Xây hồ bán nguyệt
Gửi chị Trúc
Bính em một tấm lòng vàng
Đầu xanh chịu mấy lần tang ái tình
Oan Thị Kính, oán tày đình
Bỗng nhiên rời bỏ kinh thành mà đi.
Dở dang đã dở dang gì
Dở dang cho đến thế thì… dở dang.
Em đi kiếm gạch Bát Tràng
Xây hồ bán nguyệt cho nàng rửa chân
Hồ tiên đâu phải hồ trần
Em không thả cá mà thuần thả thơ.
Đi không hẹn, chị đừng chờ
Xây hồ đủ gạch, em thơ chị về.
Chẳng thèm than khóc hoa lê
Đã làm chưa chín nồi kê cũng làm
Bao giờ công việc chu toàn
Chị về chơi nhé xem nàng rửa chân.
Chị đừng lo nghĩ xa gần
Em phong lưu lắm phong trần ở đâu!
Em không đi bộ, đi tàu
Đêm không gối lẻ, gối đầu cánh tay.
Cơm trời, áo rách thì may
Hồn em chưa bán, còn đây, chả cần!
(Cố nhân này hỡi cố nhân
Hồn trinh bán được một lần đấy thôi!)
Thơ đưa rượu đón bời bời
Gọi là vui cũng là vui suốt ngày.
Viết cho chị lá thư này
Giữa đêm hăm bốn rạng ngày hăm nhăm
Ở nhà tằm chị cứ chăm
Dâu chị cứ hái để nhằm lứa sau
Trời gần, trời có xa đâu
Thế nào chị cũng qua cầu đắng cay
Ví bằng thương đến em đây
Chúc cho em chóng mà xây nổi hồ.
*
Xây hồ bán nguyệt – Giấc mộng tình thơ của một kẻ phong trần
Trong dòng thơ đầy trắc ẩn và u hoài của Nguyễn Bính, “Xây hồ bán nguyệt” là một bài thơ rất riêng. Không chỉ là lời bộc bạch tâm tình gửi đến “chị Trúc” – một người thân thiết nào đó, mà còn là một lời tự thú, một tuyên ngôn nghệ sĩ, một khát vọng xây nên cõi mộng tình yêu bằng chính trái tim tan vỡ. Đó là bài thơ mang màu sắc vừa hiện thực, vừa huyền ảo; vừa tự trào, vừa thiết tha; vừa khôi hài, lại vừa đầy những dư âm cô độc và yêu thương.
1. Một trái tim tan vỡ nhưng vẫn đằm thắm như vàng
Bính em một tấm lòng vàng
Đầu xanh chịu mấy lần tang ái tình
Mở đầu bài thơ là lời giới thiệu khiêm nhường mà da diết. Nguyễn Bính tự nhận mình mang một “tấm lòng vàng”, nhưng đó là tấm lòng đã trải qua bao mất mát trong tình yêu – “đầu xanh chịu mấy lần tang ái tình”. Câu thơ nhẹ nhàng, không bi lụy, mà như một tiếng thở dài chấp nhận: yêu là khổ, là mất, nhưng vẫn cứ yêu.
Oan Thị Kính, oán tày đình
Bỗng nhiên rời bỏ kinh thành mà đi.
So sánh thân phận mình với Thị Kính – người phụ nữ oan khiên, Nguyễn Bính tự nhận lấy phần oan nghiệt về mình. Anh không chỉ bị phụ bạc, mà còn chọn rời bỏ đô thành để đi vào một cuộc viễn du tinh thần, như một kẻ hành hương trong giấc mộng thơ và tình.
2. Xây hồ bán nguyệt – một biểu tượng tuyệt đẹp của giấc mộng thi nhân
Em đi kiếm gạch Bát Tràng
Xây hồ bán nguyệt cho nàng rửa chân
Câu thơ là tuyên ngôn của một thi sĩ sống vì cái đẹp, sống vì mộng tưởng. Hồ bán nguyệt – dáng hồ hình trăng – không phải là công trình thực, mà là một biểu tượng thi vị cho giấc mộng tình yêu thanh khiết, dịu dàng, vĩnh cửu. Đó không phải là nơi để thả cá – một nhu cầu trần tục – mà là nơi “thả thơ”, nơi mà thơ ca được kết tinh từ sự đau đáu của yêu thương và sự thăng hoa của tâm hồn.
Đi không hẹn, chị đừng chờ
Xây hồ đủ gạch, em thơ chị về.
