Câu nói của Khổng Tử: “Quân tử dụ ư nghĩa, tiểu nhân dụ ư lợi” (Quân tử hiểu về nghĩa, tiểu nhân hiểu về lợi) là một lời nhắc nhở đầy sâu sắc về sự khác biệt trong cách sống và hành xử giữa người quân tử và tiểu nhân. Đây không chỉ là một bài học về đạo đức mà còn là kim chỉ nam để con người sống một cuộc đời có ý nghĩa và giá trị.
Ý nghĩa của câu nói
Khổng Tử chia con người thành hai loại dựa trên cách họ đặt giá trị trong cuộc sống:
Quân tử là người trọng nghĩa, lấy lẽ phải, công bằng và lòng nhân từ làm chuẩn mực để hành xử. Người quân tử không đặt nặng lợi ích cá nhân mà sẵn sàng hy sinh vì những giá trị lớn hơn.
Tiểu nhân, ngược lại, chỉ quan tâm đến lợi ích trước mắt, thường ích kỷ, hẹp hòi và dễ bị chi phối bởi những cám dỗ vật chất.
Câu nói của Khổng Tử không nhằm phê phán cá nhân mà là lời nhắc nhở về việc cần phải biết đặt “nghĩa” lên trên “lợi”. Khi sống vì nghĩa, con người sẽ đạt được sự tôn trọng và bình an trong tâm hồn, còn khi chỉ chạy theo lợi ích, họ dễ đánh mất bản thân và những mối quan hệ quý giá.
Bài học từ câu nói của Khổng Tử
Sống vì giá trị cao cả hơn: Khổng Tử khuyến khích chúng ta hướng đến những giá trị vượt lên trên lợi ích cá nhân, như lòng trung thực, trách nhiệm và sự công bằng. Khi đặt nghĩa lên trên lợi, cuộc sống sẽ trở nên ý nghĩa và bền vững hơn.
Phân biệt giữa lợi ích chính đáng và tham lam: Theo Khổng Tử, lợi ích không phải lúc nào cũng xấu, nhưng cách con người theo đuổi lợi ích quyết định phẩm chất của họ. Nếu lợi ích đạt được thông qua sự công bằng và hợp lý, điều đó đáng được trân trọng. Ngược lại, khi con người đặt lợi ích lên trên mọi giá trị khác, họ sẽ rơi vào con đường của sự ích kỷ và ti tiện.
Học cách hy sinh vì lợi ích chung: Người quân tử không ngại từ bỏ lợi ích cá nhân để bảo vệ đạo nghĩa hoặc đóng góp cho cộng đồng. Đây là tinh thần hy sinh cần thiết để xây dựng một xã hội hòa hợp và công bằng.
Ứng dụng trong cuộc sống hiện đại
Trong công việc: Câu nói này nhắc nhở chúng ta làm việc không chỉ vì tiền bạc mà còn vì những giá trị khác như trách nhiệm, đam mê và đóng góp cho xã hội. Khi đặt nghĩa vụ và lòng trung thực lên trên, sự nghiệp sẽ được xây dựng trên nền tảng vững chắc.
Trong mối quan hệ cá nhân: Trong các mối quan hệ, người sống theo nghĩa luôn được yêu mến và tôn trọng hơn người chỉ quan tâm đến lợi ích cá nhân. Hãy biết đặt lợi ích chung lên trên, bởi một mối quan hệ bền vững cần sự chân thành và công bằng.
Trong cách đối mặt với thử thách: Khi đứng trước những lựa chọn khó khăn, việc giữ vững giá trị đạo đức sẽ giúp bạn đưa ra quyết định đúng đắn, dù điều đó có thể không mang lại lợi ích tức thì. Sống theo nghĩa là cách để duy trì lòng tự trọng và sự an yên trong tâm hồn.
Lời nhắn gửi từ câu nói
Lời dạy của Khổng Tử nhắc nhở chúng ta về sự lựa chọn giữa nghĩa và lợi. Nghĩa thuộc về những giá trị bền vững, lâu dài và cao cả; lợi thường là những thứ ngắn hạn, dễ mất và có thể khiến con người sa ngã. Người quân tử là người biết đặt giá trị cao cả lên trên, không bị chi phối bởi những lợi ích tầm thường.
Kết luận Câu nói “Quân tử dụ ư nghĩa, tiểu nhân dụ ư lợi” là một bài học quý giá, khuyến khích con người sống một cách chính trực và cao thượng. Trong xã hội hiện đại đầy cám dỗ, lời dạy này càng trở nên quan trọng hơn bao giờ hết. Hãy sống như một người quân tử, lấy nghĩa làm gốc, để không chỉ đạt được sự tôn trọng từ người khác mà còn tìm thấy sự bình an trong chính tâm hồn mình.
*
Luận Ngữ
Luận Ngữ là sách sưu tập ghi chép lại những lời dạy của Khổng Tử và những lời nói của người đương thời. Sách Luận Ngữ gồm 20 thiên, mỗi thiên đều lấy chữ đầu mà đặt tên, và các thiên không có liên hệ với nhau.
Đọc sách này, người ta hiểu được phẩm chất tư cách và tính tình của Khổng Tử, nhất là về giáo dục, ông tỏ ra là người thấu hiểu tâm lý của từng học trò, khéo đem lời giảng dạy thích hợp với từng trình độ, từng hoàn cảnh của mỗi người. Như có khi cùng một câu hỏi mà ông trả lời cho mỗi người một cách.
Trình Y Xuyên, một nhà Nho đời Tống nói: “Có người đọc xong Luận Ngữ mà không thấy gì cả, có người đọc xong lại thấy thích thú một vài câu, có người đọc xong thì rất thích thú đến độ múa tay múa chân mà không hay biết”. Bởi vậy, khi đọc Luận Ngữ, phải đọc chậm rãi, suy nghĩ tường tận, càng suy nghĩ càng phát hiện được nhiều điều hay.
Trình Y Xuyên lại nói: “Ai đọc xong Luận Ngữ mà vẫn còn những tính nết như trước khi chưa đọc thì người ấy chưa hiểu được sách Luận Ngữ vậy”. Tóm lại sách Luận Ngữ dạy đạo quân tử một cách thực tiễn, miêu tả tính tình đức độ của Khổng Tử để làm mẫu mực cho người đời sau noi theo.
Viên Ngọc Quý.
Hành Trình Hoàn Thiện Bản Thân Qua Những Câu Nói Của Khổng Tử
