Viếng Bạn
Tú Xương
Đêm qua trằn trọc không yên
Vắng người cùng bạn bút nghiên sao đành!
Ngựa xe là thói tỉnh thành
Nào người vui thú học hành là ai?
Nhớ khi thảo sách học bài
Tựa trong khóm trúc, dạo ngoài hồ sen
Ngậm ngùi dưới nguyệt trước đèn
Ta vui ai biết, ta phiền ai hay?
Của trời như nước như mây
Lũ ta như dại như ngây như khờ
Đi đâu một bước một chờ
Vắng nhau một khắc một giờ khôn khuây
Tháng năm Tết đến sau này
Cùng ai lên núi hái cây xương bồ?
Há rằng thiếu níp không bồ
Tri âm đã vắng, Bồng Hồ cũng thôi!
Qua năm hương hội đến rồi
Cùng ai vượt bể đến nơi kinh kỳ?
Dẫu cho vui thú Phụng Trì
Khi vui mà vắng cố tri thêm sầu
Bạn đàn chưa dễ tìm nhau
Bạn nghiên bạn bút có đâu được nhiều!
*
“Tình Bạn Tri Kỷ Trong Thơ Tú Xương: Bài Học Về Sự Trân Quý và Mất Mát”
Bài thơ “Viếng Bạn” của Tú Xương không chỉ là một tác phẩm thơ ca, mà còn là tiếng lòng chân thật và sâu sắc của một tâm hồn nghệ sĩ trước sự mất mát một người bạn tri kỷ. Những vần thơ giàu cảm xúc này vừa mang nét u hoài, vừa chất chứa thông điệp về sự trân trọng tình bạn – một giá trị quý giá trong cuộc đời mỗi con người.
Nỗi buồn trước sự vắng mặt của người bạn tri âm
Ngay từ những câu thơ đầu:
“Đêm qua trằn trọc không yên
Vắng người cùng bạn bút nghiên sao đành!”
Tác giả bộc lộ sự day dứt và mất mát khi người bạn thân thiết không còn bên cạnh. Cảm giác “trằn trọc không yên” và câu hỏi đau đáu “sao đành!” như một tiếng than trước sự chia xa không thể bù đắp. Tình bạn ở đây không chỉ đơn thuần là sự đồng hành, mà là một mối gắn kết thiêng liêng, cùng nhau chia sẻ những niềm vui, nỗi buồn của học thuật và cuộc sống.
Những kỷ niệm không thể phai mờ
Tác giả gợi nhắc lại những kỷ niệm đẹp đẽ:
“Nhớ khi thảo sách học bài
Tựa trong khóm trúc, dạo ngoài hồ sen”
Hình ảnh “khóm trúc” và “hồ sen” không chỉ làm đẹp cho khung cảnh mà còn gợi lên không khí thanh tao, nơi hai người bạn đã từng cùng nhau học tập và chia sẻ lý tưởng. Những phút giây ấy, dù giản dị, đã trở thành ký ức thiêng liêng, khiến nỗi buồn của tác giả thêm da diết.
Nỗi cô đơn và trăn trở trước sự hữu hạn của đời người
Trong nỗi nhớ bạn, Tú Xương cảm nhận sâu sắc sự nhỏ bé và phù du của con người trước dòng chảy của thời gian:
“Của trời như nước như mây
Lũ ta như dại như ngây như khờ”
Tác giả nhìn nhận cuộc sống như một dòng nước chảy mãi không ngừng, trong khi con người chỉ là những kẻ ngơ ngác, bất lực trước sự vô thường. Sự mất mát người bạn tri âm càng làm nổi bật sự hữu hạn của đời người và giá trị của những mối quan hệ chân thành.
Mối tiếc nuối và sự trống vắng không thể lấp đầy
Hai câu thơ:
“Vắng nhau một khắc một giờ khôn khuây
Tháng năm Tết đến sau này”
thể hiện nỗi tiếc nuối khôn nguôi khi những ngày tháng đẹp đẽ bên nhau giờ chỉ còn trong hoài niệm. Tác giả không chỉ mất đi một người bạn, mà còn mất đi cả những dự định, những niềm vui chưa kịp thực hiện cùng nhau.
Tình bạn tri kỷ: Một giá trị khó tìm trong cuộc đời
Cao trào của bài thơ được dồn vào những câu cuối:
“Bạn đàn chưa dễ tìm nhau
Bạn nghiên bạn bút có đâu được nhiều!”
Tú Xương khẳng định rằng, trong cuộc đời, để tìm được một người bạn tri kỷ thực sự là điều hiếm hoi và quý giá. Bạn tri âm không chỉ là người hiểu ta mà còn là người đồng hành trên hành trình học tập, lý tưởng và nhân sinh. Sự mất mát ấy để lại khoảng trống lớn trong tâm hồn tác giả, một khoảng trống mà thời gian cũng khó lấp đầy.
