Nếu những người mẹ không còn biết hát ru
Đặng Hiển
Nếu những người mẹ không còn biết hát ru
Thì những đưa trẻ sinh ra sẽ như cây non trồng xuống cát
Nếu núi Vọng Phu chỉ là đá như những hòn đá khác
Thì những người đi sẽ chẳng trở về
Nếu không có Mị Nương cũng chẳng có Trương Chi
hì Hanuman ơi không còn ai biết khóc
Nếu không có nỏ thần cũng không còn Giếng Ngọc
Thì dấu tích Cổ Loa cũng chỉ là bụi đất
Nếu dân tộc không còn kí ức
Thì xứ sở thành sa mạc hoang vu
Nếu những người mẹ không còn biết hát ru
*
Hát Ru – Sợi Dây Nối Ký Ức và Bản Sắc Dân Tộc
Bài thơ “Nếu những người mẹ không còn biết hát ru” của Đặng Hiển là một tác phẩm gợi suy tư sâu sắc, đưa ta vào hành trình khám phá ý nghĩa của ký ức, bản sắc và cội nguồn văn hóa. Qua những câu thơ giản dị mà đầy sức nặng, nhà thơ đã khắc họa một bức tranh đau đáu về sự mai một của truyền thống và giá trị tinh thần.
Hình ảnh mở đầu bài thơ – “Nếu những người mẹ không còn biết hát ru” – như một lời cảnh báo. Hát ru không chỉ đơn thuần là những giai điệu để dỗ giấc ngủ trẻ thơ mà còn là nhịp cầu nối liền các thế hệ. Đó là nơi lưu giữ những câu chuyện cổ tích, những lời răn dạy và tình yêu thương vô bờ của người mẹ dành cho con. Nếu sợi dây này đứt gãy, những đứa trẻ lớn lên sẽ như “cây non trồng xuống cát” – thiếu đi nền tảng bền vững để phát triển, chông chênh trong hành trình tìm kiếm bản thân.
Nhà thơ cũng mở rộng hình tượng qua các biểu tượng quen thuộc trong văn hóa Việt Nam: núi Vọng Phu, Mị Nương, Trương Chi, nỏ thần và Giếng Ngọc. Từng hình ảnh là một mảnh ghép của ký ức dân tộc, của những giá trị văn hóa không thể thay thế. Nếu những biểu tượng này bị lãng quên, chúng chỉ còn là những “hòn đá khác”, “bụi đất”, vô hồn và mất đi ý nghĩa vốn có. Sự mất mát đó không chỉ dừng lại ở vật chất mà còn làm xói mòn tinh thần dân tộc.
Thông điệp mạnh mẽ nhất của bài thơ được kết tinh trong câu: “Nếu dân tộc không còn ký ức / Thì xứ sở thành sa mạc hoang vu”. Ký ức, dù là của cá nhân hay tập thể, đều là cốt lõi để hình thành bản sắc. Một dân tộc mất ký ức là một dân tộc mất đi linh hồn, biến quê hương thành vùng đất hoang, lạnh lẽo và vô danh.
Bài thơ không chỉ nhắc nhở chúng ta giữ gìn những giá trị truyền thống mà còn là lời kêu gọi sống có ý thức với cội nguồn. Hãy để những lời ru, những câu chuyện và ký ức tốt đẹp mãi được truyền lại. Đó chính là cách để chúng ta giữ cho bản sắc dân tộc luôn sống động, để thế hệ mai sau không lạc lối giữa dòng chảy không ngừng của thời gian và sự thay đổi.
Qua tác phẩm này, Đặng Hiển đã nhắc nhở chúng ta rằng: hãy yêu và trân trọng ký ức, vì đó là linh hồn của một dân tộc. Khi còn những người mẹ biết hát ru, còn những giá trị truyền thống được gìn giữ, chúng ta còn giữ được chính mình trong dòng chảy của lịch sử.
*
Nhà Thơ Đặng Hiển – Một Đời Gieo Hạt Giống Đẹp Cho Văn Học và Cuộc Đời
Tiểu Sử
Nhà thơ Đặng Hiển (1939–2020), tên thật là Đặng Đức Hiển, sinh ngày 9/5/1939 tại xã Hành Thiện, huyện Xuân Trường, tỉnh Nam Định. Cuộc đời ông gắn liền với hình ảnh một nhà giáo ưu tú, một người nghệ sĩ đầy sáng tạo và tận tụy.
