niệm như “hơi thở ý thức”, “thiền đi”, “an trú trong hiện tại” trở nên gần gũi với nhiều người nhờ vào cách giảng giải mộc mạc, giàu hình ảnh của ngài. Các tác phẩm tiêu biểu như Phép lạ của sự tỉnh thức, Đường xưa mây trắng, An lạc từng bước chân, Giận … là những cuốn sách được yêu mến và tìm đọc rộng rãi.
Trong suốt cuộc đời, ngài cũng là một nhà hoạt động tích cực cho hòa bình. Năm 1967, ngài được mục sư Martin Luther King Jr. đề cử Giải Nobel Hòa bình nhờ những nỗ lực vận động chấm dứt chiến tranh Việt Nam bằng con đường đối thoại và bất bạo động.
Ảnh hưởng và di sản của ngài không chỉ lan rộng trong cộng đồng Phật giáo mà còn được quốc tế ghi nhận sâu sắc. Năm 2011, khu tượng đài “Remember Them: Champions for Humanity” với diện tích khoảng 100m2 được đặt tại khu công viên Henry J. Kaiser Memorial, thành phố Oakland, tiểu bang California (Hoa Kỳ). Bức tượng điêu khắc chân dung 25 nhân vật nổi tiếng còn sống và đã qua đời, đã có cống hiến lớn lao vì quyền con người trên thế giới. Thiền sư Thích Nhất Hạnh là một trong số những nhân vật được chọn để thể hiện trên tượng đài này, với những đóng góp của ngài cho công cuộc xây dựng hòa bình của nhân loại.
Vào ngày 11 tháng 4 năm 2025, thành phố New York đã chính thức đồng đặt tên đoạn đường West 109th Street (từ Riverside Drive đến Broadway) là “Thích Nhất Hạnh Way” để vinh danh Thiền sư Thích Nhất Hạnh. Đây là nơi ngài từng sống và giảng dạy trong những năm 1960 khi theo học tại Union Theological Seminary và giảng dạy tại Đại học Columbia./.
Viên Ngọc Quý
