Minh châu
Nguyễn Bỉnh Khiêm
Ngọc Minh châu là thiên mười bốn
Ngợi ca đức khiêm tốn sáng trong.
Ngọc là vật quý vô cùng,
Minh châu nổi sáng trong vùng tối tăm.
Ngọc muốn đẹp phải năng mài giũa,
Cố nâng niu gìn giữ kẻo hoài.
Trời cho ta tấm hình hài,
Phải lo tự giác mà bồi bổ thêm.
Con hay, cha chớ nên khen,
Cha mắc lỗi, con chớ nên nói nhiều.
Thành công chẳng được tự kiêu,
Hưởng phúc, càng phải biết điều đừng tham.
*
“Minh Châu: Ánh Sáng Của Đức Khiêm Tốn Và Tự Hoàn Thiện”
Bài thơ “Minh Châu” trong tập Bạch Vân gia huấn của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm không chỉ là những lời khuyên giản dị mà sâu sắc về phẩm hạnh và đức tính khiêm tốn, mà còn là một thông điệp về sự hoàn thiện bản thân không ngừng nghỉ. Tựa như ngọc minh châu, sự sáng suốt và giá trị của con người cũng cần được mài giũa qua quá trình rèn luyện và tu dưỡng để tỏa sáng trong cuộc sống đầy thử thách này.
Minh Châu: Hình Ảnh Của Đức Khiêm Tốn
Ngay từ những câu đầu tiên, Trạng Trình đã khẳng định rằng, đức khiêm tốn là minh châu, là báu vật quý giá mà con người cần gìn giữ. Ngọc quý luôn tỏa sáng trong bóng tối, cũng như người có đức khiêm tốn luôn tự làm sáng lên phẩm hạnh của mình, bất chấp hoàn cảnh xung quanh. Đó là một hình ảnh đầy chất thơ, khắc họa sự cao quý không ở bề ngoài mà ở phẩm hạnh bên trong:
“Ngọc Minh châu là thiên mười bốn
Ngợi ca đức khiêm tốn sáng trong.
Ngọc là vật quý vô cùng,
Minh châu nổi sáng trong vùng tối tăm.”
Minh châu ở đây không phải là vật liệu xa lạ, mà là một hình ảnh tượng trưng cho những phẩm chất tinh túy trong con người: khiêm tốn, trí tuệ, và lòng nhân ái. Từ đó, bài thơ gợi lên một câu hỏi lớn cho mỗi người chúng ta: liệu chúng ta có biết nâng niu và mài giũa những đức tính quý giá ấy, để chúng không chỉ sáng lên trong lòng mà còn phản chiếu ra thế giới xung quanh?
Cố Gắng Mài Giũa Và Hoàn Thiện Bản Thân
Ngọc minh châu không tự nhiên mà đẹp. Chính sự mài giũa, sự kiên trì và nỗ lực không ngừng mới tạo nên một viên ngọc sáng lấp lánh. Bài thơ dạy rằng, con người cũng vậy, muốn trở nên hoàn thiện, cần phải tự giác bồi đắp và hoàn thiện bản thân qua quá trình tự tu dưỡng và rèn luyện không ngừng. Trạng Trình nhấn mạnh rằng đức hạnh không phải là thứ bẩm sinh có sẵn, mà là một hành trình dài của sự cố gắng, học hỏi và kiên nhẫn.
“Ngọc muốn đẹp phải năng mài giũa,
Cố nâng niu gìn giữ kẻo hoài.
Trời cho ta tấm hình hài,
Phải lo tự giác mà bồi bổ thêm.”
Đây là lời khuyên sâu sắc về việc tự giác học hỏi và hoàn thiện bản thân. Chúng ta không thể chỉ dựa vào những gì có sẵn mà phải không ngừng nâng cao và rèn luyện mình, từng ngày, từng giờ. Để trở thành một người thực sự có giá trị, không chỉ cần có tài năng, mà phải có cả đức hạnh và lòng khiêm tốn.
Khiêm Tốn Trong Thành Công Và Hạn Chế Sự Kiêu Ngạo
Bài thơ cũng dạy chúng ta một bài học quan trọng về sự khiêm tốn trong thành công. Thành công có thể làm người ta tự kiêu, nhưng nếu không biết dừng lại, không biết giữ thái độ khiêm tốn, sẽ dễ dàng đánh mất tất cả. Trạng Trình khuyên rằng, dù có đạt được thành công, chúng ta không nên tự kiêu, không nên khoe khoang về những gì mình có được, mà phải luôn giữ được sự khiêm nhường và biết điều, để không vấp phải những lỗi lầm đáng tiếc.
“Con hay, cha chớ nên khen,
Cha mắc lỗi, con chớ nên nói nhiều.
Thành công chẳng được tự kiêu,
Hưởng phúc, càng phải biết điều đừng tham.”
Những câu thơ này không chỉ dạy về việc khiêm tốn mà còn phản ánh về mối quan hệ gia đình và cách sống đạo đức trong cộng đồng. Khi thành công, chúng ta phải biết ơn và tôn trọng những gì mình có, nhưng không phải để tự kiêu mà phải luôn giữ vững lối sống giản dị, thanh thoát, để không làm hại bản thân hay người khác. Thái độ biết điều, khiêm nhường trong mọi hoàn cảnh sẽ giúp chúng ta duy trì sự bình yên và hạnh phúc.
Thông Điệp Từ “Minh Châu”: Con Đường Của Sự Tự Hoàn Thiện Và Khiêm Tốn
Thông điệp lớn mà “Minh Châu” muốn gửi gắm là sự quý giá của đức khiêm tốn và quá trình tự hoàn thiện bản thân. Trạng Trình cho rằng, mỗi người chúng ta đều là ngọc quý, và chỉ khi biết mài giũa mình qua những thử thách, học hỏi không ngừng, chúng ta mới có thể tỏa sáng như một viên minh châu. Điều này không chỉ là về việc học hỏi tri thức, mà còn là quá trình học làm người, học cách đối xử với người khác và với chính bản thân mình.
Bài thơ cũng nhắc nhở chúng ta rằng, dù thành công hay thất bại, chúng ta cần giữ sự khiêm tốn, không tự kiêu, không ham muốn quá mức. Chỉ có như vậy, chúng ta mới có thể duy trì được sự thanh thản, bình yên trong tâm hồn, và có thể sống một cuộc đời ý nghĩa.
Cuối cùng, “Minh Châu” chính là lời khuyên về một đời sống không tham lam, không kiêu ngạo, mà thay vào đó là sự khiêm tốn, kiên nhẫn và nỗ lực không ngừng nghỉ để mỗi người đều trở thành viên ngọc quý trong xã hội.
*
Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585) là một danh nhân văn hóa, nhà thơ, nhà triết học và nhà tiên tri lỗi lạc của Việt Nam. Ông tên thật là Nguyễn Văn Đạt, quê ở Hải Phòng, đỗ Trạng nguyên năm 1535 dưới triều Mạc và từng giữ chức quan lớn trong triều đình. Tuy nhiên, do bất mãn với thời cuộc, ông lui về ở ẩn, lập am Bạch Vân và trở thành một bậc hiền triết, được nhân dân gọi là “Trạng Trình”.
Nguyễn Bỉnh Khiêm nổi tiếng với những lời tiên đoán qua tập “Sấm Trạng Trình”, đồng thời để lại nhiều tác phẩm thơ văn sâu sắc thể hiện tư tưởng đạo lý, nhân sinh. Ông có ảnh hưởng lớn đến các triều đại và là một trong những trí thức kiệt xuất của Việt Nam thời phong kiến.
Viên Ngọc Quý.
