Dòng dư lệ

Tặng T.T.Kh

Cho tôi ép nốt dòng dư lệ,
Rỏ xuống thành thơ khóc chút duyên.
(T.T.Kh)

Gió đưa xác lá về đường,
Thu sang nhuộm cả sầu thương một trời.
Sầu thương quyện lấy hồn tôi,
Đêm qua ngồi đọc thơ người xa xăm.
Một ngàn năm, một vạn năm,
Con tằm vẫn kiếp con tằm vương tơ.
Tặng người gọi một dòng thơ,
Hay là dòng nước mắt thừa đêm qua.

Đường về Thanh Hoá bao xa?
Bao giờ ra nhớ rủ ta với, chàng!
Bảo rằng quan chẳng cho sang,
Ai đời quan cấm đò ngang bao giờ!

Vườn Thanh qua đấy năm xưa,
Trọ nhờ đêm ấy giời mưa tối giời.
Quanh lò sưởi ấm, bên tôi,
Bên người lão bộc nàng ngồi quay tơ.
Tuổi nàng năm ấy còn thơ,
Còn bao hứa hẹn đợi chờ một mai,
(Rồi đây bao gió bụi đời,
Tôi quên sao được con người vườn Thanh.)
Lạnh lùng canh lại sang canh,
Lòng tôi thao thức với tình bâng quơ.
Bởi sinh làm kiếp giang hồ,
Dám đâu toan tính se tơ giữa đàng.

Thu sang rồi thu lại sang,
Cúc bao lần nở lá vàng bao rơi?
Bao nhiêu vật đổi sao dời,
Đường bao dặm thẳm, hỡi người bốn phương?
Trọ bao nhiêu quán bên đường,
Nhưng không lần nữa qua vườn Thanh xưa.
Cô nàng đêm ấy quay tơ,
(Tôi quên sao được) hẳn chưa lấy chồng.
Một hôm lòng lại nhủ lòng,
Nơi đây giáp với cánh đồng vườn Thanh.
Rồi tôi len lén một mình,
Ra đi với một tâm tình hay hay.
Đường mòn tràn ngập bông may,
Gió heo báo trước một ngày thu sang.
Dừng chân trước cửa nhà nàng,
Thấy hoa vàng với bướm vàng hôn nhau.
Tìm nàng chẳng thấy nàng đâu,
Lá rơi lả tả trên đầu như mưa.
Chợt người lão bộc năm xưa,
Từ đâu mang mảnh guồng tơ lại nhà.

Một hai xin phép ông già,
Trọ nhờ đêm ấy nữa là hai đêm.
Ông già nể khách người quen,
Kể tôi nghe trọn một thiên hận tình…
Rồi ông kết (giọng bất bình):
“- Trời cay nghiệt thế cho đành? Thưa ông.
Cô tôi nhạt cả môi hồng,
Cô tôi chết tất cả lòng ngây thơ.
Đâu còn sống lại trong mơ,
Đâu còn sống lại bên bờ sông yêu.
Buồng the sầu sớm thương chiều,
Khóc thầm biết có bao nhiêu lệ rồi!
Tơ duyên đến thế là thôi,
Thế là uổng cả một đời tài hoa.
Đêm đêm bên cạnh chồng già,
Và bên cạnh bóng người xa hiện về…”
Rùng mình, tôi vội gạt đi,
– Già ơi thảm lắm! Kể chi dài dòng.
Cháu từ mắc số long đong,
Yêu thương chìm tận đáy lòng đã lâu.
Đau thương qua mấy mươi cầu,
Cạn dòng nước mắt còn đâu khóc người.
Dối già một chút mà thôi,
Nghe lời già kể cháu mười đêm luôn.
Chợt thương chợt khóc chợt buồn,
Cháu như một kẻ mất hồn, già ơi!

Chuyện xưa hồ lãng quên rồi,
Bỗng đâu xem được thơ người vườn Thanh.
Bao nhiêu oan khổ, vì tình,
Cớ sao giống hệt chuyện mình gặp xưa.
Phải chăng mình có nên ngờ
Rằng người năm ấy bây giờ là đây?

*

“Dòng dư lệ” – Giọt lệ cuối cùng cho một mối tình không bao giờ cũ

Trong suốt hành trình thi ca của Nguyễn Bính, ta luôn bắt gặp những bước chân lữ thứ của một tâm hồn đầy khắc khoải đi tìm yêu thương giữa cuộc đời nhiều nẻo. “Dòng dư lệ” không chỉ là một bài thơ — nó là một khúc độc thoại của ký ức, một lời tiễn đưa quá khứ, một dòng lệ rơi xuống không vì để quên mà để khắc sâu một mối tình tưởng như đã tan trong sương khói năm tháng.

1. Một lời tiễn đưa mang hình bóng cũ

Ngay từ lời đề từ:

Cho tôi ép nốt dòng dư lệ,
Rỏ xuống thành thơ khóc chút duyên.

ta đã hiểu: đây không chỉ là thơ – mà là tiếng thở dài cuối cùng, là giọt nước mắt còn sót lại của một trái tim từng yêu, từng đau, từng tưởng đã lặng yên.

