Vinh nhục
Nguyễn Công Trứ
Đương cơn khổ nhục, lắm người khinh,
Vốn hễ làm người, có nhục vinh.
Vận đỏ, ghe người cho muối cá,
Hồi đen, lắm kẻ xóc xương kình.
Đại nhân bao quản nhời chênh lệch,
Quân tử khôn từ chốn đá đanh.
Thôi hẵng đợi trời bình trị đã,
Gặp thời vỗ cánh sẽ ra danh!
Sách Văn đàn bảo giám chép tiêu đề là Đợi thời.
*
“Vinh Nhục – Bài Học Nhân Sinh Trong Thơ Nguyễn Công Trứ”
Nguyễn Công Trứ, một tài năng lớn của thi ca Việt Nam, luôn dùng ngòi bút để khắc họa những triết lý nhân sinh thâm thúy. Bài thơ “Vinh nhục” là một minh chứng rõ nét cho tư duy sâu sắc và cách nhìn thấu đáo về cuộc đời của ông. Qua từng câu chữ, ông đưa người đọc đi qua những cung bậc cảm xúc của kiếp nhân sinh, vạch trần sự đổi thay của lòng người và gửi gắm niềm tin vào quy luật nhân quả của cuộc đời.
Nhục vinh – hai mặt không thể tách rời của đời người
“Đương cơn khổ nhục, lắm người khinh,
Vốn hễ làm người, có nhục vinh.”
Nguyễn Công Trứ mở đầu bằng một sự thật hiển nhiên: trong cuộc sống, vinh và nhục là hai trạng thái luôn song hành. Khi gặp cảnh khổ nhục, con người dễ bị khinh rẻ, nhưng điều đó không có nghĩa là cuộc đời mãi mãi chỉ có bóng tối. Ông nhấn mạnh rằng, nhục và vinh là những phần không thể tách rời, là quy luật bất biến của kiếp người. Thông qua đó, ông muốn nhắc nhở rằng, trong bất kỳ hoàn cảnh nào, con người cần giữ vững bản lĩnh, không để sự khinh miệt hay vinh hoa làm lay động tâm hồn.
Sự thay đổi của lòng người theo vận mệnh
“Vận đỏ, ghe người cho muối cá,
Hồi đen, lắm kẻ xóc xương kình.”
Hai câu thơ tiếp theo là lời châm biếm nhẹ nhàng nhưng sâu cay về sự đổi thay của lòng người theo vận mệnh. Khi vận đỏ, người ta sẵn sàng giúp đỡ, thậm chí cung phụng; nhưng khi vận đen, những kẻ từng gần gũi có thể quay lưng, thậm chí chà đạp. Ở đây, Nguyễn Công Trứ đã vẽ nên một bức tranh thực tế đầy sắc thái về sự bạc bẽo, giả tạo trong mối quan hệ giữa con người. Thơ ông không chỉ là lời trách móc mà còn là bài học cảnh tỉnh: hãy tỉnh táo và đừng quá phụ thuộc vào sự đánh giá của người đời.
Khí chất của bậc quân tử
“Đại nhân bao quản nhời chênh lệch,
Quân tử khôn từ chốn đá đanh.”
Nguyễn Công Trứ khẳng định khí chất của bậc quân tử và đại nhân. Dù gặp lời dèm pha hay hoàn cảnh khó khăn, họ vẫn giữ vững bản lĩnh và đạo đức của mình. Một người quân tử không vì sự khó khăn mà từ bỏ chí hướng, cũng không để những lời chê bai làm suy giảm lòng tin vào bản thân. Đây là lời khuyên quý giá cho mỗi chúng ta: hãy sống đúng giá trị của mình, đừng bị cuốn theo những lời khen chê hay sự thay đổi của ngoại cảnh.
Niềm tin vào thời vận và quy luật nhân quả
“Thôi hẵng đợi trời bình trị đã,
Gặp thời vỗ cánh sẽ ra danh!”
Hai câu kết của bài thơ chứa đựng niềm tin mãnh liệt vào thời vận và quy luật nhân quả. Nguyễn Công Trứ nhắn nhủ rằng, vinh quang không phải là điều đến ngay tức khắc; cần có thời gian, kiên nhẫn và lòng tin để chờ đợi cơ hội. Ông khuyên người đọc hãy chuẩn bị tâm thế sẵn sàng, bởi khi thời cơ đến, những nỗ lực và phẩm chất tốt đẹp của chúng ta sẽ được đền đáp.
Thông điệp từ bài thơ
Qua “Vinh nhục”, Nguyễn Công Trứ đã truyền tải một thông điệp sâu sắc: cuộc đời là sự hòa quyện của nhục và vinh, khổ đau và hạnh phúc. Ông nhắc nhở rằng, chúng ta không nên quá chán nản khi gặp khó khăn, cũng không nên kiêu ngạo khi đạt được thành công. Điều quan trọng là giữ vững bản lĩnh, sống đúng đạo làm người và luôn sẵn sàng chờ đợi thời cơ để tỏa sáng.
Đồng thời, bài thơ còn là lời cảnh tỉnh về sự đổi thay của lòng người trong cuộc sống. Đừng quá phụ thuộc vào người khác hay những lời đánh giá, bởi chỉ có sự kiên định của bản thân mới là giá trị bền vững.
