Cách ở đời
Nguyễn Công Trứ
Ăn ở sao cho trải sự đời,
Vừa lòng cũng khó, há rằng chơi?
Nghe như chọc ruột, tai làm điếc,
Giận đã căm gan, miệng mỉm cười.
Bởi số chạy đâu cho khỏi số?
Luỵ người nên nỗi phải chiều người.
Mặc ai, chớ để điều ân oán,
Chung cục thời chi cũng tại trời.
*
Suy Ngẫm Từ “Cách Ở Đời” – Bài Học Về Sự Bao Dung Và Thấu Hiểu
Nguyễn Công Trứ, với tài năng và tâm hồn sâu sắc, đã để lại cho đời những áng thơ không chỉ giàu tính nghệ thuật mà còn chứa đựng những triết lý sống quý giá. Bài thơ “Cách ở đời” là một minh chứng cho cái nhìn thâm trầm và giàu trải nghiệm của ông về nhân sinh, về cách con người đối diện với cuộc sống đầy biến động và thử thách.
Trải nghiệm và sự bao dung trong cuộc sống
Mở đầu bài thơ, Nguyễn Công Trứ viết:
“Ăn ở sao cho trải sự đời,
Vừa lòng cũng khó, há rằng chơi?”
Hai câu thơ khắc họa một thực tế không thể chối cãi: làm vừa lòng tất cả mọi người là điều bất khả thi. Ông thừa nhận sự phức tạp và khó lường của đời người, nơi mà mỗi cá nhân đều phải học cách đối mặt với nghịch cảnh và mâu thuẫn. Thay vì cố gắng đáp ứng kỳ vọng của người khác, Nguyễn Công Trứ khuyên con người nên tập trung vào cách mình sống sao cho không hổ thẹn với lòng.
Giữ bình thản giữa giông tố cuộc đời
“Nghe như chọc ruột, tai làm điếc,
Giận đã căm gan, miệng mỉm cười.”
Hai câu thơ này toát lên tinh thần bình thản và điềm đạm, như một bài học lớn về sự kiềm chế và bao dung. Đời có những lời đàm tiếu, những bất công khiến lòng người chao đảo, nhưng thay vì phản ứng gay gắt, ông chọn cách im lặng và mỉm cười. Nụ cười đó không phải là sự cam chịu, mà là biểu hiện của một tâm hồn cao thượng, biết buông bỏ những sân si và hận thù để giữ lấy sự bình an.
Thấu hiểu số phận và sống thuận theo tự nhiên
“Bởi số chạy đâu cho khỏi số?
Luỵ người nên nỗi phải chiều người.”
Nguyễn Công Trứ nhận ra rằng số phận là thứ không thể cưỡng cầu, rằng có những điều trong đời buộc ta phải chấp nhận. Ông không khuyên con người cam chịu, mà là biết sống thuận theo lẽ tự nhiên, để tìm thấy sự nhẹ nhàng trong tâm hồn.
Buông bỏ oán thù, giữ lòng thanh thản
“Mặc ai, chớ để điều ân oán,
Chung cục thời chi cũng tại trời.”
Đoạn kết bài thơ là một lời nhắn nhủ sâu sắc: buông bỏ ân oán, không để lòng bị ràng buộc bởi hận thù hay nỗi đau. Mọi chuyện trong cuộc đời, dù vui hay buồn, cũng đều có sự sắp đặt của tạo hóa. Sự an nhiên chỉ đến khi con người học được cách sống vị tha, không để mình bị cuốn vào vòng xoáy của ân oán và toan tính.
Thông điệp vượt thời gian
Bài thơ “Cách ở đời” không chỉ là một bức tranh hiện thực mà Nguyễn Công Trứ đã vẽ nên từ chính cuộc đời mình, mà còn là một bài học sâu sắc cho hậu thế. Qua những câu chữ giàu cảm xúc, ông truyền tải thông điệp về sự bao dung, thấu hiểu và biết buông bỏ. Đó là cách con người tìm thấy sự bình yên giữa dòng đời đầy sóng gió.
Nguyễn Công Trứ, bằng cái nhìn thấu triệt và tâm hồn quảng đại, đã để lại cho đời không chỉ những bài học sống mà còn là nguồn cảm hứng bất tận. “Cách ở đời” là lời nhắn nhủ chân thành, nhắc nhở ta sống một đời giản dị, thanh cao và hòa hợp với lẽ trời đất.
