Nam Kỳ cũng gió cũng mưa
Nam Kỳ cũng gió cũng mưa
Đêm đêm đắp đổi cũng vừa chăn bông
Mình đi trăm núi ngàn sông
Ngờ đâu mang cả lạnh lùng sang Nam
Những ai đón bạc, đưa vàng:
Những ai đan áo ngự hàn ngày xưa
Những ai mảnh quạt đề thơ
Những ai? Ai đó? Bây giờ những ai?
Thà rằng uổng một đời trai
Chẳng ban áo gấm cũng mài trăng khuya
Cuộc cờ lỡ pháo, lầm xe
Quyết tâm phá bí ai dè vẫn thua
Đến đây đường khóc cùng đồ
Phải đâu Ba Thục hay bờ Ô Giang
Đèn chong lụn cả canh tàn
Ngoài sông ai đó quá giang gọi đò?
Hỡi người đi gió về mưa
Có xây dựng nổi cơ đồ gì không?
Đã đành nhớ núi thương sông
Nằm đây xa cách muôn trùng ải quan.
Sài Gòn 1943
*
Mang nỗi Bắc vào Nam – Nỗi niềm ly hương trong “Nam Kỳ cũng gió cũng mưa”
Trong kho tàng thơ ca Việt Nam hiện đại, Nguyễn Bính là tiếng thơ của làng quê, của những hồn cỏ nội hoa đồng, của một trái tim chất chứa chân tình, luôn thao thức với thời cuộc và tình người. Nhưng bên cạnh những bài thơ ngợi ca quê hương, tình yêu, Nguyễn Bính còn để lại những vần thơ đau đáu thân phận chính mình – một người thi sĩ ly hương, mang nỗi Bắc vào Nam, mang khắc khoải của đất trời cũ vào chốn phồn hoa mới. “Nam Kỳ cũng gió cũng mưa” là một bài thơ như thế – một tiếng thở dài buốt giá giữa miền phương Nam ấm nồng, nhưng trong lòng thi sĩ, chỉ có lạnh lẽo, cô đơn và niềm tiếc nuối của một người lạc thời.
Mở đầu bài thơ, Nguyễn Bính đặt ra một nghịch lý đầy xót xa:
Nam Kỳ cũng gió cũng mưa
Đêm đêm đắp đổi cũng vừa chăn bông
Miền Nam – nơi vốn được biết đến với nắng ấm quanh năm, nay trong cảm nhận của nhà thơ, cũng “gió”, cũng “mưa”, cũng “lạnh” đến mức phải “đắp đổi chăn bông”. Đó không chỉ là một hình ảnh về thời tiết, mà là một cách ẩn dụ tinh tế về tâm trạng. Dù đất Nam có mưa gió, có lạnh như quê cũ, thì lòng người xa xứ vẫn lạnh theo một cách riêng – cái lạnh không phải của tiết trời, mà của sự lạc lõng, buốt giá trong tâm hồn.
Mình đi trăm núi ngàn sông
Ngờ đâu mang cả lạnh lùng sang Nam
Chữ “mang” ở đây rất đắt – Nguyễn Bính không chỉ đi xa về không gian, mà còn mang theo cái lạnh của miền Bắc, cái lạnh của một trái tim cô độc, cái lạnh của một kẻ mang trong mình bao hoài bão, lý tưởng, để rồi va vấp giữa đời thực, lạc lõng giữa Sài Gòn hoa lệ.
Khổ thơ tiếp theo là lời độc thoại tự vấn – như một tiếng vọng của quá khứ về hiện tại:
Những ai đón bạc, đưa vàng:
Những ai đan áo ngự hàn ngày xưa
Những ai mảnh quạt đề thơ
Những ai? Ai đó? Bây giờ những ai?
Một loạt câu hỏi không có câu trả lời, và càng lặp lại, nó càng trở nên trống rỗng, da diết. Những “ai” đã từng nâng niu, yêu mến, đã từng cùng nhà thơ dệt nên những ngày xưa đẹp đẽ – giờ chỉ còn là hư ảnh. Tình người, tình xưa, những nghĩa cử ấm áp một thời đã rời xa, để lại một mình ông đối diện với cái “lạnh” từ sâu bên trong.
Thà rằng uổng một đời trai
Chẳng ban áo gấm cũng mài trăng khuya
Câu thơ này là một tiếng kêu chân thành của một kẻ sĩ lỡ thời. “Uổng một đời trai” – một đời hăng hái với thơ, với lý tưởng, với hoài bão – nhưng giờ tất cả trở thành mộng tan. “Chẳng ban áo gấm” – không cầu vinh hoa, quyền thế, nhưng cũng chẳng giữ được những ước vọng giản đơn, như “mài trăng khuya” cùng chữ nghĩa, cùng đam mê.
