Nghĩ lại về Pauxtôpxki
Bằng Việt
1
Đồi Trung du phơ phất bóng thông già,
Trường sơ tán, hồn trong chiều lặng gió,
Những trang sách suốt đời đi vẫn nhớ
Như đám mây ngũ sắc ngủ trong đầu!
“Lẵng quả thông” trong suối nhạc nhiệm màu
Hay “Chuyến xe đêm” thầm thì mê đắm,
Mùi cỏ dại trên cánh đồng xa thẳm
Một bầu trời vĩnh viễn ướp hương hoa…
Có thể ngày mai ta cũng đi qua
Một cánh cửa nao lòng trong truyện “Tuyết”,
Có tiếng chuông rung và con mèo Áckhíp
Ánh nến mơ hồ như hạnh phúc từng mong…
Xa xôi sao… Thời thơ ấu sau lưng!
2
Nhưng không phải thế đâu, không phải thế đâu,
cuộc đời không phải thế!
Giọt nước soi trên tay không cùng màu sóng bể,
Bể mặn mòi, sôi sục biết bao nhiêu
Khi em đến bên anh trước biển cả dâng triều…
Ta thu hết xa khơi vào trong lồng ngực trẻ
Dám thử mọi lo toan để vạch dấu chân trời,
Dấu xanh thẳm khi bình minh vụt đến
Dấu đen rầm khi đáy bóng đêm trôi…
Và hạnh phúc vỡ ra như một nốt đàn căng,
Nốt cao quá trong đời xao động quá,
Hạnh phúc cực hơn mọi điều đã tả
Lại ngọt ngào, kỳ lạ, lớn lao hơn!
Anh đã đi qua bão lốc từng cơn
Cây rung lá trong chiều thanh thản nhất,
Anh qua cả màu không gian ngây ngất
Một tiếng thầm trong nắng mới lao xao…
Em đã đến rồi đi như một giấc chiêm bao!
3
Bây giờ, anh biết nói gì hơn?
Có thể, ngày mai thôi… Có thể…
“Hoa tóc tiên ơi! Sớm mai và tuổi trẻ…”
Lật trang nhật ký nào cũng chỉ xát lòng thêm!
Pauxtốpxky là dĩ vãng trong em
Thành dĩ vãng hai ta. Bây giờ anh ngoảnh lại:
Nhưng không phải thế đâu, không phải thế đâu,
anh hiểu rằng không phải,
Như tuổi thơ, vừa đó đã xa vời!
Đưa em đi… Tất cả thế xong rồi…
Ta đã lớn. Và Pauxtốpxky đã chết!
Anh vẫn khóc khi nghĩ về truyện “Tuyết”,
Dầu chẳng bao giờ mong đợi nữa đâu em!
1969
(Cônxtantin Pauxtốpxky (1892–1968): Nhà văn Nga, thần tượng của tuổi trẻ một thời, với những truyện ngắn nổi tiếng như: “Lẵng quả thông”, “Chuyến xe đêm”, “Tuyết”… và nhiều tác phẩm khác, có phong cách lãng mạn cao thượng, có bút pháp phóng túng, tràn đầy lòng cảm thương và trân trọng con người, cũng như những khát vọng cháy bỏng về hạnh phúc con người)
(Nguồn: Bằng Việt, Tác phẩm chọn lọc, NXB Hội Nhà văn, 2010)
*
Nghĩ lại về Pauxtôpxky – Ký ức, tình yêu và những khát vọng đời người
“Nghĩ lại về Pauxtôpxky” của nhà thơ Bằng Việt không chỉ là một bài thơ đầy cảm xúc dành cho thần tượng văn chương tuổi trẻ – nhà văn Nga Pauxtôpxky, mà còn là hành trình chiêm nghiệm về ký ức, tình yêu và những khát vọng sống mãnh liệt. Với phong cách lãng mạn pha chút triết lý, bài thơ khơi gợi nỗi bâng khuâng về quá khứ, đối diện với hiện tại và dự cảm về tương lai.
