Do mệnh
Nguyễn Bỉnh Khiêm
Bài mười một dạy câu số mệnh
Mọi điều đều do tiền định cả rồi.
Giầu sang cũng bởi tại trời,
Công danh có mệnh, có thời dở hay.
Đồ ăn uống xưa nay sản xuất.
Cũng đều do trời đất khởi sinh.
Người khôn làm đúng phận mình,
Tiểu nhân mạo hiểm hiếu danh, khoe tài.
Nói thẳng thường trái tai chẳng thích,
Hãy xét suy, có ích hãy làm.
Ở đời lắm thói đa đoan,
Thuốc đắng giã tật, thế gian tỏ tường.
Thấy người tốt chớ nên xem thường,
Hãy nghiêm suy ngẫm tìm đường mà theo.
*
“Do Mệnh: Chấp Nhận và Sống Đúng Với Số Phận”
Trong tập Bạch Vân gia huấn, bài thơ “Do Mệnh” của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm là một tác phẩm giàu triết lý nhân sinh, khơi dậy những suy tư sâu sắc về cuộc sống và số phận. Bài thơ này không chỉ là một lời nhắc nhở về sự tồn tại của mệnh trời mà còn là lời khuyên về cách sống sao cho phù hợp với định mệnh đã được an bài, đồng thời khơi gợi trong mỗi chúng ta một sự tỉnh thức trước sự vận hành của thế giới và những giá trị đích thực của cuộc sống.
Số Mệnh Và Quyền Tự Quyết
Ngay từ đầu bài thơ, Trạng Trình đã khẳng định rằng mọi điều trong cuộc đời đều có sự an bài của số mệnh. Ông viết:
“Mọi điều đều do tiền định cả rồi,
Giầu sang cũng bởi tại trời,
Công danh có mệnh, có thời dở hay.”
Lời thơ này như một lời tỉnh thức, giúp chúng ta nhận ra rằng không phải tất cả những gì xảy ra trong đời đều do nỗ lực của bản thân. Giàu sang, nghèo hèn, công danh hay thất bại đều có những yếu tố do mệnh trời quyết định. Nhưng điều quan trọng là dù cho cuộc đời có những thăng trầm, con người vẫn cần sống đúng với phận mình, tìm ra con đường riêng trong từng hoàn cảnh mà mình phải đối mặt.
Sống Đúng Phận, Không Mạo Hiểm
Nguyễn Bỉnh Khiêm cũng cảnh tỉnh chúng ta về những hành động mạo hiểm của kẻ tiểu nhân, những người có tham vọng vượt quá khả năng của mình, chỉ biết khoe khoang tài năng mà không chấp nhận số phận đã định:
“Người khôn làm đúng phận mình,
Tiểu nhân mạo hiểm hiếu danh, khoe tài.”
Lời thơ này không chỉ chỉ trích những người chạy theo danh vọng mà còn khuyên chúng ta hãy sống khiêm nhường, chấp nhận số phận và biết hài lòng với những gì mình có. Mạo hiểm với số mệnh chỉ khiến chúng ta rơi vào con đường sai lầm, trong khi những người khôn ngoan biết khi nào nên dừng lại và làm tốt những việc thuộc về mình.
Lời Nói Và Sự Khôn Ngoan
Trạng Trình tiếp tục dạy rằng trong cuộc sống, không phải lúc nào sự thật cũng là điều người khác muốn nghe. Sự thẳng thắn có thể làm tổn thương, nhưng cũng không nên giữ im lặng khi điều đó có ích cho người khác:
“Nói thẳng thường trái tai chẳng thích,
Hãy xét suy, có ích hãy làm.”
Câu thơ này chứa đựng một lời khuyên sâu sắc về nghệ thuật sống. Đôi khi, lời nói thẳng có thể làm tổn thương, nhưng nếu nó xuất phát từ lòng chân thành và có ích cho người khác thì cũng nên nói ra. Tuy nhiên, điều quan trọng là phải biết suy xét và thận trọng trong từng lời nói, bởi lời nói là một trong những công cụ mạnh mẽ nhất để tác động đến lòng người.
Thuốc Đắng Giã Tật: Những Bài Học Đau Xót
Nguyễn Bỉnh Khiêm cũng không quên nhắc nhở về sự gian khổ và cay đắng mà cuộc đời đôi khi mang lại, nhưng đó chính là những bài học quý giá giúp chúng ta trưởng thành hơn. Ông viết:
“Ở đời lắm thói đa đoan,
Thuốc đắng giã tật, thế gian tỏ tường.”
Đây là lời nhắc nhở chúng ta về sự thật khó nuốt, nhưng không thể tránh né. Cuộc sống đôi khi đầy khó khăn và thử thách, nhưng chính trong những thử thách ấy chúng ta sẽ học được những bài học quan trọng. Không có con đường nào dễ dàng mà không có gian nan, và qua mỗi thử thách, chúng ta lại trưởng thành hơn.
Tôn Trọng Người Tốt, Học Hỏi Từ Họ
Cuối cùng, Trạng Trình khuyên chúng ta hãy tìm kiếm những tấm gương tốt để học hỏi, và đừng bao giờ khinh thường người khác, nhất là khi họ có những phẩm hạnh đáng kính:
“Thấy người tốt chớ nên xem thường,
Hãy nghiêm suy ngẫm tìm đường mà theo.”
Những lời này gửi gắm thông điệp rằng trong cuộc sống, hãy luôn tôn trọng người khác, đặc biệt là những người có đạo đức và phẩm hạnh. Việc học hỏi từ họ sẽ giúp chúng ta hoàn thiện bản thân và sống một cuộc đời có ích.
Thông Điệp Vĩnh Cửu Của Trạng Trình
Bài thơ “Do Mệnh” của Nguyễn Bỉnh Khiêm là một lời nhắc nhở về sự chấp nhận và sống đúng với số phận. Nhưng nó cũng khẳng định rằng dù mệnh trời có quyết định nhiều điều, con người vẫn có thể tạo ra sự khác biệt thông qua hành động, lối sống và cách đối mặt với thử thách. Chính trong việc chấp nhận số mệnh, sống chân thành và làm việc có ích, chúng ta sẽ tìm thấy hạnh phúc và an lạc trong cuộc sống.
*
Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585) là một danh nhân văn hóa, nhà thơ, nhà triết học và nhà tiên tri lỗi lạc của Việt Nam. Ông tên thật là Nguyễn Văn Đạt, quê ở Hải Phòng, đỗ Trạng nguyên năm 1535 dưới triều Mạc và từng giữ chức quan lớn trong triều đình. Tuy nhiên, do bất mãn với thời cuộc, ông lui về ở ẩn, lập am Bạch Vân và trở thành một bậc hiền triết, được nhân dân gọi là “Trạng Trình”.
Nguyễn Bỉnh Khiêm nổi tiếng với những lời tiên đoán qua tập “Sấm Trạng Trình”, đồng thời để lại nhiều tác phẩm thơ văn sâu sắc thể hiện tư tưởng đạo lý, nhân sinh. Ông có ảnh hưởng lớn đến các triều đại và là một trong những trí thức kiệt xuất của Việt Nam thời phong kiến.
Viên Ngọc Quý.
