Hết bướm vàng

Anh giồng cả thẩy hai vườn cải,
Tháng chạp hoa non nở cánh vàng.
Lũ bướm láng giềng đương khát nhuỵ,
Mách cùng gió sớm rủ rê sang.

Qua dậu tầm xuân thấy bướm nhiều,
Bướm vàng vàng quá, bướm yêu yêu,
Em sang bắt bướm vườn anh mãi,
Quên cả làng Ngang động trống chèo.

Cách có một hôm em chẳng sang,
Hôm nay giã đám ở làng Ngang.
Hôm nay vườn cải hoa tàn hết,
Em hỡi, từ nay hết bướm vàng!

Năm sau vườn cải nở hoa vàng,
Bướm lại sang mà em chẳng sang.
Thui thủi một mình anh bắt bướm,
Trống trèo thưa thớt đám làng Ngang.

Em đã sang Ngang với một người,
Anh còn giồng cải nữa hay thôi?
Đêm qua mơ thấy hai con bướm,
Khép cánh tình chung ở giữa trời.

*

Khúc biệt ly mùa cải – Khi bướm vàng không còn về nữa

Có những bài thơ, đọc lên tưởng như đang bước vào một câu chuyện cổ tích, nhưng lại khiến người ta cay mắt như vừa chạm vào một vết thương. “Hết bướm vàng” của Nguyễn Bính là một bài thơ như thế – một khúc tình quê mộc mạc, nhưng khắc sâu nỗi chia ly, viết bằng cải vàng, bướm lượn, trống chèo, và những mộng mơ không thể trở thành hiện thực.

Bắt đầu bằng hình ảnh rất đẹp và thơ:

Anh giồng cả thẩy hai vườn cải,
Tháng chạp hoa non nở cánh vàng.

Một người con trai cặm cụi trồng cải – không chỉ là một công việc mùa màng, mà là một sự chờ đợi thầm lặng và ân cần dành cho người con gái mình yêu. Hoa cải nở vàng, quyến rũ bướm về – cũng như lòng anh đang mở ra, rực rỡ, đón lấy bước chân em.

Em sang bắt bướm vườn anh mãi,
Quên cả làng Ngang động trống chèo.

Câu thơ như một nụ cười ẩn chứa sự ngỡ ngàng hạnh phúc. Em mải mê chơi nơi vườn anh, đến mức quên cả đám hội, quên cả tiếng trống rộn rã bên làng. Đó là những ngày đẹp nhất – khi tình yêu còn trong trẻo như nắng, như hương cải, như cánh bướm ngập ngừng trên tay.

Nhưng niềm vui không kéo dài – vì chỉ một ngày không thấy em sang, là cả một biến cố xảy đến:

Cách có một hôm em chẳng sang,
Hôm nay giã đám ở làng Ngang.

Người con gái ấy đi lấy chồng – và thế là,

Hôm nay vườn cải hoa tàn hết,
Em hỡi, từ nay hết bướm vàng!

Câu thơ không còn là hình ảnh thiên nhiên nữa. Hoa tàn, bướm bay – là biểu tượng cho một tình yêu đã vụt mất, không còn cách nào níu lại. “Hết bướm vàng” không chỉ là mất đi một vẻ đẹp mùa màng, mà là mất đi ánh sáng trong tâm hồn, mất đi người khiến vườn cải trở nên có nghĩa.

Thấm thía hơn, là hình ảnh những mùa sau:

Năm sau vườn cải nở hoa vàng,
Bướm lại sang mà em chẳng sang.

Người xưa không về, dù cảnh vật vẫn như xưa. Đây là nỗi đau của kẻ ở lại, vẫn gieo mầm hy vọng, vẫn trồng hoa, nhưng không còn ai cùng thưởng thức.

Thui thủi một mình anh bắt bướm,
Trống chèo thưa thớt đám làng Ngang.

Cảnh xưa người cũ, giờ chỉ còn lại sự cô đơn, hiu quạnh, và cả tiếng trống hội cũng nghe như đã vơi – bởi khi lòng người trống vắng, thì cả cuộc vui ngoài kia cũng hóa lặng thầm.

Câu hỏi cuối đau đáu:

Em đã sang Ngang với một người,
Anh còn giồng cải nữa hay thôi?

Câu thơ như một lời tự vấn giữa đêm dài, đứng trước sự thật là người mình yêu đã đi mất, liệu có nên tiếp tục nuôi những hy vọng không lời?.

Đêm qua mơ thấy hai con bướm,
Khép cánh tình chung ở giữa trời.

Giấc mơ ấy là cái kết vẹn nguyên và xót xa nhất cho bài thơ. Hai con bướm cuối cùng cũng bên nhau – nhưng không phải trong vườn cải, không phải trên đất, mà là ở giữa trời. Đó là một cách nói đầy hình tượng và đau đớn – chỉ có trong mơ, tình yêu này mới trọn vẹn.

“Hết bướm vàng” không chỉ là một bài thơ tình, mà là bản cáo chung cho những mối duyên lỡ – những mối tình không đủ sức mạnh để vượt qua lễ giáo, nghèo khổ, hay số phận. Nguyễn Bính đã biến sự rạn vỡ ấy thành một bức tranh buồn đầy thi vị – nơi vườn cải thành chốn chờ mong, bướm vàng thành biểu tượng của yêu thương, và người con trai thành kẻ cô đơn sống lại kỷ niệm giữa một đời đầy tiếc nuối.

Bài thơ nhắc ta rằng:
Không phải mọi tình yêu đều cần kết thúc bằng sự bên nhau. Có tình yêu chỉ cần một mùa hoa, một cánh bướm, một lần nắm tay trong nắng tháng Chạp – là đã đủ để khắc vào tim người cả đời.

*

Nguyễn Bính (1918-1966) là một trong những nhà thơ nổi bật của phong trào Thơ mới Việt Nam. Ông được biết đến với phong cách mộc mạc, giản dị, đậm chất dân gian và mang hồn quê sâu sắc. Thơ Nguyễn Bính thường gắn với hình ảnh thôn quê, con người bình dị và những chuyện tình duyên đầy cảm xúc, thể hiện một tâm hồn tha thiết với truyền thống. Một số bài thơ tiêu biểu như Lỡ bước sang ngang, Tương tư, Chân quê… đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng bạn đọc nhiều thế hệ.

Viên Ngọc Quý