Hồi ức về tuổi thơ và những trang sách thần kỳ
Phần đầu bài thơ là nỗi nhớ nhung da diết về thời thơ ấu gắn liền với những trang sách của Pauxtôpxky:
“Những trang sách suốt đời đi vẫn nhớ
Như đám mây ngũ sắc ngủ trong đầu!”
Tác giả gợi lên hình ảnh những trang truyện lãng mạn và đầy màu sắc, từ “Lẵng quả thông” đến “Chuyến xe đêm”, từ “Tuyết” đến những câu chuyện về bầu trời, cánh đồng xa xăm. Những tác phẩm ấy đã gieo vào lòng người trẻ khát vọng về hạnh phúc, niềm tin vào những điều tốt đẹp và tinh thần phiêu lưu tìm kiếm ý nghĩa cuộc đời.
Những ký ức ấy giờ đây hiện về như một “bầu trời vĩnh viễn ướp hương hoa,” nhưng cũng xa vời và mong manh. Tuổi thơ, một khi đã qua đi, trở thành dấu vết nhạt nhòa trong tâm trí:
“Xa xôi sao… Thời thơ ấu sau lưng!”
Hiện thực – Cuộc sống không chỉ là giấc mơ lãng mạn
Phần thứ hai của bài thơ chuyển hướng từ ký ức sang hiện thực, khi tác giả nhận ra rằng cuộc đời không hoàn toàn giống như trong những trang sách:
“Nhưng không phải thế đâu, không phải thế đâu,
cuộc đời không phải thế!”
Tác giả đối diện với thực tại khắc nghiệt, nơi những giấc mơ tuổi trẻ phải đương đầu với sóng gió, nơi hạnh phúc không còn là những ảo ảnh nhẹ nhàng mà trở thành cảm giác mãnh liệt, dữ dội:
“Và hạnh phúc vỡ ra như một nốt đàn căng,
Nốt cao quá trong đời xao động quá…”
Tình yêu và hạnh phúc trong hiện thực không chỉ ngọt ngào mà còn là thử thách. Đó là những khoảnh khắc sống hết mình, vượt qua những bão tố trong lòng để tìm thấy ánh sáng.
Tuy nhiên, hiện thực cũng có những mất mát đau lòng:
“Em đã đến rồi đi như một giấc chiêm bao!”
Câu thơ đầy xót xa, thể hiện sự luyến tiếc về một tình yêu đẹp nhưng ngắn ngủi, để lại trong lòng người ở lại những nỗi niềm không thể nguôi ngoai.
Suy ngẫm về quá khứ – Dĩ vãng và hiện tại
Phần cuối bài thơ là sự chiêm nghiệm sâu sắc về thời gian, về quá khứ và hiện tại:
“Pauxtôpxky là dĩ vãng trong em
Thành dĩ vãng hai ta.”
Những kỷ niệm đẹp đẽ về tuổi trẻ, tình yêu và thần tượng văn chương giờ chỉ còn là “dĩ vãng.” Nhưng dẫu cho Pauxtôpxky đã mất, những tác phẩm của ông vẫn để lại một di sản tinh thần lớn lao, giúp tác giả hiểu hơn về ý nghĩa cuộc đời.
Khép lại bài thơ, Bằng Việt không giấu được nỗi buồn khi đối diện với sự thay đổi của thời gian:
“Như tuổi thơ, vừa đó đã xa vời!”
Câu thơ như một lời thở dài, tiếc nuối những điều đã qua nhưng cũng là sự chấp nhận thực tại – rằng con người trưởng thành phải bước qua những giấc mơ lãng mạn để đối mặt với cuộc đời thực tế.
