Một chiến công
Lúa mới đỏ đuôi, đồng chửa gặt
Đã nghe náo nức chuyện đông xuân
Huyện đưa cán bộ về đôn đốc
Đội nọ đoàn kia họp mấy lần
Ngọn đèn thảo luận hoa trùm bấc
Ý kiến xem chừng vẫn sáng thêm
Sao cho một mẫu thu năm tấn
Gặt gọn, cày mau, vụ gối liền
Thâm canh cải tiến bàn sôi nổi
Giống má, phân gio, tính kỹ càng
Sản xuất cho hăng là thắng Mỹ
Là xây miền Bắc, giúp miền Nam
Phần đông trai trẻ ra tiền tuyến
Công việc giờ đây gặp khó khăn
Các cô các chị càng tranh luận
Cầm thấm nhuần thêm nghĩa đảm đang
Cuộc họp về sau đều nhất trí
Bừng bừng khí thế bỗng dâng cao
Tất cả xã viên thành chiến sĩ
Quyết xông ra ruộng lập công đầu
Tốp bảy tốp ba về các xóm
Tiếng cười tiếng nói vẫn râm ran
Tưởng đâu tổ đội đi làm sớm
Gà khắp chòm thôn vội gáy vang
Trong nắng hanh vàng một sớm mai
Đồng làng chiến dịch mở đông vui
Liềm quơ, sáng loáng như gươm sắc
Chở lúa thuyền xe đuôi nối đuôi
Trâu mộng sóng đôi vào trận địa
Vững vàng như những đội xe tăng
Các chị chỉ huy hô khẩu lệnh
Lưỡi cày xén đất ngọt băng băng
Dưới rặng điền thanh, bên ụ bắn
Mấy cô trực chiến súng liền tay
Cô Nhanh cô Nhẹn tay cày giỏi
Lại cũng là tay xạ kích tài
Rồi mạ lên xanh, lúa kín đồng
Qua thời con gái, lúa phơi bông
Bao công khuya sớm công mưa nắng
Góp lại là đây: Một chiến công!
Tháng 10-1965
*
“Một chiến công” – bài ca ngợi ca người phụ nữ và sức mạnh đồng lòng nơi hậu phương đất Việt
Khi tiếng súng chiến tranh còn vang nơi tiền tuyến, nơi hậu phương vẫn lặng thầm vang lên những “khẩu lệnh” không kém phần hào sảng – đó là khẩu lệnh giữa đồng xanh, của những người mẹ, người chị, người em hăng say lao động sản xuất. Bài thơ “Một chiến công” của Nguyễn Bính không chỉ là một bản tường thuật về chiến dịch nông nghiệp, mà còn là khúc ca tự hào về tinh thần đoàn kết, niềm tin chiến thắng và đặc biệt là vẻ đẹp kiên cường của người phụ nữ Việt Nam trong khói lửa chiến tranh.
Ngay từ khổ thơ mở đầu, người đọc đã cảm nhận được một không khí hối hả, sôi động của làng quê vào vụ mùa:
Lúa mới đỏ đuôi, đồng chửa gặt
Đã nghe náo nức chuyện đông xuân
Cánh đồng chưa gặt hết nhưng tiếng bàn bạc cho vụ kế tiếp đã rộn lên. Không ai đợi đến khi xong xuôi mới tính, mà tính ngay giữa mùa, giữa nỗi nhọc nhằn. Từ “náo nức” gợi ra niềm háo hức, lạc quan, dù trước mắt còn nhiều khó khăn. Trong những năm tháng kháng chiến chống Mỹ, sản xuất lương thực không chỉ là nhiệm vụ kinh tế mà còn là nghĩa vụ thiêng liêng với tiền tuyến, với đất nước.
Bài thơ lặng lẽ dựng nên hình ảnh của một “chiến trường” rất khác – chiến trường giữa đồng ruộng:
Sản xuất cho hăng là thắng Mỹ
Là xây miền Bắc, giúp miền Nam
Câu thơ mộc mạc mà đầy trọng lượng. Không có tiếng đạn bom, nhưng có “liềm quơ sáng loáng như gươm sắc”, có “trâu mộng sóng đôi vào trận địa”, có khẩu lệnh, có khí thế xông pha. Ở đây, sản xuất được nâng lên tầm chiến đấu. Và chiến công – chính là hạt lúa, là giọt mồ hôi, là nụ cười sau một ngày nắng cháy da người.
