Bài mở đầu
Nguyễn Bỉnh Khiêm
Lượng Đức Thánh rộng như biển cả,
Truyền dậy cho thiên hạ điều hay.
Làm điều thiện hưởng phúc dầy,
Bất nhân thất đức có ngày tiêu vong.
Mềm dẻo tốt hơn cương cường,
Lưỡi mềm còn mãi, răng thường gẫy đi.
Chớ cậy ta dài mà chê người ngắn,
Đừng dối lòng đừng oán đất trời.
Lặng im mà ngẫm sự đời,
Tình người thoang thoảng, vơi vơi thì bền.
Đừng quên bạn nghèo hèn xưa cũ,
Vợ cháo rau xin chớ phụ tình.
Vật ngon, ăn quá bệnh sinh,
Vui chơi quá mức, ắt thành tai ương.
Giàu sang lắm nhiều đường bổng lộc,
Cây tái trồng hẳn gốc bị thương.
Buổi sáng còn cuốc ruộng nương
Biết đâu chiều đã công đường có khi.
Làm tướng đâu phải vì dòng dõi,
Thân nam nhi trí phải tự cường.
*
“Mở Đầu Tập ‘Bạch Vân Gia Huấn’ – Những Điều Dạy Quý Giá Về Đạo Đức và Cuộc Sống”
Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm không chỉ là một nhà thơ vĩ đại mà còn là một bậc hiền triết, với những tư tưởng sâu sắc về cuộc sống và đạo lý làm người. Bài thơ “Mở đầu” trong tập “Bạch Vân gia huấn” là một bản tổng kết tinh túy những triết lý nhân sinh mà ông đã đúc kết qua cả cuộc đời. Những lời dạy trong bài thơ này, dù ngắn gọn nhưng chứa đựng một sức mạnh vô cùng lớn, không chỉ giúp ta nhận thức rõ ràng về giá trị đạo đức mà còn về cách ứng xử trong cuộc sống, từ đó hướng tới một cuộc sống hòa bình, an lạc.
Lòng Đức và Sự Truyền Dạy Đạo Đức
Nguyễn Bỉnh Khiêm bắt đầu bài thơ với một lời khẳng định mạnh mẽ về sức mạnh của đức hạnh:
“Lượng Đức Thánh rộng như biển cả,
Truyền dậy cho thiên hạ điều hay.”
Đức hạnh là nền tảng của mọi sự tốt đẹp trong đời. Một người có đức hạnh, có thể lan tỏa ảnh hưởng và mang lại sự tốt đẹp cho cộng đồng, cho thiên hạ. Lời dạy này nhấn mạnh rằng việc gieo rắc đức hạnh không chỉ giúp bản thân mỗi người phát triển mà còn góp phần làm đẹp xã hội. Bài học về đức hạnh được truyền dạy từ ngàn đời nay, nhưng với Trạng Trình, đó là điều quan trọng nhất mà một người cần có trong suốt hành trình sống.
Cảnh Giác Với Điều Xấu và Sự Báo Ứng Của Cuộc Đời
Trạng Trình cũng không quên cảnh báo về những hậu quả của việc thiếu đức hạnh, những hành động bất nhân và thất đức:
“Làm điều thiện hưởng phúc dầy,
Bất nhân thất đức có ngày tiêu vong.”
Cuộc sống không chỉ có ánh sáng mà còn có bóng tối. Hành động xấu xa, thiếu đức hạnh sẽ không thể tồn tại lâu dài. Mặc dù đôi khi trong ngắn hạn, những người làm điều xấu có thể tỏ ra thắng lợi, nhưng trong lâu dài, hậu quả mà họ phải chịu là không thể tránh khỏi. Trạng Trình khẳng định rằng đức hạnh chính là con đường dẫn đến hạnh phúc lâu dài, còn thất đức chỉ dẫn tới sự diệt vong.
Lời Khuyên Về Cách Ứng Xử Trong Cuộc Sống
Một trong những lời dạy nổi bật của Trạng Trình là về cách ứng xử, đặc biệt là thái độ khi đối diện với người khác:
“Mềm dẻo tốt hơn cương cường,
Lưỡi mềm còn mãi, răng thường gẫy đi.”