Cuộc cờ lỡ pháo, lầm xe
Quyết tâm phá bí ai dè vẫn thua
Hình ảnh “cuộc cờ” là một ẩn dụ cho chính cuộc đời thi sĩ: tính toán, hy vọng, dấn thân – nhưng rồi vẫn lỡ, vẫn lầm, và cuối cùng, thất bại. Đó là nỗi cay đắng của một người không chỉ thua cuộc chơi, mà còn thua chính kỳ vọng nơi mình.
Đến đây đường khóc cùng đồ
Phải đâu Ba Thục hay bờ Ô Giang
Nguyễn Bính không cần nhắc tới những biên ải xa xôi, bởi chính phương Nam này đã trở thành “cùng đồ” – nơi tận cùng của hy vọng. Bài thơ được viết ở Sài Gòn năm 1943 – thời điểm ông sống xa quê, thiếu thốn, lạc lõng giữa dòng đời – không phải vì chiến tranh hay địa lý, mà vì nỗi cô đơn trong tâm hồn một người thi sĩ giữa đô thành phồn hoa.
Đèn chong lụn cả canh tàn
Ngoài sông ai đó quá giang gọi đò?
Một hình ảnh tĩnh tại và buồn bã: chiếc đèn lụn dần, canh đã tàn, thời gian trôi qua mà lòng người chưa nguôi thao thức. Bên ngoài là tiếng gọi đò – âm thanh ấy lẽ ra nên bình dị, nhưng trong hoàn cảnh này, nó trở thành một âm vọng đau đáu: ai còn gọi ta về? Ai còn nhớ đến người thi sĩ cô độc bên đèn khuya?
Và rồi, bài thơ kết thúc bằng một câu hỏi đầy khắc khoải:
Hỡi người đi gió về mưa
Có xây dựng nổi cơ đồ gì không?
Đó không chỉ là lời hỏi cho ai đó, mà chính là lời tự vấn của Nguyễn Bính với chính mình. Đi bao xa, trải bao nhiêu gió mưa – rốt cuộc, cơ đồ ấy có xây được không? Có giữ được thơ, giữ được lòng mình, giữ được niềm tin không?
Đã đành nhớ núi thương sông
Nằm đây xa cách muôn trùng ải quan.
Kết thúc là một lời thú nhận – rằng dù đã đi xa, đã chịu nhiều đổi thay, trái tim ông vẫn nhớ sông nhớ núi, vẫn hướng về quê cũ – nơi có gốc rễ của tâm hồn, nơi chưa bao giờ ông thật sự rời xa.
Thông điệp của Nguyễn Bính trong bài thơ này không chỉ là nỗi buồn ly hương, mà còn là nỗi xót xa của một kẻ sĩ mang lý tưởng vào đời, để rồi va vấp, thất vọng nhưng vẫn không thôi yêu thương đất nước, con người, ký ức và quá khứ mình đã từng sống chết vì nó.
“Nam Kỳ cũng gió cũng mưa” là tiếng khóc thầm của người thi sĩ cô đơn, là một lời tự sự không cần người nghe nhưng lại vọng mãi trong lòng người đọc. Qua bài thơ, Nguyễn Bính cho thấy: cái lạnh thật sự không nằm ở thời tiết, mà ở chỗ con người đánh mất nhau, đánh mất niềm tin, đánh mất cả lý tưởng mình từng ôm ấp.
Nhưng giữa tất cả bẽ bàng ấy, thơ vẫn còn – và chính nhờ thơ, người đọc hôm nay vẫn còn nghe được tiếng lòng chân thật của một người thi sĩ đã từng mài trăng khuya và đi trăm núi ngàn sông chỉ để giữ lấy một điều: trái tim không chịu nguôi nhớ.
*
Nguyễn Bính (1918-1966) là một trong những nhà thơ nổi bật của phong trào Thơ mới Việt Nam. Ông được biết đến với phong cách mộc mạc, giản dị, đậm chất dân gian và mang hồn quê sâu sắc. Thơ Nguyễn Bính thường gắn với hình ảnh thôn quê, con người bình dị và những chuyện tình duyên đầy cảm xúc, thể hiện một tâm hồn tha thiết với truyền thống. Một số bài thơ tiêu biểu như Lỡ bước sang ngang, Tương tư, Chân quê… đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng bạn đọc nhiều thế hệ.
Viên Ngọc Quý
