Vịnh cảnh nghèo
Nguyễn Công Trứ
Chẳng phải rằng ngây, chẳng phải đần
Bởi vì nhà khó hóa bần thần
Mấy đời thầy kiện mà thua mẹo
Nghĩ phận thằng cùng phải biết thân
Số khá, bĩ rồi thời lại thái
Cơ thường, đông hết hẳn sang xuân
Giời đâu riêng khó cho ta mãi
Vinh nhục dù ai cũng một lần
*
“Vịnh Cảnh Nghèo: Bài Học Của Nguyễn Công Trứ Về Sự Thăng Trầm Của Đời Người”
Trong dòng chảy của lịch sử văn học, Nguyễn Công Trứ không chỉ nổi bật với tài năng văn chương mà còn là một triết gia đầy sâu sắc. Bài thơ “Vịnh Cảnh Nghèo” chính là một ví dụ điển hình cho những suy tư thâm trầm của ông về cuộc sống và số phận con người. Thoạt nhìn, bài thơ có thể mang hơi thở của sự chán nản, nhưng thực chất lại chứa đựng thông điệp mạnh mẽ về sự kiên nhẫn, lòng tự trọng và triết lý sống không bao giờ bỏ cuộc.
Những Khó Khăn Của Cuộc Sống: Không Phải Là Ngây Dại, Mà Là Phận Người
“Chẳng phải rằng ngây, chẳng phải đần,
Bởi vì nhà khó hóa bần thần.”
Ngay từ những câu thơ đầu tiên, Nguyễn Công Trứ đã khẳng định rằng nghèo không phải là do sự ngu dốt hay thiếu năng lực, mà là kết quả của hoàn cảnh. Trong câu “nhà khó hóa bần thần”, ông không chỉ nói về cảnh nghèo vật chất mà còn là sự đè nén tâm lý, khi con người phải sống trong nghèo khó và phải chịu đựng sự thiếu thốn trong xã hội. Tuy nhiên, ông không phê phán, mà chỉ đơn giản nhận thức về hoàn cảnh của bản thân như một lẽ tự nhiên của cuộc đời. Bởi không phải ai cũng có thể tạo dựng được phú quý, và nghèo khổ đôi khi không phải do thiếu khả năng, mà là do sự xoay vần của số phận.
Tâm Trạng Của Kẻ Bần Cùng: Biết Chấp Nhận, Biết Kiên Trì
“Mấy đời thầy kiện mà thua mẹo,
Nghĩ phận thằng cùng phải biết thân.”
Tác giả không phê phán thói đời mà chỉ thẳng thắn thừa nhận thực trạng. Câu thơ “mấy đời thầy kiện mà thua mẹo” có thể hiểu như một sự mỉa mai về việc con người dù cố gắng vẫn có thể thất bại trong xã hội đầy bất công. Nhưng trên hết, ông khuyên rằng, người nghèo, người ở dưới đáy xã hội, cần phải biết tự nhận thức và chấp nhận hoàn cảnh của mình. Biết “biết thân” chính là bước đầu tiên để con người có thể kiên trì vượt qua nghịch cảnh mà không để lòng tự trọng bị tổn thương.
Sự Thăng Trầm Của Cuộc Đời: Vinh Nhục Là Điều Không Thể Tránh Khỏi
“Số khá, bĩ rồi thời lại thái,
Cơ thường, đông hết hẳn sang xuân.”
Bằng những hình ảnh mùa màng quen thuộc, Nguyễn Công Trứ miêu tả sự vận động của cuộc đời con người – “số khá, bĩ rồi thời lại thái.” Ông so sánh sự thay đổi của số phận con người như sự chuyển mùa, khi đông hết thì xuân đến. Đây là một hình ảnh ẩn dụ thể hiện sự biến động không ngừng của cuộc sống, nơi mà vinh nhục, khó khăn hay thành công đều là những thứ nhất thời và sẽ qua đi. Thời điểm khó khăn rồi cũng sẽ nhường chỗ cho những cơ hội mới, những điều tốt đẹp. Vấn đề là con người phải giữ vững niềm tin và kiên nhẫn đợi chờ.
Số Phận Con Người: Không Có Gì Là Vĩnh Cửu
“Giời đâu riêng khó cho ta mãi,
Vinh nhục dù ai cũng một lần.”
Thông điệp sâu sắc nhất mà Nguyễn Công Trứ gửi gắm qua những câu thơ cuối chính là sự công bằng của số phận. Dù con người đang phải trải qua nghèo khó, nhưng trời không dành riêng cho ai những khó khăn mãi mãi. Cũng như vậy, dù cuộc sống có vinh quang hay nhục nhã, thì cũng chỉ là những biến chuyển tạm thời. Vinh nhục là một phần của cuộc sống, mỗi người đều có những lúc thăng trầm, và chính sự kiên nhẫn, lòng kiên cường sẽ giúp chúng ta vượt qua.