Giấc mộng ấy không gấp gáp, không xác định thời gian, không cần ai đợi. Nó không phải là một lời hứa, mà là một niềm tin – rằng khi thơ đủ đầy, tình sẽ lại đến, người sẽ lại về.
3. Phong trần, nhưng không lụi tàn – một tinh thần thi sĩ tự do và bất khuất
Chị đừng lo nghĩ xa gần
Em phong lưu lắm phong trần ở đâu!
Nguyễn Bính tự giễu mình, gọi mình là kẻ “phong lưu lắm”, nhưng ngay lập tức khẳng định mình không hề bị cuốn vào phong trần bụi bặm. Đó là sự phong lưu của người thi sĩ sống giữa đời thường mà vẫn giữ được một cõi tinh khôi trong hồn mình.
Cơm trời, áo rách thì may
Hồn em chưa bán, còn đây, chả cần!
Một trong những câu thơ đắt giá nhất bài, mang khí chất ngang tàng mà đầy phẩm giá. Dù sống thiếu thốn, dù lang bạt, nhưng Nguyễn Bính giữ gìn được “hồn” – phần thiêng liêng nhất của con người nghệ sĩ. Anh sẵn sàng mặc áo rách, ăn cơm trời, nhưng tuyệt đối không đánh đổi tâm hồn mình cho những điều tầm thường.
4. “Thơ đưa rượu đón bời bời” – niềm vui lấp lánh giữa đời phiêu bạc
Thơ đưa rượu đón bời bời
Gọi là vui cũng là vui suốt ngày.
Trong câu chữ đầy chất tự trào, Nguyễn Bính giấu kín một nỗi cô đơn dưới lớp áo hào sảng. Niềm vui của một kẻ lấy thơ làm bạn, rượu làm tri kỷ, có thể trông như ngông cuồng, nhưng thực chất là một cách sống sót – giữ cho mình không bị quật ngã giữa cuộc đời vốn chẳng bao giờ dịu dàng với trái tim nhạy cảm.
5. Thông điệp: Xây hồ không chỉ để rửa chân nàng – mà là để giữ một giấc mơ đẹp giữa cuộc đời đầy tro bụi
Ví bằng thương đến em đây
Chúc cho em chóng mà xây nổi hồ.
Bài thơ khép lại bằng một lời nhắn thân mật, nhưng cũng là một lời thỉnh cầu nhẹ nhàng mà xúc động: nếu còn thương, xin hãy cầu cho giấc mộng ấy thành. Hồ bán nguyệt – dù chỉ là biểu tượng – vẫn là nơi thiêng liêng, nơi Nguyễn Bính đặt tất cả những gì tinh khôi nhất còn sót lại trong trái tim nhiều lần tan vỡ của mình.
Kết luận: Bài thơ – một bản trường ca ngắn về người thi sĩ lữ hành giữa mộng và thực
“Xây hồ bán nguyệt” không chỉ là một bài thơ tình, cũng không hẳn là một lời gửi gắm cho riêng ai. Nó là tuyên ngôn sống, tuyên ngôn yêu, và tuyên ngôn thơ của Nguyễn Bính. Dẫu đời có nhiều đổ vỡ, dẫu tình có nhiều bẽ bàng, người thi sĩ ấy vẫn chọn sống với giấc mơ đẹp, vẫn kiên quyết xây một hồ trăng cho nàng rửa chân, và cho thơ thả xuống lòng mình như nước mát giữa hoang tàn.
Giữa thế giới bụi bặm và thực dụng, Nguyễn Bính hiện ra trong bài thơ này như một kẻ si tình ngạo nghễ, một người giữ lửa mộng mơ bằng tất cả niềm tin và cô đơn của mình. Và chính vì thế, bài thơ chạm đến trái tim ta – như một khúc nhạc ngân dài từ những năm tháng cũ, về một người thi sĩ chỉ xin giữ lại linh hồn mình nguyên vẹn giữa cõi trần nhiều biến thiên.
*
Nguyễn Bính (1918-1966) là một trong những nhà thơ nổi bật của phong trào Thơ mới Việt Nam. Ông được biết đến với phong cách mộc mạc, giản dị, đậm chất dân gian và mang hồn quê sâu sắc. Thơ Nguyễn Bính thường gắn với hình ảnh thôn quê, con người bình dị và những chuyện tình duyên đầy cảm xúc, thể hiện một tâm hồn tha thiết với truyền thống. Một số bài thơ tiêu biểu như Lỡ bước sang ngang, Tương tư, Chân quê… đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng bạn đọc nhiều thế hệ.
Viên Ngọc Quý
