Chim thêu
Chiều chủ nhật ba thường đi dạo,
Các cửa hàng bày áo trẻ con.
Lòng ba không khỏi riêng buồn,
Ngắm từng kiểu áo, nhớ con vô cùng!
Lũ chúng nó ngăn sông cản núi,
Áo ba mua khôn gửi về Nam.
Nhìn đàn trẻ nhỏ xênh xang,
Áo thêu chim trắng, ba càng thương con.
Con trong đó sớm hôm nức nở,
Nghẹn lời ca dưới mỏ quạ đen.
Mẹ con chẳng vụng đường kim,
Áo con chẳng dám thêu chim hoà bình.
Ba ôm tấm áo xanh giữa ngực
Tưởng chừng nghe thổn thức tim con.
Bâng khuâng cặp mắt đen tròn,
Chắt chiu vẳng tiếng chim non gọi đàn…
Treo áo con bên bàn làm việc,
Nhìn chim thêu, ba viết thơ này.
Áo không gửi được hôm nay,
Thì ba giữ lấy, mai ngày cho con.
Ngày mai ấy, nước non một khối,
Giở áo này, thấu nỗi niềm xưa,
Đàn em con đó, bây giờ,
Áo thêu chim trắng, tha hồ vui chơi.
Mùa xuân 1957
*
Tấm áo chim thêu và nỗi nhớ dọc hai miền đất nước
Có những bài thơ không cần quá nhiều tầng lớp nghệ thuật, chỉ cần một hình ảnh, một nỗi nhớ đơn sơ cũng đủ lay động tận đáy lòng. “Chim thêu” của Nguyễn Bính là một bài thơ như thế. Với hình tượng trung tâm là chiếc áo thêu chim trắng – tưởng chừng rất nhỏ bé, rất đời thường – bài thơ mở ra một không gian sâu rộng của tình cha con, của nỗi ly biệt, và hơn cả, là khát vọng hoà bình trong một đất nước đang chia đôi.
Ngay từ khổ đầu tiên, ta đã bắt gặp hình ảnh người cha – một mình trong chiều chủ nhật, lặng lẽ dạo qua các cửa hàng áo trẻ con. Trong không gian tưởng chừng chỉ dành cho niềm vui, ông lại mang nỗi buồn rất đỗi riêng:
Chiều chủ nhật ba thường đi dạo,
Các cửa hàng bày áo trẻ con.
Lòng ba không khỏi riêng buồn,
Ngắm từng kiểu áo, nhớ con vô cùng!
Cái “buồn” ở đây không chỉ là nỗi nhớ thông thường. Đó là nỗi đau của một người cha không thể ôm con vào lòng, không thể mua cho con một tấm áo mới, không thể tận tay thêu lên áo con hình chim trắng – biểu tượng của hoà bình và tuổi thơ.
Nhưng vì sao chỉ là một chiếc áo cũng trở thành điều không thể? Bởi:
Lũ chúng nó ngăn sông cản núi,
Áo ba mua khôn gửi về Nam.
Chính chiến tranh, chính vĩ tuyến chia cắt đất nước đã biến những điều giản dị nhất của đời sống gia đình thành điều xa xỉ. Một chiếc áo, một bức thư, một nụ hôn con – tất cả đều bị chặn lại bởi “lũ chúng nó”, những kẻ dựng hàng rào kẽm gai ngăn đôi đất nước, chia đôi tình thân.
Nhà thơ không kể về chiến tranh bằng tiếng súng, mà bằng những mạch đứt trong tình cha con. Hình ảnh đứa trẻ trong Nam – hiện ra lặng lẽ, thương tâm:
Con trong đó sớm hôm nức nở,
Nghẹn lời ca dưới mỏ quạ đen.
Mỏ quạ đen – hình ảnh gợi nên bóng tối áp bức, sự bịt miệng của một thế lực vô nhân. Tiếng ca con trẻ cũng bị bóp nghẹt, và tấm áo của con – đến cả chiếc áo con mặc cũng không được thêu hình chim trắng. Đó là một hình ảnh đau xót: chim trắng – loài chim biểu tượng cho hoà bình, lẽ ra phải thuộc về tuổi thơ, nay trở thành điều cấm kỵ.
Mẹ con chẳng vụng đường kim,
Áo con chẳng dám thêu chim hoà bình.
Không phải vì người mẹ không biết thêu, mà vì sợ. Sợ chiếc áo có hình chim trắng sẽ mang tai hoạ. Ở nơi đó, ngay cả khát vọng sống trong hoà bình cũng bị nghi ngờ.
Trong khi ấy, nơi miền Bắc, người cha lặng lẽ ôm chiếc áo xanh vào ngực như muốn ôm con vào tim:
Ba ôm tấm áo xanh giữa ngực
Tưởng chừng nghe thổn thức tim con.
Hình ảnh đó khiến ta nghẹn ngào. Người cha không được chạm vào con nên đã “chạm” bằng tưởng tượng, bằng tình cảm, bằng kí ức hiện về qua “cặp mắt đen tròn”, qua “tiếng chim non gọi đàn”. Cảm xúc ấy không chỉ là nhớ thương – mà còn là sự thấu cảm, là niềm day dứt khôn nguôi.
Nhưng bài thơ không dừng lại ở nỗi buồn. Nguyễn Bính khép bài thơ bằng một niềm tin mạnh mẽ vào ngày mai:
Áo không gửi được hôm nay,
Thì ba giữ lấy, mai ngày cho con.
Đó là niềm hy vọng của người cha, của cả một dân tộc. Rằng khi đất nước nối liền, chiếc áo này sẽ đến được tay con, và con sẽ hiểu: nó không chỉ là một món quà vật chất, mà là một kỉ vật chứa cả tâm hồn của cha, chứa cả một thời lịch sử gian truân.
Ngày mai ấy, nước non một khối,
Giở áo này, thấu nỗi niềm xưa.
Lúc ấy, “đàn em con” – những đứa trẻ sinh sau, lớn lên trong hoà bình – sẽ được mặc áo thêu chim trắng, sẽ được “tha hồ vui chơi”, sẽ không còn biết đến nỗi thét nghẹn của chia lìa.
“Chim thêu” không chỉ là bài thơ về tình cha con mà còn là khúc hát nguyện cầu cho thống nhất, cho hoà bình, cho tuổi thơ được sống đúng với màu áo trắng, với tiếng ca, với hình con chim tự do bay giữa trời. Đó là một bài thơ lặng lẽ, mà vang mãi trong lòng người – như một chiếc áo cũ được cất giữ giữa tim, đợi ngày mai tươi sáng để được mặc vào cuộc sống.
*
Nguyễn Bính (1918-1966) là một trong những nhà thơ nổi bật của phong trào Thơ mới Việt Nam. Ông được biết đến với phong cách mộc mạc, giản dị, đậm chất dân gian và mang hồn quê sâu sắc. Thơ Nguyễn Bính thường gắn với hình ảnh thôn quê, con người bình dị và những chuyện tình duyên đầy cảm xúc, thể hiện một tâm hồn tha thiết với truyền thống. Một số bài thơ tiêu biểu như Lỡ bước sang ngang, Tương tư, Chân quê… đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng bạn đọc nhiều thế hệ.
Viên Ngọc Quý