*
Nguyễn Công Trứ – Một Nhà Chính Trị, Quân Sự và Thi Sĩ Tài Hoa của Đại Nam
Nguyễn Công Trứ (1778–1858), tự Tồn Chất, hiệu Ngộ Trai, biệt hiệu Hi Văn, là một trong những nhân vật nổi bật của triều đại nhà Nguyễn. Ông không chỉ là một nhà chính trị, quân sự tài năng mà còn là một nhà thơ có phong cách độc đáo, để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử và văn hóa Việt Nam.
Tiểu sử và sự nghiệp
Nguyễn Công Trứ sinh ngày 19/12/1778 tại Quỳnh Côi, Thái Bình, trong một gia đình có truyền thống học vấn và làm quan. Cha ông, Nguyễn Công Tấn, là tri phủ Tiên Hưng, và mẹ ông, bà Nguyễn Thị Phan, cũng xuất thân từ một gia đình danh giá.
Từ nhỏ, Nguyễn Công Trứ nổi tiếng học giỏi và sáng tác thơ văn. Sau nhiều năm dùi mài kinh sử, mãi đến năm 41 tuổi, ông mới đỗ Giải nguyên và bắt đầu sự nghiệp làm quan dưới triều Nguyễn. Trải qua nhiều chức vụ quan trọng như Tri huyện Đường Hào, Tư nghiệp Quốc Tử Giám, Tổng đốc Hải Yên, và thậm chí đến Thượng thư, Nguyễn Công Trứ nổi bật trong cả lĩnh vực hành chính và quân sự.
Dẫu vậy, cuộc đời làm quan của ông không ít thăng trầm. Ông từng bị giáng chức và cách tuột làm lính thú, nhưng sau đó lại được trọng dụng nhờ tài năng và những đóng góp to lớn trong kinh tế và quân sự.
Những đóng góp nổi bật
Kinh tế
Nguyễn Công Trứ là người có công lớn trong việc khai hoang và phát triển kinh tế ở Bắc Bộ. Ông là người tiên phong chiêu mộ dân nghèo, đắp đê lấn biển, lập ấp ở các vùng Kim Sơn (Ninh Bình) và Tiền Hải (Thái Bình). Những huyện này không chỉ mang ý nghĩa kinh tế mà còn thể hiện tầm nhìn chiến lược lâu dài của ông.
Quân sự
Trong lĩnh vực quân sự, Nguyễn Công Trứ nổi bật với vai trò dẹp loạn và bảo vệ triều đình. Ông đã dẹp yên các cuộc khởi nghĩa như Phan Bá Vành (1827), Nông Văn Vân (1833), và giặc Khánh (1835). Ông cũng góp công lớn trong cuộc chiến chống Xiêm La (1841–1845). Dù tuổi cao, năm 1858, khi thực dân Pháp tấn công Đà Nẵng, ông vẫn xin vua Tự Đức cho ra trận, thể hiện tinh thần yêu nước đến cùng.
Thơ ca và con người
Nguyễn Công Trứ là một thi nhân xuất chúng với phong cách ngông nghênh, hào sảng. Thơ ông phản ánh tư tưởng sâu sắc về nhân tình thế thái, về danh lợi và cuộc sống. Dù chán chường với chốn quan trường, ông luôn yêu đời, sống tự do, phóng khoáng.
Những bài thơ như “Kiếp sau xin chớ làm người”, “Nào nào! Thằng nào sợ thằng nào” hay các bài hát ca trù như “Bỡn nhân tình” không chỉ thể hiện tài năng văn chương mà còn khắc họa một nhân cách độc đáo, táo bạo.
Ngay cả ở tuổi già, Nguyễn Công Trứ vẫn sống đời ngạo nghễ, nổi tiếng với việc cưỡi bò thay ngựa, kết hôn ở tuổi 73 và làm thơ đối đáp đầy hóm hỉnh.
Tưởng nhớ
Với những đóng góp to lớn trong nhiều lĩnh vực, Nguyễn Công Trứ được nhân dân kính trọng và tưởng nhớ. Tên ông được đặt cho nhiều con đường, trường học trên cả nước, và những nơi ông từng khai hoang vẫn lưu giữ đền thờ và tưởng niệm ông như một vị thành hoàng làng.
Nguyễn Công Trứ không chỉ là một nhà chính trị, quân sự lỗi lạc mà còn là một thi nhân tài hoa, để lại di sản văn hóa quý giá, góp phần tô điểm vẻ đẹp và sức mạnh của lịch sử Việt Nam.
Viên Ngọc Quý.
