Nhớ Bạn Phương Trời
Tú Xương
Ta nhớ người xa cách núi sông,
Người xa, xa lắm, nhớ ta không?
Sao đang vui vẻ ra buồn bã,
Vừa mới quen nhau đã lạ lùng.
Lúc nhớ nhớ cùng trong mộng tưởng,
Khi riêng riêng cả đến tình chung.
Tương tư lọ phải là mưa gió,
Một ngọn đèn xanh trống điểm thùng.
*
“Nỗi Nhớ Bạn Nơi Phương Trời: Tình Bạn Trong Thơ Tú Xương”
Bài thơ “Nhớ Bạn Phương Trời” của Tú Xương không chỉ là nỗi niềm nhớ nhung dành cho một người bạn xa, mà còn là tiếng lòng của một tâm hồn nhạy cảm trước sự chia ly và khoảng cách. Qua những câu thơ đầy cảm xúc, tác giả khắc họa sâu sắc sự day dứt, hoài niệm và những rung động chân thành của tình bạn giữa đời sống đầy biến động.
Nỗi nhớ bạn: Khoảng cách và sự hoài niệm
Ngay từ câu mở đầu:
“Ta nhớ người xa cách núi sông,
Người xa, xa lắm, nhớ ta không?”
Tú Xương đã vẽ nên một bức tranh chia xa, nơi khoảng cách địa lý được biểu đạt qua hình ảnh “núi sông”. Từ “xa lắm” lặp lại nhấn mạnh sự cách trở không chỉ về không gian mà còn trong lòng người. Ẩn sâu trong câu hỏi “nhớ ta không?” là sự trăn trở, lo âu về mối liên hệ giữa hai tâm hồn: liệu người bạn phương xa có còn lưu giữ tình cảm như thuở ban đầu?
Nỗi buồn của sự đổi thay
Hai câu tiếp theo:
“Sao đang vui vẻ ra buồn bã,
Vừa mới quen nhau đã lạ lùng.”
gợi lên sự đổi thay khó tránh trong cuộc đời. Tình bạn từng vui vẻ, gần gũi bỗng trở nên xa cách và lạ lẫm. Từ “buồn bã” và “lạ lùng” như một lời than trách nhẹ nhàng, thể hiện nỗi lòng của tác giả khi cảm nhận tình bạn đang phai nhạt dần theo thời gian và không gian.
Tình cảm sâu nặng: Tương tư trong tình bạn
Tình bạn trong thơ Tú Xương được khắc họa như một mối tương tư đầy cảm xúc:
“Lúc nhớ nhớ cùng trong mộng tưởng,
Khi riêng riêng cả đến tình chung.”
Tác giả nhớ bạn không chỉ trong những giấc mộng, mà còn ngay cả khi tỉnh thức. Nỗi nhớ vừa cá nhân, vừa bao trùm lấy cả “tình chung” – những kỷ niệm, những gắn bó từng có giữa hai người. Ở đây, tình bạn không còn là sự đồng hành vật lý mà đã trở thành một phần của tâm hồn, tồn tại sâu trong trái tim.
Hình ảnh tương tư: Ngọn đèn xanh và tiếng trống điểm canh
Hai câu cuối:
“Tương tư lọ phải là mưa gió,
Một ngọn đèn xanh trống điểm thùng.”
là hình ảnh đắt giá để miêu tả nỗi nhớ. Tình bạn không giống như tình yêu lãng mạn, vốn thường gắn liền với “mưa gió” hay những ẩn dụ lâm ly. Thay vào đó, nỗi nhớ bạn của Tú Xương nhẹ nhàng và bình dị, được thể hiện qua hình ảnh “một ngọn đèn xanh” – biểu tượng của sự tĩnh lặng và chờ đợi. Tiếng trống canh “điểm thùng” lại càng làm không gian thêm vắng lặng, gợi lên sự cô đơn khi chỉ còn mình tác giả đối diện với nỗi nhớ.
Thông điệp sâu sắc về tình bạn
Bài thơ không chỉ dừng lại ở việc bày tỏ nỗi nhớ mà còn ẩn chứa một thông điệp sâu sắc về giá trị của tình bạn. Tình bạn không chỉ tồn tại trong những phút giây gặp gỡ, mà còn kéo dài trong những hoài niệm và cảm xúc. Tú Xương đã cho thấy rằng, dù thời gian hay không gian có tạo nên khoảng cách, tình bạn chân thành vẫn luôn hiện hữu trong trái tim.