Đặng Hiển theo học tiểu học và trung học tại Nam Định, rồi tiếp tục bậc PTTH ở Hà Nội. Từ năm 1956–1959, ông học Đại học Văn tại Hà Nội. Sau khi tốt nghiệp, ông dành trọn 40 năm (1959–1999) giảng dạy ở Hà Tây (nay là Hà Nội). Không chỉ là nhà giáo xuất sắc, ông còn tham gia tích cực vào các hoạt động văn học nghệ thuật, từng giữ chức Phó Chủ tịch Hội Văn học Nghệ thuật Hà Tây (1998–2002) và làm biên tập viên cho tạp chí Tản Viên Sơn từ 2002 đến khi qua đời ngày 14/3/2020.
Sự Nghiệp và Tác Phẩm
Đặng Hiển đã để lại một gia tài đồ sộ với 17 tập thơ, 4 tập truyện ký, 6 tập kịch và 11 tập lý luận phê bình văn học. Một số tác phẩm tiêu biểu: Thơ: Trường ca đôi cánh; Hồ trong mây; Thời gian xanh; Bài thơ trên đá; Con chúng ta; Lời chào mùa thu. Kịch: Con chúng ta; Nỗi đau trồng người; Điểm hẹn của lịch sử; Mỹ nhân nơi đồng cỏ. Lý luận phê bình: Cảm nhận và suy nghĩ; Bình luận văn học; Văn học dưới góc nhìn địa văn hóa; Thơ hay và lời bình (2 tập).
Các tác phẩm của ông không chỉ được xuất bản rộng rãi mà còn xuất hiện trong các tuyển tập văn học tiêu biểu, khẳng định giá trị và tầm ảnh hưởng của ông trong nền văn học nước nhà.
Phong Cách Sáng Tác
Là một nhà giáo yêu nghề và một nhà thơ yêu đời, Đặng Hiển luôn nhìn cuộc sống qua lăng kính lạc quan và nhân văn. Thơ ông mang ngôn ngữ giản dị, giàu hình ảnh và cảm xúc, phản ánh những suy tư chân thành về tình yêu, quê hương, nghề giáo và những giá trị nhân bản.
Thơ Đặng Hiển không chỉ nói về cái đẹp mà còn khơi dậy sự trân trọng với những điều bình dị, gần gũi. Ông viết về cuộc sống với niềm tin rằng ánh sáng và tình yêu thương luôn hiện hữu trong từng khoảnh khắc đời thường.
Giải Thưởng và Vinh Danh
Trong suốt sự nghiệp, Đặng Hiển đã nhận nhiều giải thưởng uy tín:
- Giải thưởng Văn học Nghệ thuật Nguyễn Trãi (1991–1995; 1996–2000).
- Giải C sáng tác văn học nghệ thuật về chủ đề “Học tập và làm theo tấm gương đạo đức Hồ Chí Minh” năm 2015 với tập thơ Dâng Bác.
- Giải Ba Cuộc vận động viết về thương binh – liệt sĩ năm 2017 với tập thơ Đất thiêng.
- Giải thưởng thơ Hà Nội năm 1956–1957, cùng nhiều giải thưởng khác từ các tổ chức văn học nghệ thuật trong và ngoài nước.
Nhận Định và Bình Luận
Nhà thơ Đỗ Anh Vũ – học trò của ông, từng viết: “Cả một đời vừa dạy học vừa làm thơ, thầy Đặng Hiển là người kỹ sư tâm hồn đã gieo bao hạt giống đẹp cho đời.”
Nhà thơ Hữu Thỉnh chia sẻ: “Tình thầy trò trong thơ Đặng Hiển là một không gian giáo dục trong trẻo, nơi thầy và trò cùng nhau khám phá vẻ đẹp của nhân cách và thi ca.”
Kết Luận
Nhà thơ Đặng Hiển không chỉ là một nhà giáo tận tụy mà còn là một nghệ sĩ tài hoa. Thơ ông mang đến những bài học sâu sắc về tình yêu, cuộc sống và con người. Hành trình sáng tạo của ông là minh chứng cho một cuộc đời sống trọn vẹn với lý tưởng giáo dục và nghệ thuật.
Với gia tài văn học đồ sộ và tâm hồn cao đẹp, Đặng Hiển sẽ mãi là nguồn cảm hứng bất tận cho những ai yêu thơ ca và trân trọng giá trị chân – thiện – mỹ trong cuộc đời.
Viên Ngọc Quý.