Kết luận
“Đại nhân bao quản nhời chênh lệch,
Quân tử khôn từ chốn đá đanh.”
Những câu thơ của Nguyễn Công Trứ không chỉ là lời tự sự mà còn là bài học quý giá dành cho hậu thế. Vinh nhục là chuyện thường tình, và cách chúng ta đối mặt với chúng mới là điều tạo nên giá trị thực sự của cuộc đời. Hãy sống với niềm tin, bản lĩnh và sự kiên nhẫn, vì chỉ khi đó, chúng ta mới thật sự “vỗ cánh ra danh” trong cuộc đời đầy biến động này.
*
Nguyễn Công Trứ – Một Nhà Chính Trị, Quân Sự và Thi Sĩ Tài Hoa của Đại Nam
Nguyễn Công Trứ (1778–1858), tự Tồn Chất, hiệu Ngộ Trai, biệt hiệu Hi Văn, là một trong những nhân vật nổi bật của triều đại nhà Nguyễn. Ông không chỉ là một nhà chính trị, quân sự tài năng mà còn là một nhà thơ có phong cách độc đáo, để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử và văn hóa Việt Nam.
Tiểu sử và sự nghiệp
Nguyễn Công Trứ sinh ngày 19/12/1778 tại Quỳnh Côi, Thái Bình, trong một gia đình có truyền thống học vấn và làm quan. Cha ông, Nguyễn Công Tấn, là tri phủ Tiên Hưng, và mẹ ông, bà Nguyễn Thị Phan, cũng xuất thân từ một gia đình danh giá.
Từ nhỏ, Nguyễn Công Trứ nổi tiếng học giỏi và sáng tác thơ văn. Sau nhiều năm dùi mài kinh sử, mãi đến năm 41 tuổi, ông mới đỗ Giải nguyên và bắt đầu sự nghiệp làm quan dưới triều Nguyễn. Trải qua nhiều chức vụ quan trọng như Tri huyện Đường Hào, Tư nghiệp Quốc Tử Giám, Tổng đốc Hải Yên, và thậm chí đến Thượng thư, Nguyễn Công Trứ nổi bật trong cả lĩnh vực hành chính và quân sự.
Dẫu vậy, cuộc đời làm quan của ông không ít thăng trầm. Ông từng bị giáng chức và cách tuột làm lính thú, nhưng sau đó lại được trọng dụng nhờ tài năng và những đóng góp to lớn trong kinh tế và quân sự.
Những đóng góp nổi bật
Kinh tế
Nguyễn Công Trứ là người có công lớn trong việc khai hoang và phát triển kinh tế ở Bắc Bộ. Ông là người tiên phong chiêu mộ dân nghèo, đắp đê lấn biển, lập ấp ở các vùng Kim Sơn (Ninh Bình) và Tiền Hải (Thái Bình). Những huyện này không chỉ mang ý nghĩa kinh tế mà còn thể hiện tầm nhìn chiến lược lâu dài của ông.
Quân sự
Trong lĩnh vực quân sự, Nguyễn Công Trứ nổi bật với vai trò dẹp loạn và bảo vệ triều đình. Ông đã dẹp yên các cuộc khởi nghĩa như Phan Bá Vành (1827), Nông Văn Vân (1833), và giặc Khánh (1835). Ông cũng góp công lớn trong cuộc chiến chống Xiêm La (1841–1845). Dù tuổi cao, năm 1858, khi thực dân Pháp tấn công Đà Nẵng, ông vẫn xin vua Tự Đức cho ra trận, thể hiện tinh thần yêu nước đến cùng.
Thơ ca và con người
Nguyễn Công Trứ là một thi nhân xuất chúng với phong cách ngông nghênh, hào sảng. Thơ ông phản ánh tư tưởng sâu sắc về nhân tình thế thái, về danh lợi và cuộc sống. Dù chán chường với chốn quan trường, ông luôn yêu đời, sống tự do, phóng khoáng.
Những bài thơ như “Kiếp sau xin chớ làm người”, “Nào nào! Thằng nào sợ thằng nào” hay các bài hát ca trù như “Bỡn nhân tình” không chỉ thể hiện tài năng văn chương mà còn khắc họa một nhân cách độc đáo, táo bạo.
Ngay cả ở tuổi già, Nguyễn Công Trứ vẫn sống đời ngạo nghễ, nổi tiếng với việc cưỡi bò thay ngựa, kết hôn ở tuổi 73 và làm thơ đối đáp đầy hóm hỉnh.
Tưởng nhớ
Với những đóng góp to lớn trong nhiều lĩnh vực, Nguyễn Công Trứ được nhân dân kính trọng và tưởng nhớ. Tên ông được đặt cho nhiều con đường, trường học trên cả nước, và những nơi ông từng khai hoang vẫn lưu giữ đền thờ và tưởng niệm ông như một vị thành hoàng làng.
Nguyễn Công Trứ không chỉ là một nhà chính trị, quân sự lỗi lạc mà còn là một thi nhân tài hoa, để lại di sản văn hóa quý giá, góp phần tô điểm vẻ đẹp và sức mạnh của lịch sử Việt Nam.
Viên Ngọc Quý.