Kết luận
“Nhớ Bạn Phương Trời” là một bài thơ giàu cảm xúc, thể hiện tình bạn đẹp đẽ và sâu sắc của Tú Xương. Qua từng câu chữ, tác giả không chỉ bộc lộ nỗi lòng riêng mà còn khắc họa được giá trị cao quý của tình bạn trong cuộc sống. Bài thơ là lời nhắc nhở rằng, dù cách trở núi sông hay đổi thay của cuộc đời, tình bạn chân thành vẫn luôn là ngọn đèn sáng, soi rọi và sưởi ấm tâm hồn con người.
*
Tú Xương – Nhà thơ tài hoa của đất nước trong buổi giao thời
Tú Xương, tên thật là Trần Tế Xương, tự Mặc Trai, hiệu Mộng Tích, sinh ngày 5 tháng 9 năm 1870 tại Nam Định, là một trong những nhà thơ lớn của Việt Nam. Dù cuộc đời ông ngắn ngủi, chỉ vỏn vẹn 37 năm, nhưng di sản văn chương mà ông để lại đã trở thành biểu tượng độc đáo của giai đoạn giao thời đầy biến động trong lịch sử dân tộc.
Bối cảnh lịch sử và cuộc đời
Sinh ra trong thời kỳ đất nước lâm vào cảnh mất mát đau thương dưới ách đô hộ của thực dân Pháp, cuộc đời Trần Tế Xương là chứng nhân của những chuyển biến xã hội khốc liệt. Ngay từ nhỏ, ông đã bộc lộ sự thông minh và tài hoa hiếm có. Câu đối “Đình tiền ngũ sắc hoa” mà cậu bé 10 tuổi Uyên đối lại bằng “Lung trung bách thanh điểu” đã báo hiệu một trí tuệ xuất chúng.
Tuy nhiên, bức tranh hiện thực xã hội mà ông trải qua lại đầy xám xịt. Những lần thi cử không thành, cuộc sống nghèo khó, và cảnh nước mất nhà tan đã tạo nên những dòng thơ vừa trữ tình, vừa trào phúng, đậm chất hiện thực trong sáng tác của ông.
Gia đình – Hình bóng bà Tú
Gia đình của Tú Xương cũng là một phần không thể tách rời trong cuộc đời và thơ ca của ông. Vợ ông, bà Phạm Thị Mẫn, là một phụ nữ tần tảo, chịu thương chịu khó, gánh vác mọi công việc để nuôi gia đình. Bà Tú đã trở thành nguồn cảm hứng bất tận trong thơ của ông, như một biểu tượng cho phẩm hạnh của người phụ nữ Việt Nam xưa.
Bài thơ Thương vợ là lời tri ân chân thành mà ông dành cho người vợ thân yêu:
Quanh năm buôn bán ở mom sông,
Nuôi đủ năm con với một chồng.
Những câu thơ giản dị nhưng đầy cảm động đã khắc họa hình ảnh người phụ nữ hy sinh, chịu đựng trong mọi khó khăn, vất vả vì gia đình.
Tài năng thơ ca – Vị tổ sư của thơ trào phúng Việt Nam
Thơ văn của Tú Xương được đánh giá cao bởi sự kết hợp hài hòa giữa trào phúng, hiện thực và trữ tình. Với thể loại thơ Đường luật, phú, câu đối, hát nói… ông không chỉ tái hiện bức tranh xã hội lố lăng, đầy rẫy sự bất công và sa đọa của chế độ thực dân phong kiến, mà còn thể hiện những cảm xúc chân thật, nỗi đau đời và tình yêu thương đối với gia đình.
Tú Xương không ngại dùng giọng điệu châm biếm sắc bén để đả kích tầng lớp quan lại ăn chơi, xa hoa và những con người chạy theo vật chất. Thơ ông vừa là tiếng cười, vừa là tiếng khóc, vừa là tiếng thét đau đớn cho hiện thực bi thương.
Những đóng góp của ông được Xuân Diệu đánh giá là:
“Ông nghè ông thám vô mây khói,
Đứng lại văn chương một tú tài.”
Di sản và ảnh hưởng
Tuy không có những tác phẩm được xuất bản khi còn sống, nhưng thơ văn của Tú Xương đã trở thành di sản quý giá, được sưu tầm và lưu truyền qua nhiều thế hệ. Ông không chỉ là một nhà thơ, mà còn là một trí thức có trách nhiệm với xã hội, với dân tộc.
Sự nghiệp thơ văn của Tú Xương như một ngọn lửa mãi cháy sáng trong lòng người đọc, khiến ta cảm phục trước tài năng, đồng thời trân trọng hơn giá trị của lòng yêu nước, tình yêu gia đình và sự đấu tranh không ngừng nghỉ cho công lý.
Viên Ngọc Qúy.