Kết Luận: Kiên Cường Để Vượt Qua Cảnh Nghèo
Bài thơ “Vịnh Cảnh Nghèo” không chỉ là tiếng lòng của Nguyễn Công Trứ về cảnh nghèo của mình, mà còn là lời dạy về sự kiên cường và lòng tự trọng trong cuộc sống. Thông qua việc nhận thức rõ ràng về bản chất của nghèo khó, ông khuyên con người không nên để hoàn cảnh quyết định cuộc đời mình mà phải kiên nhẫn đợi chờ sự thay đổi của vận mệnh. Vì chẳng có gì là mãi mãi, và “vinh nhục dù ai cũng một lần” – đó là quy luật không thể tránh khỏi của cuộc sống.
Nguyễn Công Trứ đã để lại một bài học quý giá rằng dù cuộc sống có khó khăn, nhưng chúng ta hãy luôn tin vào sự thay đổi của thời cuộc, và kiên nhẫn đi qua mọi thử thách với tâm hồn kiên cường, lạc quan.
*
Nguyễn Công Trứ – Một Nhà Chính Trị, Quân Sự và Thi Sĩ Tài Hoa của Đại Nam
Nguyễn Công Trứ (1778–1858), tự Tồn Chất, hiệu Ngộ Trai, biệt hiệu Hi Văn, là một trong những nhân vật nổi bật của triều đại nhà Nguyễn. Ông không chỉ là một nhà chính trị, quân sự tài năng mà còn là một nhà thơ có phong cách độc đáo, để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử và văn hóa Việt Nam.
Tiểu sử và sự nghiệp
Nguyễn Công Trứ sinh ngày 19/12/1778 tại Quỳnh Côi, Thái Bình, trong một gia đình có truyền thống học vấn và làm quan. Cha ông, Nguyễn Công Tấn, là tri phủ Tiên Hưng, và mẹ ông, bà Nguyễn Thị Phan, cũng xuất thân từ một gia đình danh giá.
Từ nhỏ, Nguyễn Công Trứ nổi tiếng học giỏi và sáng tác thơ văn. Sau nhiều năm dùi mài kinh sử, mãi đến năm 41 tuổi, ông mới đỗ Giải nguyên và bắt đầu sự nghiệp làm quan dưới triều Nguyễn. Trải qua nhiều chức vụ quan trọng như Tri huyện Đường Hào, Tư nghiệp Quốc Tử Giám, Tổng đốc Hải Yên, và thậm chí đến Thượng thư, Nguyễn Công Trứ nổi bật trong cả lĩnh vực hành chính và quân sự.
Dẫu vậy, cuộc đời làm quan của ông không ít thăng trầm. Ông từng bị giáng chức và cách tuột làm lính thú, nhưng sau đó lại được trọng dụng nhờ tài năng và những đóng góp to lớn trong kinh tế và quân sự.
Những đóng góp nổi bật
Kinh tế
Nguyễn Công Trứ là người có công lớn trong việc khai hoang và phát triển kinh tế ở Bắc Bộ. Ông là người tiên phong chiêu mộ dân nghèo, đắp đê lấn biển, lập ấp ở các vùng Kim Sơn (Ninh Bình) và Tiền Hải (Thái Bình). Những huyện này không chỉ mang ý nghĩa kinh tế mà còn thể hiện tầm nhìn chiến lược lâu dài của ông.
Quân sự
Trong lĩnh vực quân sự, Nguyễn Công Trứ nổi bật với vai trò dẹp loạn và bảo vệ triều đình. Ông đã dẹp yên các cuộc khởi nghĩa như Phan Bá Vành (1827), Nông Văn Vân (1833), và giặc Khánh (1835). Ông cũng góp công lớn trong cuộc chiến chống Xiêm La (1841–1845). Dù tuổi cao, năm 1858, khi thực dân Pháp tấn công Đà Nẵng, ông vẫn xin vua Tự Đức cho ra trận, thể hiện tinh thần yêu nước đến cùng.
Thơ ca và con người
Nguyễn Công Trứ là một thi nhân xuất chúng với phong cách ngông nghênh, hào sảng. Thơ ông phản ánh tư tưởng sâu sắc về nhân tình thế thái, về danh lợi và cuộc sống. Dù chán chường với chốn quan trường, ông luôn yêu đời, sống tự do, phóng khoáng.
Những bài thơ như “Kiếp sau xin chớ làm người”, “Nào nào! Thằng nào sợ thằng nào” hay các bài hát ca trù như “Bỡn nhân tình” không chỉ thể hiện tài năng văn chương mà còn khắc họa một nhân cách độc đáo, táo bạo.
Ngay cả ở tuổi già, Nguyễn Công Trứ vẫn sống đời ngạo nghễ, nổi tiếng với việc cưỡi bò thay ngựa, kết hôn ở tuổi 73 và làm thơ đối đáp đầy hóm hỉnh.
Tưởng nhớ
Với những đóng góp to lớn trong nhiều lĩnh vực, Nguyễn Công Trứ được nhân dân kính trọng và tưởng nhớ. Tên ông được đặt cho nhiều con đường, trường học trên cả nước, và những nơi ông từng khai hoang vẫn lưu giữ đền thờ và tưởng niệm ông như một vị thành hoàng làng.
Nguyễn Công Trứ không chỉ là một nhà chính trị, quân sự lỗi lạc mà còn là một thi nhân tài hoa, để lại di sản văn hóa quý giá, góp phần tô điểm vẻ đẹp và sức mạnh của lịch sử Việt Nam.
Viên Ngọc Quý.
