Con đường thoát khổ
Này bạn hỡi, hãy cùng tôi đi viếng
Những cảnh đời u uất dưới trần gian
Những đau thương rền rĩ cháy tâm can
Trên mặt đất thương tâm còn diễn tả
Ôi cảnh tượng buồn rầu thê thảm quá:
Đây muôn binh nơi chiến địa giao hùng
Thây chất đầy bên vũng máu tựa sông
Bao sinh mệnh lấp vùi trong gió cát
Lòng hung bạo, ôi, gây bao tai ác
Trên cõi đời. Nhục nhã tới vô biên !
Mà con người đâu có dịp sống yên
Ai biết được ngày mai còn sống nữa ?
Hay cái chết sẽ hiện ra trước cửa ?
Quỷ vô thường, ôi biết tránh vào đâu ?
Đây những cảnh đớn đau trong tật bệnh
Bao nhiêu người lo lắng chạy ngược xuôi
Lo cho người trên giường bệnh chẳng lui
Cơn tật bệnh dày vò trong xác thịt
Và rên siết trên chiếc giường thảm thiết
Ôi đời buồn ! thú vị có gì đâu
Mà luôn luôn ta chỉ thấy khổ đau ?
Đây tức tối vì thân già bệnh hoạn
Chân bước đi, còm cõi gậy đi theo
Run rẩy đầu, lưng còm cọm cong queo
Sống tật bệnh và sống trong hiếu tĩnh
Vì sức vóc tuổi xuân còn đâu tính ?
Đây cảnh nghèo dày xéo nát tâm hồn
Cảnh gia đình khốn khổ sống lầm than
Sống chật vật, sống nghèo nàn, đói rách
Sống xâu xé, sống tham lam, cướp bóc
Dạ tham tàn, điên đảo, sống ngu si
Chẳng biết tu biết sửa lại thân chi
Để lăn lộn mãi trong đường ngũ trọc !
Đau thương quá ! cảnh trần gian thảm khốc
Muôn sinh linh chìm đắm cảnh thê lương
Bao sinh linh còn khắc khoải trong trường
Đau khổ đó. Làm sao ta tìm được
Bờ giải thoát để vượt xa triền phược
Hằng níu ta, ràng buộc lấy tâm ta ?
Anh em ơi, bờ giải thoát không xa
Hãy tỉnh dậy, lìa giấc mơ quái ác
Hãy bước tới, nên biết rằng cảnh vật
Ở quanh ta là hư ảo. Thế mà
Đã từ lâu, ta tự buộc lấy ta
Nên bị kẹt trong buồn đau tủi hận.
(mười hai tuổi)
(Bài thơ nằm trong tuyển tập “Thơ học trò”)
*
Con đường thoát khổ – Tiếng gọi tỉnh thức từ trái tim non trẻ
Có những bài thơ không chỉ là những vần điệu, mà là những lời cảnh tỉnh. Có những tâm hồn, tuy tuổi đời còn non trẻ, nhưng đã mang trong mình một tầm nhìn vượt thời gian. Bài thơ “Con đường thoát khổ” của Thiền sư Thích Nhất Hạnh, sáng tác khi mới mười hai tuổi, là một minh chứng kỳ diệu cho điều ấy.
Ngay từ dòng đầu, bài thơ đã không mở ra bằng một cảm xúc mơ mộng tuổi thơ, mà là lời mời gọi chân thành và dứt khoát:
Này bạn hỡi, hãy cùng tôi đi viếng
Những cảnh đời u uất dưới trần gian
Không gian thơ không phải là cánh đồng xanh, cánh diều no gió hay ánh nắng học trò, mà là chiến trường đẫm máu, bệnh viện đau thương, mái nhà nghèo đói, những kiếp người còm cõi. Một đứa trẻ mới mười hai tuổi, thay vì ngây thơ dạo chơi, đã chọn đi viếng cuộc đời, bằng ánh mắt quán chiếu đầy cảm thông.
Từng cảnh tượng trong bài thơ được mở ra như một bức tranh toàn cảnh của cõi Ta-bà: chiến tranh, bệnh tật, già nua, đói khổ, ngu si, tham vọng… Không phải bằng ngôn từ hoa mỹ, mà bằng những hình ảnh chân thực, chạm đến từng vết xước trong lòng người.
Ai biết được ngày mai còn sống nữa?
Hay cái chết sẽ hiện ra trước cửa?
Sự vô thường, một trong những chân lý cốt lõi của đạo Phật, đã được cậu bé thiền sinh ấy cảm nhận sâu sắc. Đó không phải là nỗi sợ, mà là lời nhắc thức tỉnh: rằng ta không có thời gian để u mê, sân hận hay trì hoãn bước chân quay về tự tâm.