Đây là một bài học sâu sắc về sự linh hoạt và khéo léo trong giao tiếp. Mềm dẻo, kiên nhẫn, và hiểu biết sẽ giúp ta duy trì mối quan hệ bền vững với mọi người. Ngược lại, thái độ cứng rắn, bảo thủ không chỉ làm hỏng mối quan hệ mà còn dễ dàng gặp phải sự kháng cự từ người khác. Lưỡi mềm có thể nở nụ cười, còn răng cứng sẽ chỉ gây đau đớn cho chính mình và người khác.
Trạng Trình cũng khuyên ta không nên tự mãn, không nên vì sự hơn người mà khinh khi người khác:
“Chớ cậy ta dài mà chê người ngắn,
Đừng dối lòng đừng oán đất trời.”
Lời dạy này nhắc nhở chúng ta về sự khiêm tốn và tôn trọng người khác. Cuộc sống không ai hoàn hảo, và mọi người đều có giá trị riêng biệt của mình. Việc đánh giá và chê bai người khác chỉ làm chúng ta mất đi sự thấu hiểu và đồng cảm.
Đạo Lý Của Sự Cảm Thông Và Giúp Đỡ
Trạng Trình cũng khuyên nhủ về cách đối xử với những người nghèo khó, và không quên tôn trọng quá khứ và những người đã giúp đỡ mình:
“Đừng quên bạn nghèo hèn xưa cũ,
Vợ cháo rau xin chớ phụ tình.”
Trong cuộc sống, không ít người khi có điều kiện vật chất lại quên đi những người đã từng giúp đỡ mình. Trạng Trình dạy rằng, dù có giàu có, hãy luôn nhớ về những người nghèo khó, những người đã chia sẻ khó khăn cùng ta. Đồng thời, trong cuộc sống gia đình, hãy luôn yêu thương và trân trọng nhau, đừng để sự thay đổi của hoàn cảnh làm phai nhạt tình cảm.
Lời Khuyên Về Cách Sống Đơn Giản, Bình Dị
Cuối cùng, Trạng Trình nhắc nhở về sự hài hòa trong cuộc sống, không nên quá đắm chìm trong vui chơi, cũng đừng để sự giàu sang, công danh cuốn đi tất cả:
“Giàu sang lắm nhiều đường bổng lộc,
Cây tái trồng hẳn gốc bị thương.”
Cuộc sống dù có thế nào, cũng cần giữ cho mình sự bình an trong tâm hồn. Cái tâm luôn hướng về những giá trị chân thực mới là điều quan trọng nhất. Dù giàu có hay nghèo khó, chúng ta vẫn phải giữ được bản chất và tâm hồn trong sáng.
Kết Luận: Hành Trình Của Một Con Người Từ Lương Tri Đến Đạo Đức
Bài thơ “Mở đầu” trong tập “Bạch Vân Gia Huấn” không chỉ là những lời khuyên về đạo lý sống mà còn là những triết lý về nhân sinh, về đạo đức và cách đối nhân xử thế. Trạng Trình nhấn mạnh rằng, dù số phận có thể không thể thay đổi, nhưng cách chúng ta sống, cách chúng ta đối xử với người khác và với chính bản thân mình có thể tạo ra một cuộc đời đẹp đẽ và trọn vẹn. Hãy sống với lòng nhân ái, tôn trọng, và kiên trì với đạo lý, để làm được điều tốt cho xã hội và cho chính mình.
*
Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585) là một danh nhân văn hóa, nhà thơ, nhà triết học và nhà tiên tri lỗi lạc của Việt Nam. Ông tên thật là Nguyễn Văn Đạt, quê ở Hải Phòng, đỗ Trạng nguyên năm 1535 dưới triều Mạc và từng giữ chức quan lớn trong triều đình. Tuy nhiên, do bất mãn với thời cuộc, ông lui về ở ẩn, lập am Bạch Vân và trở thành một bậc hiền triết, được nhân dân gọi là “Trạng Trình”.
Nguyễn Bỉnh Khiêm nổi tiếng với những lời tiên đoán qua tập “Sấm Trạng Trình”, đồng thời để lại nhiều tác phẩm thơ văn sâu sắc thể hiện tư tưởng đạo lý, nhân sinh. Ông có ảnh hưởng lớn đến các triều đại và là một trong những trí thức kiệt xuất của Việt Nam thời phong kiến.
Viên Ngọc Quý.