Thông điệp của bài thơ
Bài thơ “Viếng Bạn” không chỉ là lời tiếc thương cho một người bạn đã mất mà còn là lời nhắc nhở về giá trị của tình bạn trong cuộc sống. Tình bạn chân thành là ngọn nguồn của niềm vui, là điểm tựa trong những lúc khó khăn, và là ký ức đẹp đẽ mà con người mãi khắc ghi. Qua bài thơ, Tú Xương đã truyền tải một thông điệp sâu sắc: hãy trân trọng những người bạn tri kỷ khi còn có thể, bởi đời người ngắn ngủi và những mối quan hệ chân thành là điều quý giá nhất.
Kết luận
“Viếng Bạn” là một bài thơ giàu cảm xúc, vừa mang tính chất tự sự vừa chứa đựng giá trị nhân văn sâu sắc. Qua từng câu chữ, Tú Xương không chỉ chia sẻ nỗi đau riêng mà còn làm rung động trái tim người đọc bằng sự chân thành và tình cảm cao đẹp dành cho người bạn tri âm. Đây chính là bài học lớn về sự trân quý và gìn giữ tình bạn trong cuộc sống.
*
Tú Xương – Nhà thơ tài hoa của đất nước trong buổi giao thời
Tú Xương, tên thật là Trần Tế Xương, tự Mặc Trai, hiệu Mộng Tích, sinh ngày 5 tháng 9 năm 1870 tại Nam Định, là một trong những nhà thơ lớn của Việt Nam. Dù cuộc đời ông ngắn ngủi, chỉ vỏn vẹn 37 năm, nhưng di sản văn chương mà ông để lại đã trở thành biểu tượng độc đáo của giai đoạn giao thời đầy biến động trong lịch sử dân tộc.
Bối cảnh lịch sử và cuộc đời
Sinh ra trong thời kỳ đất nước lâm vào cảnh mất mát đau thương dưới ách đô hộ của thực dân Pháp, cuộc đời Trần Tế Xương là chứng nhân của những chuyển biến xã hội khốc liệt. Ngay từ nhỏ, ông đã bộc lộ sự thông minh và tài hoa hiếm có. Câu đối “Đình tiền ngũ sắc hoa” mà cậu bé 10 tuổi Uyên đối lại bằng “Lung trung bách thanh điểu” đã báo hiệu một trí tuệ xuất chúng.
Tuy nhiên, bức tranh hiện thực xã hội mà ông trải qua lại đầy xám xịt. Những lần thi cử không thành, cuộc sống nghèo khó, và cảnh nước mất nhà tan đã tạo nên những dòng thơ vừa trữ tình, vừa trào phúng, đậm chất hiện thực trong sáng tác của ông.
Gia đình – Hình bóng bà Tú
Gia đình của Tú Xương cũng là một phần không thể tách rời trong cuộc đời và thơ ca của ông. Vợ ông, bà Phạm Thị Mẫn, là một phụ nữ tần tảo, chịu thương chịu khó, gánh vác mọi công việc để nuôi gia đình. Bà Tú đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận trong thơ của ông, như một biểu tượng cho phẩm hạnh của người phụ nữ Việt Nam xưa.
Bài thơ Thương vợ là lời tri ân chân thành mà ông dành cho người vợ thân yêu:
Quanh năm buôn bán ở mom sông,
Nuôi đủ năm con với một chồng.
Những câu thơ giản dị nhưng đầy cảm động đã khắc họa hình ảnh người phụ nữ hy sinh, chịu đựng trong mọi khó khăn, vất vả vì gia đình.
Tài năng thơ ca – Vị tổ sư của thơ trào phúng Việt Nam
Thơ văn của Tú Xương được đánh giá cao bởi sự kết hợp hài hòa giữa trào phúng, hiện thực và trữ tình. Với thể loại thơ Đường luật, phú, câu đối, hát nói… ông không chỉ tái hiện bức tranh xã hội lố lăng, đầy rẫy sự bất công và sa đọa của chế độ thực dân phong kiến, mà còn thể hiện những cảm xúc chân thật, nỗi đau đời và tình yêu thương đối với gia đình.
Tú Xương không ngại dùng giọng điệu châm biếm sắc bén để đả kích tầng lớp quan lại ăn chơi, xa hoa và những con người chạy theo vật chất. Thơ ông vừa là tiếng cười, vừa là tiếng khóc, vừa là tiếng thét đau đớn cho hiện thực bi thương.
Những đóng góp của ông được Xuân Diệu đánh giá là:
“Ông nghè ông thám vô mây khói,
Đứng lại văn chương một tú tài.”
Di sản và ảnh hưởng
Tuy không có những tác phẩm được xuất bản khi còn sống, nhưng thơ văn của Tú Xương đã trở thành di sản quý giá, được sưu tầm và lưu truyền qua nhiều thế hệ. Ông không chỉ là một nhà thơ, mà còn là một trí thức có trách nhiệm với xã hội, với dân tộc.
Sự nghiệp thơ văn của Tú Xương như một ngọn lửa mãi cháy sáng trong lòng người đọc, khiến ta cảm phục trước tài năng, đồng thời trân trọng hơn giá trị của lòng yêu nước, tình yêu gia đình và sự đấu tranh không ngừng nghỉ cho công lý.
Viên Ngọc Qúy.
