Tuyên ngôn của con người không khuất phục
Các anh chống chúng tôi
Chỉ vì chúng tôi muốn làm lắng xuống căm thù
Trong khi các anh mưu toan
Dùng căm thù làm sức mạnh
Các anh nguyền rủa chúng tôi
Bởi vì chúng tôi không chịu nhận lời
Đi dán nhãn hiệu trên con người
Để chĩa họng súng đen ngòm vào đó
Các anh lên án chúng tôi
Bởi vì các anh không xử dụng được máu xương này
Để trang trải nợ hận thù tham vọng
Bởi vì chúng tôi nhất quyết đứng về phía con người
Chống lại bạo lực và bảo vệ đến cùng Sự Sống
Các anh thanh toán chúng tôi
Bởi vì chúng tôi chỉ chịu cúi đầu
Trước tình yêu và lẽ phải
Bởi vì chúng tôi nhất quyết không chịu đồng nhất loài người
Với loài lang sói.
(Bài thơ nằm trong Tập thơ Tiếng đập cánh loài chim lớn (NXB Lá Bối, 1967).
*
“Tuyên ngôn của lòng người không khuất phục – Trái tim vĩnh viễn đứng về phía sự sống”
Giữa một thế giới ngập tràn khói đạn, khi tiếng súng vang lên nhiều hơn lời ru, khi danh dự được đo bằng số máu đổ xuống và tình yêu bị lãng quên sau những hàng rào kẽm gai, thì một thiền sư – với áo nâu, tay không, lòng đầy từ bi – đã dám đứng lên viết một bản “tuyên ngôn” không dành cho bất kỳ chế độ nào, mà dành cho lương tri của nhân loại. Đó chính là bài thơ “Tuyên ngôn của con người không khuất phục” của Thiền sư Thích Nhất Hạnh – một lời khẳng định đầy quả cảm và thiết tha rằng: sự sống cao hơn thù hận, và con người không phải sinh ra để trở thành lang sói.
Chúng tôi chỉ chống hận thù – không chống lại người
“Các anh chống chúng tôi
Chỉ vì chúng tôi muốn làm lắng xuống căm thù”
Không có lời mở đầu nào giản dị mà kiên định hơn thế. Trong khi những người khác chọn nuôi dưỡng hận thù như một công cụ chính trị, một thứ “nhiên liệu” để vận hành bộ máy chiến tranh, thì những con người trong bài thơ – những “chúng tôi” – chọn lối đi nghịch chiều, chọn lặng im thay vì tiếng nổ, chọn yêu thương thay vì căm giận.
“Trong khi các anh mưu toan
Dùng căm thù làm sức mạnh”
Câu thơ ngắn, nhưng như vết cắt sâu vào thực trạng của nhân loại: chúng ta đã quá quen với việc sử dụng thù hận như một động cơ, quên rằng nó thiêu rụi trước hết chính nhân tính của mình. Và người thiền sư, với giọng thơ bình thản nhưng thấu thị, đã không né tránh gọi tên sự thật ấy.
Không gán nhãn con người – Không biến người thành mục tiêu
“Chúng tôi không chịu nhận lời
Đi dán nhãn hiệu trên con người
Để chĩa họng súng đen ngòm vào đó”
Bản chất của bạo lực là sự phi nhân hóa. Người ta không thể giết một con người nếu còn thấy ở đó ánh mắt, giấc mơ, và giọt nước mắt giống mình. Nhưng khi người ta dán nhãn – địch, thù, phản động, man rợ… – thì họ có thể bóp cò không run tay. Thiền sư từ chối làm điều ấy. Ông từ chối tham gia vào cái guồng máy biến con người thành ký hiệu, thành mục tiêu, thành số liệu thống kê chiến thắng.
Ở đây, ta thấy rõ một thông điệp bất bạo động thấm đẫm từ bi và nhận thức: Mỗi sinh mạng là vô giá, là độc nhất. Khi còn thấy người trong người, ta không thể giết người.
Chúng tôi không là công cụ cho ai – chỉ là người đứng về phía sự sống
“Các anh lên án chúng tôi
Bởi vì các anh không xử dụng được máu xương này
Để trang trải nợ hận thù tham vọng”
Lời thơ ở đây vừa rắn rỏi, vừa đầy nhân đạo. Thiền sư không phủ nhận đau thương, không né tránh hiện thực máu xương, nhưng ông kiên quyết từ chối biến thân xác con người thành phương tiện để trả giá cho những mục tiêu phi nhân. “Máu xương này” – là sự sống, là mồ hôi, là giấc mơ, là những đứa trẻ trong lòng mẹ, là cánh đồng buổi sớm… không thể là tài sản được đem dùng để bồi hoàn cho những khát vọng đẫm máu của bất kỳ ai.
“Bởi vì chúng tôi nhất quyết đứng về phía con người
Chống lại bạo lực và bảo vệ đến cùng Sự Sống”
Đây chính là tâm điểm của tuyên ngôn. Không phải là một lập trường chính trị, không phải là chọn phe phái, mà là chọn phía con người. Đứng về phía sự sống – đó là lựa chọn vĩnh viễn của một người hành đạo bằng từ bi và hành động. Đó là sự cam kết không hối tiếc, dẫu phải trả giá bằng sự lên án, xa lánh, thậm chí thanh toán.