Từ giữa dòng khổ đau ấy, bài thơ chuyển giọng – như thể từ một người kể chuyện chuyển thành người dẫn đường:
Anh em ơi, bờ giải thoát không xa
Hãy tỉnh dậy, lìa giấc mơ quái ác
Giữa cơn mộng dài của tham dục và vô minh, tiếng gọi “tỉnh dậy” vang lên như một tiếng chuông. Thích Nhất Hạnh, ở tuổi mười hai, đã không dừng lại ở việc thương xót cuộc đời – ngài đã chỉ ra con đường đi ra. Đó là con đường tỉnh thức, lìa bỏ ảo vọng, trở về với sự thật của hiện hữu. Là thấy ra rằng bao nỗi khổ ở đời không phải đến từ bên ngoài, mà từ chính sự chấp trước, si mê, và thói quen tự trói buộc lấy chính mình:
Đã từ lâu, ta tự buộc lấy ta
Nên bị kẹt trong buồn đau tủi hận.
Câu thơ cuối không còn là tiếng than, mà là sự nhìn ra – sự chứng ngộ đầu tiên của một hành giả. Và cũng từ nơi ấy, ánh sáng hy vọng được khơi dậy.
Thông điệp của bài thơ không chỉ đơn thuần là nêu lên thực trạng khổ đau, mà sâu xa hơn, Thiền sư muốn dẫn dắt ta quay về với chính mình, nơi bờ giải thoát chưa từng xa vắng. Trong mỗi con người, dù nhỏ tuổi hay trưởng thành, đều có khả năng tỉnh thức. Và ngay từ giây phút nhìn sâu vào nỗi khổ, ta đã bắt đầu bước chân lên con đường giải thoát.
Bài thơ “Con đường thoát khổ” chính là một bài pháp không lời giảng, chỉ bằng lời thơ – nhưng vang dội một niềm bi mẫn thấm sâu từ trái tim vị thiền sư tương lai. Qua đó, ta được nhắc nhở rằng: trong đời sống tưởng chừng u ám, vẫn luôn có một con đường – con đường đi về phía sáng, nếu ta chịu mở mắt ra và bước tới.
*
Thiền sư Thích Nhất Hạnh – Vị sứ giả của hòa bình và chánh niệm
Thiền sư Thích Nhất Hạnh (1926–2022) là một trong những vị thiền sư lỗi lạc và có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Phật giáo thế giới đương đại. Không chỉ là một nhà tu hành, ngài còn là nhà văn, nhà thơ, học giả, nhà hoạt động xã hội vì hòa bình và người tiên phong đưa chánh niệm (mindfulness) vào đời sống thường nhật một cách thiết thực, giản dị nhưng sâu sắc.
Sinh ra tại tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam, Thích Nhất Hạnh xuất gia từ năm 16 tuổi tại chùa Từ Hiếu. Sau quá trình tu học và nghiên cứu, ngài đã có nhiều đóng góp quan trọng cho Phật giáo hiện đại, đặc biệt là trong việc kết nối tinh thần đạo Phật với các vấn đề xã hội. Ngài là người sáng lập Dòng tu Tiếp Hiện, Làng Mai (Plum Village) ở Pháp – một trung tâm tu học nổi tiếng thu hút hàng nghìn người từ khắp nơi trên thế giới.
Thông qua hàng trăm tác phẩm viết bằng tiếng Việt, tiếng Anh và các ngôn ngữ khác, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người về lối sống tỉnh thức, từ bi và không bạo lực. Những khái niệm như “hơi thở ý thức”, “thiền đi”, “an trú trong hiện tại” trở nên gần gũi với nhiều người nhờ vào cách giảng giải mộc mạc, giàu hình ảnh của ngài. Các tác phẩm tiêu biểu như Phép lạ của sự tỉnh thức, Đường xưa mây trắng, An lạc từng bước chân, Giận … là những cuốn sách được yêu mến và tìm đọc rộng rãi.
Trong suốt cuộc đời, ngài cũng là một nhà hoạt động tích cực cho hòa bình. Năm 1967, ngài được mục sư Martin Luther King Jr. đề cử Giải Nobel Hòa bình nhờ những nỗ lực vận động chấm dứt chiến tranh Việt Nam bằng con đường đối thoại và bất bạo động.
Ảnh hưởng và di sản của ngài không chỉ lan rộng trong cộng đồng Phật giáo mà còn được quốc tế ghi nhận sâu sắc. Năm 2011, khu tượng đài “Remember Them: Champions for Humanity” với diện tích khoảng 100m2 được đặt tại khu công viên Henry J. Kaiser Memorial, thành phố Oakland, tiểu bang California (Hoa Kỳ). Bức tượng điêu khắc chân dung 25 nhân vật nổi tiếng còn sống và đã qua đời, đã có cống hiến lớn lao vì quyền con người trên thế giới. Thiền sư Thích Nhất Hạnh là một trong số những nhân vật được chọn để thể hiện trên tượng đài này, với những đóng góp của ngài cho công cuộc xây dựng hòa bình của nhân loại.
Vào ngày 11 tháng 4 năm 2025, thành phố New York đã chính thức đồng đặt tên đoạn đường West 109th Street (từ Riverside Drive đến Broadway) là “Thích Nhất Hạnh Way” để vinh danh Thiền sư Thích Nhất Hạnh. Đây là nơi ngài từng sống và giảng dạy trong những năm 1960 khi theo học tại Union Theological Seminary và giảng dạy tại Đại học Columbia./.
Viên Ngọc Quý
