Đánh cờ người
Hồ Xuân Hương
Chàng với thiếp đêm khuya trằn trọc,
Đốt đèn lên đánh cuộc cờ người.
Hẹn rằng đấu trí mà chơi,
Cấm ngoại thuỷ không ai được biết.
Nào tướng sĩ dàn ra cho hết,
Để đôi ta quyết chí một phen.
Quân thiếp trắng, quân chàng đen,
Hai quân ấy chơi nhau đà đã lửa.
Thoạt mới vào chàng liền nhảy ngựa,
Thiếp vội vàng vén phứa tịnh lên.
Hai xe hà, chàng gác hai bên,
Thiếp sợ bí, thiếp liền ghểnh sĩ.
Chàng lừa thiếp đương khi bất ý,
Đem tốt đầu dú dí vô cung,
Thiếp đương mắc nước xe lồng,
Nước pháo đã nổ đùng ra chiếu.
Chàng bảo chịu, thiếp rằng chửa chịu,
Thua thì thua, quyết níu lấy con.
Khi vui nước nước non non,
Khi buồn lại giở bàn son quân ngà.
*
“Đánh Cờ Người – Tình Yêu và Trí Tuệ trong Cuộc Cờ Định Mệnh”
Hồ Xuân Hương, người mà chúng ta quen thuộc với danh hiệu “Bà chúa thơ Nôm,” đã để lại cho văn học Việt Nam những tác phẩm không chỉ mang đậm dấu ấn thơ ca mà còn là những bài học sâu sắc về cuộc đời, tình yêu và con người. Trong số đó, bài thơ “Đánh cờ người” là một ví dụ điển hình, khi bà đã khéo léo sử dụng trò chơi cờ như một ẩn dụ để phản ánh những tình huống trong tình yêu và mối quan hệ giữa người đàn ông và người phụ nữ.
Cờ người – Cuộc chơi của trí tuệ và tình cảm
Chắc chắn, bài thơ “Đánh cờ người” sẽ khiến người đọc không thể không liên tưởng đến một ván cờ đầy trí tuệ, nơi mỗi quân cờ đại diện cho một mảnh đời, một sự lựa chọn, một chiến thuật trong mối quan hệ giữa hai người. Mở đầu bài thơ, Hồ Xuân Hương đã tạo nên một không gian riêng tư, đầy lãng mạn và bí ẩn:
Chàng với thiếp đêm khuya trằn trọc,
Đốt đèn lên đánh cuộc cờ người.
Không phải là một ván cờ thông thường, mà là cuộc “đấu trí” đầy tinh tế giữa chàng và thiếp. Từ đó, tác giả dựng lên hình ảnh một cuộc chơi của tình yêu, trong đó mỗi người đều tìm cách để chiến thắng, nhưng lại luôn có sự ràng buộc của những quy tắc không thể thay đổi.
Sự đối lập giữa hai người và ván cờ tình yêu
Chàng và thiếp, mỗi người đều đại diện cho một thế giới riêng biệt, với chiến thuật và phương thức khác nhau. “Quân thiếp trắng, quân chàng đen” – đây là sự đối lập rõ nét giữa hai nhân vật. Sự phân chia này không chỉ là màu sắc của quân cờ, mà còn thể hiện tính cách, vai trò của hai người trong mối quan hệ. Chàng, với những chiến thuật mạnh mẽ, tấn công bất ngờ, trong khi thiếp lại có phần nhẹ nhàng, kiên nhẫn nhưng không kém phần thông minh. Mỗi bước đi của họ đều mang theo ý nghĩa sâu sắc, vừa là chiến lược vừa là biểu tượng của mối quan hệ tình cảm, nơi một bên luôn có phần chủ động, và bên kia tìm cách đối phó.
Tình yêu – Cuộc chiến không bao giờ ngừng nghỉ
Trong ván cờ này, tình yêu không phải là một trò chơi dễ dàng. Thực tế, đó là một cuộc chiến không ngừng nghỉ, như bài thơ thể hiện qua từng nước đi, từng chiến thuật, và những lần đối đầu:
Thiếp vội vàng vén phứa tịnh lên.
Chàng lừa thiếp đương khi bất ý,
Đem tốt đầu dú dí vô cung.
Bài thơ khắc họa một cuộc chơi mà trong đó, đôi bên không ngừng tìm cách vượt lên trên đối phương. Tuy nhiên, điều đặc biệt ở đây chính là sự kiên cường, sự không bao giờ chịu thua của người phụ nữ, khi thiếp đáp lại:
Thiếp đương mắc nước xe lồng,
Nước pháo đã nổ đùng ra chiếu.
Ván cờ này không chỉ là trò chơi trí tuệ mà còn là một phần của cuộc sống tình yêu, nơi có những thử thách, có những lần bất ngờ và cả những thất bại, nhưng quan trọng là cả hai nhân vật vẫn luôn khát khao chiến thắng trong tình yêu của chính mình.
Đánh cờ – Đánh giá lại bản thân và tình yêu
Kết thúc bài thơ, Hồ Xuân Hương để lại một cảm giác rằng cuộc chiến tình yêu này không bao giờ thực sự kết thúc, nó luôn là một chu kỳ không ngừng nghỉ:
Thua thì thua, quyết níu lấy con.
Khi vui nước nước non non,
Khi buồn lại giở bàn son quân ngà.
Cảm giác của người phụ nữ không chỉ là sự chấp nhận thua cuộc, mà còn là một sự quyết tâm, một sự không bao giờ buông xuôi. Dù có thắng hay thua trong cuộc chiến tình yêu, họ vẫn luôn giữ được lòng kiên cường và tình yêu mãnh liệt. Cũng như trong một ván cờ, dù đôi khi bị mắc kẹt, nhưng sự lạc quan và kiên trì sẽ giúp họ tìm ra con đường mới.
