Dậy đi chú tiểu
Tiếng gì giục giã đêm sương
Trăng khuya tỉnh giấc trong vườn lạnh tanh
Mịt mờ sương bạc vây quanh
Tiếng chim gióng một trên cành cây cao
Trời khuya vắng bóng ngàn sao
Sông ngân hà lạc phương nào biết không ?
Lặng nghe, tiếng dế não nùng
Mọi loài say cả giấc nồng thê lương…
Dậy đi chú tiểu, dộng chuông,
Cho hồn vơi bớt nỗi buồn mênh mông
Cho mau lên ! rạng trời đông
Cho ngân dìu dặt ở lòng muôn sao
Dậy đi thôi, hỡi trời cao
Trăng mây lẳng lặng phương nào lắng nghe
Tiếng chuông thức tỉnh nguồn mê
Gọi hồn tử sĩ nặng thề trong sương
Trời hôm nay nhạt sắc hương
Còn chờ ở chú mở đường bình minh
Dậy đi thôi, tiếng chuông linh
Chú khua lên, với giọng kinh ngạt ngào
Khua lên cho lá lao xao
Và trăng khuya nhạt bớt màu u vương
Dậy thôi, chú tiểu, dộng chuông
Cho hồn vơi bớt nỗi buồn mênh mông .
(Bài thơ nằm trong tuyển tập “Thơ học trò”)
*
“Tiếng chuông gọi sáng – lời đánh thức từ bi giữa đêm dài nhân thế”
Giữa đêm khuya lặng lẽ, khi sương giăng phủ kín vườn thiền và ánh trăng mờ soi qua kẽ lá, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã viết nên bài thơ “Dậy đi chú tiểu” – một tiếng gọi nhẹ nhàng mà mãnh liệt, không chỉ hướng về người tiểu đồng trong chốn thiền môn, mà còn vang vọng đến từng trái tim đang ngủ quên trong mê mờ, loạn động và khổ đau.
Tiếng gì giục giã đêm sương
Trăng khuya tỉnh giấc trong vườn lạnh tanh
Ngay từ những câu đầu tiên, bài thơ đã mở ra một không gian thiền sâu thẳm – nơi thời gian ngưng lại, và tiếng gọi đầu tiên của tỉnh thức vang lên. Cái tỉnh giấc của trăng, cái lạnh tanh của vườn, như gợi lại một thế giới đang chìm trong vô minh, lặng lẽ, cô tịch. Nhưng đó không phải là sự im lìm của bình yên, mà là sự lặng im nặng trĩu của một nỗi buồn sâu xa, của tâm hồn chưa được đánh thức.
Dậy đi chú tiểu, dộng chuông,
Cho hồn vơi bớt nỗi buồn mênh mông
Tiếng gọi chú tiểu không đơn thuần là lời nhắc thức dậy theo thời khóa thiền môn. Đó là lời mời lên đường, là tâm nguyện của bậc tỉnh thức mong mỏi một ánh sáng được khơi lên từ lòng người trẻ – để tiếng chuông vang, xua đi những lặng lẽ khổ đau. Tiếng chuông ấy không chỉ để gọi chúng sinh trở về chánh niệm, mà còn để mở lối cho bình minh, như lời thiền sư viết:
Còn chờ ở chú mở đường bình minh
Ở đây, bình minh không chỉ là sự chuyển biến của thời gian, mà là ánh sáng của tỉnh thức, của từ bi, của một tâm hồn không còn bị mê hoặc bởi những đêm dài tăm tối. Sứ mệnh của chú tiểu, của những con người còn giữ được hạt giống tinh khôi trong tâm, là khơi dậy tiếng chuông từ bi – tiếng gọi linh hồn, tiếng thức tỉnh nhân loại.
Tiếng chuông thức tỉnh nguồn mê
Gọi hồn tử sĩ nặng thề trong sương
Thiền sư không quên gợi nhắc đến những linh hồn đã khuất, những đau thương trong chiến tranh và bạo động – những “tử sĩ nặng thề”. Tiếng chuông, trong bối cảnh ấy, trở thành cầu nối giữa hai cõi, trở thành lời an ủi cho bao nỗi u hoài vẫn còn lẩn khuất trong lòng đất và trong tâm người.
Toàn bộ bài thơ, trong hình thức đối thoại nhẹ nhàng với chú tiểu, ẩn chứa một thiền ý sâu sắc: trong mỗi chúng ta đều có một “chú tiểu” – một phần thuần hậu, tỉnh thức, hiền lương – luôn có thể vươn dậy, chạm vào sự tỉnh táo nguyên sơ, và gióng lên tiếng chuông của hiểu biết, thương yêu giữa cuộc đời này.