Bài thơ dành một phần trân trọng để ngợi ca người phụ nữ:
Phần đông trai trẻ ra tiền tuyến
Công việc giờ đây gặp khó khăn
Các cô các chị càng tranh luận
Cầm thấm nhuần thêm nghĩa đảm đang
Khi trai tráng ra trận, người phụ nữ không lùi bước mà tiến lên. Họ không chỉ “giỏi việc nước, đảm việc nhà” mà còn là lực lượng tiên phong nơi đồng ruộng. Những cô Nhanh, cô Nhẹn – vừa là người cày giỏi, vừa là tay súng thiện xạ – là biểu tượng sống động cho hình ảnh người phụ nữ trong chiến tranh: mạnh mẽ, thông minh, không lùi bước trước bất kỳ thử thách nào.
Nguyễn Bính không khắc họa vẻ đẹp bằng lụa là hay trang điểm, mà bằng chính những hành động cụ thể: “chỉ huy hô khẩu lệnh”, “lưỡi cày xén đất ngọt băng băng”. Đó là vẻ đẹp từ trong lao động, từ lòng yêu nước. Đó là người phụ nữ mà cả dân tộc nương tựa trong những năm tháng gian khổ nhất.
Và “chiến công” ấy – dù không bắn rơi máy bay, không hạ xe tăng – nhưng được kết bằng mồ hôi, sự đồng lòng và niềm tin vững chãi:
Rồi mạ lên xanh, lúa kín đồng
Qua thời con gái, lúa phơi bông
Bao công khuya sớm công mưa nắng
Góp lại là đây: Một chiến công!
Chiến công – là cánh đồng trĩu hạt. Là sự hy sinh thầm lặng của bao người con gái đã “qua thời con gái” mà chưa từng một lần biết tới lụa là son phấn, chỉ biết đến “công khuya sớm công mưa nắng”. Họ đã lặng thầm trưởng thành, lặng thầm cống hiến, và dâng cả tuổi thanh xuân cho đất nước, cho mùa lúa bội thu, cho sự sống được tiếp nối.
“Một chiến công” là khúc tráng ca dân dã về những người hùng không tên trong cuộc chiến đấu gìn giữ và xây dựng đất nước. Qua bài thơ, Nguyễn Bính không chỉ tôn vinh lao động mà còn trao cho người phụ nữ – đặc biệt là người phụ nữ nông thôn – một vị trí xứng đáng trong lịch sử dân tộc. Chiến công ấy – không cần phô trương, không cần tuyên dương – chỉ cần đi qua những cánh đồng mướt xanh, là thấy được.
Bài thơ nhắc ta nhớ rằng: mọi chiến thắng đều bắt đầu từ lòng đất, từ bàn tay người lao động, từ những giọt mồ hôi lặng lẽ mà kiên cường. Và giữa những năm tháng gian khổ, lòng yêu nước có thể hiện hình bằng chính một lưỡi liềm cắt lúa, một bước chân ra đồng trong sương sớm, một cái nhìn quyết tâm nơi ánh mắt người phụ nữ bình dị mà vĩ đại.
*
Nguyễn Bính (1918-1966) là một trong những nhà thơ nổi bật của phong trào Thơ mới Việt Nam. Ông được biết đến với phong cách mộc mạc, giản dị, đậm chất dân gian và mang hồn quê sâu sắc. Thơ Nguyễn Bính thường gắn với hình ảnh thôn quê, con người bình dị và những chuyện tình duyên đầy cảm xúc, thể hiện một tâm hồn tha thiết với truyền thống. Một số bài thơ tiêu biểu như Lỡ bước sang ngang, Tương tư, Chân quê… đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng bạn đọc nhiều thế hệ.
Viên Ngọc Quý