Thông điệp của bài thơ – Ký ức là hành trang để sống mạnh mẽ hơn
Qua “Nghĩ lại về Pauxtôpxky”, Bằng Việt đã gửi gắm một thông điệp sâu sắc: ký ức đẹp đẽ của tuổi thơ và những giấc mơ lãng mạn không chỉ để nhớ nhung mà còn là động lực để sống mạnh mẽ, để yêu thương và dựng xây hạnh phúc trong hiện tại.
Bài thơ cũng nhắc nhở rằng cuộc đời không hoàn toàn giống như những trang sách, nhưng chính những thử thách, bão tố sẽ làm con người trưởng thành và tìm thấy ý nghĩa đích thực của hạnh phúc.
Lời kết
“Nghĩ lại về Pauxtôpxky” là một bản hòa ca về tuổi thơ, tình yêu và những khát vọng cháy bỏng. Bằng Việt đã khéo léo kết nối ký ức, hiện tại và tương lai, từ đó truyền tải thông điệp rằng dẫu thời gian có trôi qua, dẫu những điều đẹp đẽ có trở thành dĩ vãng, chúng ta vẫn phải sống, yêu và cống hiến hết mình.
Bài thơ không chỉ là lời tri ân dành cho Pauxtôpxky mà còn là một lời nhắn nhủ về giá trị vĩnh cửu của ký ức và tình yêu trong hành trình sống của mỗi con người.
*
Về nhà thơ Bằng Việt
Bằng Việt – Người nghệ sĩ lặng lẽ gieo mầm cho những giá trị đời thường
Trong bầu trời thi ca Việt Nam hiện đại, Bằng Việt là một trong những nhà thơ để lại dấu ấn sâu sắc với lối viết giàu cảm xúc, tràn đầy những suy tư về con người và cuộc sống. Ông không chỉ là người kể chuyện của thế hệ đi trước mà còn là cầu nối cảm xúc, mang những giá trị trường tồn vượt qua thời gian, đến với trái tim độc giả hôm nay.
Bằng Việt – Hành trình từ tuổi trẻ đến nghệ thuật
Bằng Việt, tên thật là Nguyễn Việt Bằng, sinh ngày 15 tháng 6 năm 1941 tại Hà Tây (nay thuộc Hà Nội). Thời thanh xuân của ông trải dài trong những năm tháng đất nước còn chia cắt, chiến tranh và gian khổ. Sau khi tốt nghiệp phổ thông, ông du học ngành luật tại Liên Xô, nhưng chính tình yêu đối với văn chương đã dẫn lối ông đến với thi ca.
Thời kỳ đầu sáng tác, ông gắn bó với những nhà thơ cùng thế hệ như Lưu Quang Vũ, Nguyễn Duy… Thơ Bằng Việt thời kỳ này tràn đầy nhiệt huyết tuổi trẻ, đậm chất lý tưởng và khát vọng cống hiến cho quê hương.
Không chỉ thành công trên con đường thi ca, Bằng Việt còn là một nhà quản lý văn hóa và hoạt động tích cực trong lĩnh vực văn học nghệ thuật. Ông từng đảm nhiệm các vị trí quan trọng như Chủ tịch Hội Liên hiệp Văn học Nghệ thuật Hà Nội và Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam.
Đặc điểm nổi bật trong phong cách thơ Bằng Việt
Sự dung dị và tinh tế trong cảm xúc
Thơ của Bằng Việt thường gợi lên những cảm xúc nhẹ nhàng, dung dị mà sâu sắc. Ông có khả năng biến những điều bình thường trong cuộc sống thành thơ, khiến người đọc thấy mình trong từng câu chữ. Dù viết về thiên nhiên, tình yêu hay những ký ức xa xưa, thơ ông luôn ẩn chứa sự lắng đọng, suy ngẫm.