Thông điệp tình yêu và cuộc sống
Qua bài thơ “Đánh cờ người”, Hồ Xuân Hương đã khéo léo lồng ghép thông điệp sâu sắc về tình yêu và cuộc sống. Tình yêu là một cuộc chơi, là một ván cờ không bao giờ ngừng, nơi hai con người tìm cách đối diện với nhau, đối mặt với thử thách và luôn cố gắng chiến thắng, dù thắng hay thua. Đó là một hành trình không bao giờ dễ dàng, nhưng chính trong hành trình đó, mỗi người đều tìm thấy sự chân thật trong tình yêu của mình, tìm thấy sự kiên nhẫn, sự hiểu biết và cả sự hy sinh.
Bài thơ là lời nhắc nhở về tình yêu trong cuộc sống, không phải lúc nào cũng là một cuộc chơi thắng thua rõ ràng, mà đó là những cảm xúc, những cuộc đấu trí đầy thử thách, nhưng cũng đầy cảm động, đầy kiên cường, và cũng đầy hy vọng.
*
Hồ Xuân Hương – Bà Chúa Thơ Nôm và Tượng Đài Văn Hóa Việt Nam
Hồ Xuân Hương (1772–1822), tên chữ Hán là 胡春香, là một thi sĩ nổi tiếng của Việt Nam, sống vào cuối thế kỷ XVIII và đầu thế kỷ XIX. Với tài năng thi ca độc đáo và tiếng nói sắc sảo, bà được nhà thơ hiện đại Xuân Diệu tôn vinh là “Bà chúa thơ Nôm.” Năm 2021, Hồ Xuân Hương cùng Nguyễn Đình Chiểu đã được UNESCO vinh danh là “Danh nhân văn hóa thế giới,” ghi nhận những đóng góp đặc biệt của bà cho nền văn hóa và văn học nhân loại.
Di sản thi ca
Hồ Xuân Hương để lại toàn bộ di tác bằng thơ, phần lớn được viết bằng chữ Nôm – loại văn tự giàu bản sắc dân tộc. Thơ của bà thường thoát khỏi những ràng buộc niêm luật chặt chẽ truyền thống, mang hơi thở thời đại, với phong cách “thanh thanh tục tục” đầy ý nhị. Qua thơ, bà phản ánh những bất công xã hội, tiếng nói khát khao tự do và quyền sống của con người, đặc biệt là phụ nữ.
Cuộc đời đa đoan
Hồ Xuân Hương sinh ra tại phường Khán Xuân, nay thuộc Bách Thảo, Hà Nội, là con gái của Sinh đồ Hồ Phi Diễn hoặc Hồ Sĩ Danh, một học giả nổi tiếng. Thời thơ ấu của bà gắn liền với Cổ Nguyệt Đường – một dinh thự ven hồ Tây, nơi bà lớn lên trong không gian phồn hoa của xứ Đàng Ngoài. Mặc dù không phải chịu sự gò bó nghiêm khắc như phụ nữ cùng thời, Hồ Xuân Hương vẫn nổi bật với tư chất thông minh và lòng hiếu học.
Đời sống tình cảm của Hồ Xuân Hương cũng nhiều sóng gió. Bà từng hai lần lấy chồng nhưng đều không viên mãn. Người chồng đầu tiên là Tổng Cóc – một hào phú yêu thi ca. Cuộc sống hôn nhân này kết thúc với nhiều giai thoại ly kỳ. Người chồng thứ hai là Phạm Viết Ngạn, Tri phủ Vĩnh Tường, nhưng cuộc sống chung chỉ kéo dài 27 tháng trước khi ông qua đời. Những mối tình và duyên phận phức tạp đã tạo nên hình tượng một người phụ nữ mạnh mẽ, sống tự do, và đầy khát vọng.
Lịch sử và tranh cãi
Cuộc đời và hành trạng của Hồ Xuân Hương cho đến nay vẫn là đề tài gây tranh cãi trong giới học giả. Nhiều giai thoại và tài liệu dân gian, như sách Giai nhân di mặc của Nguyễn Hữu Tiến, cung cấp thông tin nhưng không đủ xác tín. Mộ phần của bà, từng được cho là nằm ở ven hồ Tây, nay đã biến mất theo thời gian và sự thay đổi địa tầng.
Giai thoại tình yêu và cuộc sống
Nhiều giai thoại về tình yêu của Hồ Xuân Hương được lưu truyền, như mối tình đầy sóng gió với Tống Như Mai, một chàng trạng nguyên trẻ tuổi. Các câu chuyện này không chỉ làm giàu thêm hình ảnh nữ sĩ tài sắc mà còn tôn vinh khí chất quyết liệt và nhân cách mạnh mẽ của bà.
Di sản bất tử
Hồ Xuân Hương không chỉ là nhà thơ, mà còn là biểu tượng của ý chí tự do, tiếng nói phản kháng, và sự sáng tạo vượt thời đại. Những bài thơ Nôm đặc sắc của bà như “Bánh trôi nước,” “Đèo Ba Dội,” hay “Hang Cắc Cớ” đã đi vào lòng người, khẳng định tài năng và phong cách độc đáo.
Với những đóng góp lớn lao cho nền văn học dân tộc, Hồ Xuân Hương xứng đáng được ghi nhớ như một tượng đài bất tử của văn hóa Việt Nam. Di sản của bà sẽ mãi mãi là nguồn cảm hứng cho những thế hệ yêu thơ và trân trọng giá trị dân tộc.
Viên Ngọc Quý.