Thông điệp của Thiền sư Thích Nhất Hạnh trong bài thơ này rất rõ ràng mà đầy thi vị:
Hãy dậy đi, người trẻ ơi. Hãy thắp sáng lại hương tâm, hãy để tiếng chuông nội tâm vang lên, để soi đường cho chính mình và người khác bước qua màn sương u tối của khổ đau và vô minh.
Mỗi chúng ta đều có thể là người đánh thức bình minh – bằng một tiếng chuông, bằng một cái nhìn tỉnh táo, bằng một lời kinh dịu dàng dâng lên giữa cuộc đời vốn lắm dâu bể.
“Dậy đi thôi, chú tiểu, dộng chuông
Cho hồn vơi bớt nỗi buồn mênh mông.”
Và trong giây phút đó, ta không chỉ đánh thức bình minh cho nhân thế, mà còn đánh thức Phật tánh trong chính mình.
*
Thiền sư Thích Nhất Hạnh – Vị sứ giả của hòa bình và chánh niệm
Thiền sư Thích Nhất Hạnh (1926–2022) là một trong những vị thiền sư lỗi lạc và có ảnh hưởng sâu rộng nhất của Phật giáo thế giới đương đại. Không chỉ là một nhà tu hành, ngài còn là nhà văn, nhà thơ, học giả, nhà hoạt động xã hội vì hòa bình và người tiên phong đưa chánh niệm (mindfulness) vào đời sống thường nhật một cách thiết thực, giản dị nhưng sâu sắc.
Sinh ra tại tỉnh Thừa Thiên Huế, Việt Nam, Thích Nhất Hạnh xuất gia từ năm 16 tuổi tại chùa Từ Hiếu. Sau quá trình tu học và nghiên cứu, ngài đã có nhiều đóng góp quan trọng cho Phật giáo hiện đại, đặc biệt là trong việc kết nối tinh thần đạo Phật với các vấn đề xã hội. Ngài là người sáng lập Dòng tu Tiếp Hiện, Làng Mai (Plum Village) ở Pháp – một trung tâm tu học nổi tiếng thu hút hàng nghìn người từ khắp nơi trên thế giới.
Thông qua hàng trăm tác phẩm viết bằng tiếng Việt, tiếng Anh và các ngôn ngữ khác, Thiền sư Thích Nhất Hạnh đã truyền cảm hứng cho hàng triệu người về lối sống tỉnh thức, từ bi và không bạo lực. Những khái niệm như “hơi thở ý thức”, “thiền đi”, “an trú trong hiện tại” trở nên gần gũi với nhiều người nhờ vào cách giảng giải mộc mạc, giàu hình ảnh của ngài. Các tác phẩm tiêu biểu như Phép lạ của sự tỉnh thức, Đường xưa mây trắng, An lạc từng bước chân, Giận … là những cuốn sách được yêu mến và tìm đọc rộng rãi.
Trong suốt cuộc đời, ngài cũng là một nhà hoạt động tích cực cho hòa bình. Năm 1967, ngài được mục sư Martin Luther King Jr. đề cử Giải Nobel Hòa bình nhờ những nỗ lực vận động chấm dứt chiến tranh Việt Nam bằng con đường đối thoại và bất bạo động.
Ảnh hưởng và di sản của ngài không chỉ lan rộng trong cộng đồng Phật giáo mà còn được quốc tế ghi nhận sâu sắc. Năm 2011, khu tượng đài “Remember Them: Champions for Humanity” với diện tích khoảng 100m2 được đặt tại khu công viên Henry J. Kaiser Memorial, thành phố Oakland, tiểu bang California (Hoa Kỳ). Bức tượng điêu khắc chân dung 25 nhân vật nổi tiếng còn sống và đã qua đời, đã có cống hiến lớn lao vì quyền con người trên thế giới. Thiền sư Thích Nhất Hạnh là một trong số những nhân vật được chọn để thể hiện trên tượng đài này, với những đóng góp của ngài cho công cuộc xây dựng hòa bình của nhân loại.
Vào ngày 11 tháng 4 năm 2025, thành phố New York đã chính thức đồng đặt tên đoạn đường West 109th Street (từ Riverside Drive đến Broadway) là “Thích Nhất Hạnh Way” để vinh danh Thiền sư Thích Nhất Hạnh. Đây là nơi ngài từng sống và giảng dạy trong những năm 1960 khi theo học tại Union Theological Seminary và giảng dạy tại Đại học Columbia./.
Viên Ngọc Quý