Ví dụ, trong bài thơ “Bếp lửa” – tác phẩm nổi tiếng được đưa vào giảng dạy trong chương trình phổ thông, Bằng Việt đã tái hiện hình ảnh bếp lửa thân thương của bà, gắn với tuổi thơ gian khó nhưng đầy tình yêu thương. Hình ảnh bếp lửa không chỉ là biểu tượng của tình bà cháu mà còn là ngọn lửa của lòng yêu thương và ý chí vượt lên mọi khó khăn.
Chất tự sự trữ tình
Thơ Bằng Việt mang tính tự sự cao, như những lời tâm tình từ chính tâm hồn ông, nhưng đồng thời cũng là tiếng nói chung của thế hệ. Từ những câu chuyện cá nhân, thơ ông mở ra những chiều sâu triết lý về cuộc đời, con người, và giá trị sống.
Bài thơ “Em đừng ghen với quá khứ” là một ví dụ điển hình. Trong đó, ông viết về tình yêu, quá khứ, và những nỗi niềm sâu kín của con người một cách tinh tế. Những câu thơ như lời an ủi dịu dàng, để lại sự lắng đọng trong lòng người đọc.
Hướng đến những giá trị nhân văn và tình yêu quê hương đất nước
Bằng Việt luôn tìm cách khắc họa những giá trị nhân văn trong thơ mình. Ông không ngần ngại nói về gian khó, mất mát, nhưng điều nổi bật nhất trong thơ ông chính là niềm tin mãnh liệt vào tình yêu thương, sự sống và ý nghĩa của sự đoàn kết.
Trong các bài thơ viết về quê hương, ông không chỉ vẽ nên những bức tranh thiên nhiên tuyệt đẹp mà còn nhấn mạnh tình yêu và trách nhiệm với mảnh đất đã nuôi dưỡng mình. Điều này khiến thơ ông không chỉ là nghệ thuật mà còn là lời kêu gọi sâu sắc hướng tới độc giả.
Di sản thơ ca và ảnh hưởng lâu dài
Bằng Việt để lại nhiều tác phẩm xuất sắc, có giá trị nghệ thuật và tư tưởng lớn. Các tập thơ tiêu biểu của ông bao gồm: Hương cây – Bếp lửa (1968, cùng Lưu Quang Vũ); Đất sau mưa; Khoảng cách giữa lời; Nơi cuối trời mây trắng còn bay. Thơ Bằng Việt không chỉ được yêu thích ở Việt Nam mà còn được dịch ra nhiều ngôn ngữ khác, mang văn hóa và tâm hồn Việt Nam đến gần hơn với bạn bè quốc tế.
Ý nghĩa của thơ Bằng Việt trong lòng độc giả hôm nay
Thơ Bằng Việt không khoa trương, cầu kỳ mà lặng lẽ như dòng suối chảy, âm thầm thấm vào tâm hồn độc giả. Nó là những hồi ức đẹp đẽ, là bài học giản dị về lòng yêu thương, là lời nhắc nhở về những giá trị đời thường mà chúng ta thường quên lãng.
Hơn nửa thế kỷ gắn bó với thi ca, Bằng Việt không chỉ để lại những vần thơ mà còn là tấm gương về sự tận tụy, trách nhiệm của người nghệ sĩ với xã hội. Ông nhắc nhở mỗi chúng ta rằng, giữa những biến động của thời gian, điều đẹp đẽ nhất chính là sự gắn bó, lòng trắc ẩn, và niềm tin vào cuộc sống.
Lời kết
Bằng Việt – người nghệ sĩ thầm lặng nhưng vững vàng trong hành trình gieo những mầm thơ nhân văn, sẽ mãi là một ngọn lửa sáng trong văn học Việt Nam. Những câu thơ của ông, như những mảnh ghép của ký ức, sẽ còn mãi trong lòng những ai từng chạm đến, truyền cảm hứng và nhắc nhở chúng ta yêu hơn những giá trị giản dị nhưng bền vững của cuộc đời.
Viên Ngọc Quý.