Cả bài thơ như một bức thư gửi cho quá khứ, viết bằng ký ức của một người đàn ông cô độc, bước qua bao mùa thu, bao ngả đường, bao lần trọ quán bên đường, mà vẫn chẳng quên được “cô nàng đêm ấy quay tơ”, người con gái thuở thanh xuân từng ngồi cạnh anh bên bếp lửa hồng một đêm mưa xứ Thanh.

2. Duyên xưa chỉ còn trong tro tàn ký ức

Bài thơ dẫn ta đi qua từng thước phim lặng lẽ: từ hình ảnh cô gái quay tơ, đến cuộc gặp lại nơi xưa, nhưng chỉ còn là dấu tích: hoa vàng, lá rơi, chiếc guồng tơ cũ, ông lão bộc già và… một thiên tình sử dở dang.

Cô tôi chết tất cả lòng ngây thơ.
Đâu còn sống lại trong mơ…

Cô gái năm ấy giờ đã héo mòn trong một cuộc hôn nhân không tình yêu, vẫn đêm đêm sống giữa hai bóng hình: một người chồng già và một hình ảnh xa xăm không bao giờ thuộc về hiện tại. Thơ Nguyễn Bính luôn mang chất hiện thực buồn bã, ở đó người phụ nữ không phải là biểu tượng trừu tượng của ái tình, mà là thân phận, là bi kịch sống động của những khát vọng bị dập tắt.

3. Tình yêu trong “Dòng dư lệ” – là vết sẹo, không bao giờ lành

Không phải là bài thơ kể về tình yêu đẹp. Không phải là thơ của hy vọng. Càng không phải là sự hồi tưởng nhẹ nhàng. “Dòng dư lệ” là lời thú nhận thẳng thắn và đau đớn của một trái tim từng mang tình yêu như một định mệnh, nhưng đành để nó tan trong những dòng lệ đã khô.

Cạn dòng nước mắt còn đâu khóc người…

Người kể chuyện giờ đây không còn là chàng trai năm nào, mà là một người đã mất cả tuổi trẻ, lạc lõng giữa hoài niệm và thực tại, từng bước chân lại dẫm vào vết thương cũ, nhưng không còn máu để rỉ – chỉ còn “dòng dư lệ” – chút nước mắt sau cùng của một đời mỏi mòn vì yêu.

4. Thông điệp: Có những mối tình không thành, nhưng không hề mất

Nguyễn Bính trong bài thơ này không kể về cái chết của một tình yêu. Ông kể về sự sống của nó – sống dai dẳng, ám ảnh, lặng thầm – bên trong những con người tưởng đã bước đi. Cô gái năm ấy vẫn sống với bóng hình cũ. Chàng trai năm xưa vẫn một mình về lại chốn xưa, vẫn run rẩy trước một cánh cúc vàng, một mảnh guồng tơ, một cơn gió báo thu sang.

Tình yêu ấy không cần được tiếp tục, nhưng cũng không bao giờ kết thúc. Bởi nó đã thấm vào thơ, hóa thành “dòng dư lệ”, trở thành một phần trong máu thịt của ký ức.

5. Kết: Dòng dư lệ – giọt nước cuối cùng để nhớ, không để quên

Bài thơ khép lại bằng một nghi vấn:

Phải chăng mình có nên ngờ
Rằng người năm ấy bây giờ là đây?

Một câu hỏi nhưng không cần lời giải đáp. Bởi yêu thương thật sự không cần xác tín. Chỉ cần một dòng thơ, một dòng nước mắt rơi đêm qua, cũng đủ để khẳng định rằng tình yêu ấy đã từng hiện hữu, đã từng sống – mãnh liệt và không gì thay thế.

“Dòng dư lệ” là một bản trường ca bằng thơ cho một mối tình không thành – một tình yêu mà dù đời có đổi thay, người có đi xa, vẫn không thể chết trong tâm tưởng của kẻ từng yêu sâu sắc. Và như vậy là đủ để bất tử.

“Tơ duyên đến thế là thôi,
Thế là uổng cả một đời tài hoa.”
Nguyễn Bính không làm thơ để níu giữ tình yêu, mà để khóc cho những điều không thể cứu vãn – nhưng cũng không thể quên.

*

Nguyễn Bính (1918-1966) là một trong những nhà thơ nổi bật của phong trào Thơ mới Việt Nam. Ông được biết đến với phong cách mộc mạc, giản dị, đậm chất dân gian và mang hồn quê sâu sắc. Thơ Nguyễn Bính thường gắn với hình ảnh thôn quê, con người bình dị và những chuyện tình duyên đầy cảm xúc, thể hiện một tâm hồn tha thiết với truyền thống. Một số bài thơ tiêu biểu như Lỡ bước sang ngang, Tương tư, Chân quê… đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng bạn đọc nhiều thế hệ.

Viên Ngọc Quý