Chúng tôi chỉ cúi đầu trước tình yêu và lẽ phải
“Các anh thanh toán chúng tôi
Bởi vì chúng tôi chỉ chịu cúi đầu
Trước tình yêu và lẽ phải”
Ở đây, bài thơ trở thành một lời tuyên xưng đạo đức, một lời nguyện giữa thời đại rối ren: Con người có thể khuất phục trước súng đạn, nhưng có một số người chỉ cúi đầu trước tình yêu. Thiền sư đã sống đúng như câu thơ mình viết: ông đã đi đến tận cùng khổ đau của dân tộc, của nhân loại, mà không hề đánh mất lòng tin vào từ bi, không thỏa hiệp với những giá trị phản nhân bản.
“Bởi vì chúng tôi nhất quyết không chịu đồng nhất loài người
Với loài lang sói.”
Câu kết là một lời phủ định dữ dội và đồng thời là một khẳng định rực sáng: con người không sinh ra để cắn xé nhau. Con người, dù trong hoàn cảnh nào, vẫn có khả năng yêu thương, hiểu biết và tha thứ. Kẻ thù lớn nhất không phải là kẻ đối diện ngoài chiến tuyến, mà là ý niệm biến con người thành loài lang sói – ý niệm ấy mới thực sự cần phải bị đánh bại.
Thông điệp của Thiền sư: Sự không khuất phục lớn nhất là vẫn giữ được lòng người
“Tuyên ngôn của con người không khuất phục” không phải là một tuyên ngôn gào thét, cũng không nhằm khơi dậy sự phản kháng bằng thù hận. Đó là tuyên ngôn của một tâm hồn vững như núi, mềm như nước, dám đứng giữa cả hai làn đạn mà vẫn giữ được một trái tim không biến dạng. Trong lòng thế kỷ hai mươi đầy vết thương, Thiền sư không chỉ viết thơ – ông viết một con đường.
Và con đường ấy là: Không bạo lực. Không thù hận. Không thỏa hiệp với phi nhân. Dẫu bị lên án, bị thanh toán, vẫn chọn đứng về phía sự sống.
*
Thiền sư Thích Nhất Hạnh – Vị sứ giả của hòa bình và chánh niệm
Thiền sư Thích Nhất Hạnh (1926–2022) là một trong những vị thiền sư lỗi lạc và có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Phật giáo thế giới đương đại. Không chỉ là một nhà tu hành, ngài còn là nhà văn, nhà thơ, học giả, nhà hoạt động xã hội vì hòa bình và người tiên phong đưa chánh niệm (mindfulness) vào đời sống thường nhật một cách thiết thực, giản dị nhưng sâu sắc.
Sinh ra tại tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam, Thích Nhất Hạnh xuất gia từ năm 16 tuổi tại chùa Từ Hiếu. Sau quá trình tu học và nghiên cứu, ngài đã có nhiều đóng góp quan trọng cho Phật giáo hiện đại, đặc biệt là trong việc kết nối tinh thần đạo Phật với các vấn đề xã hội. Ngài là người sáng lập Dòng tu Tiếp Hiện, Làng Mai (Plum Village) ở Pháp – một trung tâm tu học nổi tiếng thu hút hàng nghìn người từ khắp nơi trên thế giới.
Thông qua hàng trăm tác phẩm viết bằng tiếng Việt, tiếng Anh và các ngôn ngữ khác, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người về lối sống tỉnh thức, từ bi và không bạo lực. Những khái niệm như “hơi thở ý thức”, “thiền đi”, “an trú trong hiện tại” trở nên gần gũi với nhiều người nhờ vào cách giảng giải mộc mạc, giàu hình ảnh của ngài. Các tác phẩm tiêu biểu như Phép lạ của sự tỉnh thức, Đường xưa mây trắng, An lạc từng bước chân, Giận … là những cuốn sách được yêu mến và tìm đọc rộng rãi.
Trong suốt cuộc đời, ngài cũng là một nhà hoạt động tích cực cho hòa bình. Năm 1967, ngài được mục sư Martin Luther King Jr. đề cử Giải Nobel Hòa bình nhờ những nỗ lực vận động chấm dứt chiến tranh Việt Nam bằng con đường đối thoại và bất bạo động.
Ảnh hưởng và di sản của ngài không chỉ lan rộng trong cộng đồng Phật giáo mà còn được quốc tế ghi nhận sâu sắc. Năm 2011, khu tượng đài “Remember Them: Champions for Humanity” với diện tích khoảng 100m2 được đặt tại khu công viên Henry J. Kaiser Memorial, thành phố Oakland, tiểu bang California (Hoa Kỳ). Bức tượng điêu khắc chân dung 25 nhân vật nổi tiếng còn sống và đã qua đời, đã có cống hiến lớn lao vì quyền con người trên thế giới. Thiền sư Thích Nhất Hạnh là một trong số những nhân vật được chọn để thể hiện trên tượng đài này, với những đóng góp của ngài cho công cuộc xây dựng hòa bình của nhân loại.
Vào ngày 11 tháng 4 năm 2025, thành phố New York đã chính thức đồng đặt tên đoạn đường West 109th Street (từ Riverside Drive đến Broadway) là “Thích Nhất Hạnh Way” để vinh danh Thiền sư Thích Nhất Hạnh. Đây là nơi ngài từng sống và giảng dạy trong những năm 1960 khi theo học tại Union Theological Seminary và giảng dạy tại Đại học Columbia./.
Viên Ngọc Quý
