Nhẹ đường danh lợi
Nguyễn Bỉnh Khiêm
Được thua thấy đã ắt nhiều phen,
Để rẻ công danh đổi lấy nhàn.
Am Bạch Vân rỗi nhàn hứng,
Dặm hồng trần biếng ngại chen.
Ngày chầy họp mặt, hoa là khách,
Đêm vắng hay lòng, nguyệt ấy đèn.
Chớ chớ thờ ơ nhìn mấy biết,
Đỏ thì son đỏ, mực thì đen.
Theo Thơ văn Nguyễn Bỉnh Khiêm dựa theo các bản Nôm Trình quốc công Nguyễn Bỉnh Khiêm thi tập (AB.635), Bạch Vân Am thi tập (AB.157), Trình quốc công Bạch Vân Am thi tập (AB.309).
*
Nhẹ Đường Danh Lợi – Khúc Hát Của Một Tâm Hồn Tự Tại
Bài thơ “Nhẹ đường danh lợi” của Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm là một bức tranh tuyệt mỹ về cuộc đời an nhiên, thoát tục, vượt qua những ràng buộc của công danh và lợi lộc. Đọc từng câu thơ, ta như nghe được tiếng lòng bình thản của một người từng trải, người đã đi qua biết bao thăng trầm và lựa chọn buông bỏ để tìm về sự tĩnh lặng trong tâm hồn.
“Được thua thấy đã ắt nhiều phen,
Để rẻ công danh đổi lấy nhàn.”
Hai câu mở đầu như lời tâm tình của một bậc hiền triết, người đã trải nghiệm đủ đầy những thành bại, hơn thua trong đời. Công danh, trong mắt Nguyễn Bỉnh Khiêm, chỉ là một món hàng “rẻ” mà ông sẵn sàng đánh đổi để đổi lấy sự thanh nhàn. Đây không phải là sự né tránh trách nhiệm, mà là một lựa chọn đầy trí tuệ – buông bỏ cái phù phiếm để giữ lấy cái chân thật, sống một cuộc đời hòa hợp với thiên nhiên và chính mình.
“Am Bạch Vân rỗi nhàn hứng,
Dặm hồng trần biếng ngại chen.”
Hình ảnh “Am Bạch Vân” gợi lên khung cảnh thanh bình, nơi tâm hồn con người tìm được sự bình yên giữa thiên nhiên. Nguyễn Bỉnh Khiêm tự rút lui khỏi vòng xoáy danh lợi, rời xa “dặm hồng trần” đầy bon chen, để sống một cuộc đời giản dị nhưng đong đầy ý nghĩa. Đây không chỉ là một sự lựa chọn cá nhân mà còn là một triết lý sống, nhắc nhở con người rằng, đôi khi sự thanh nhàn là món quà quý giá nhất mà ta có thể dành cho chính mình.
“Ngày chầy họp mặt, hoa là khách,
Đêm vắng hay lòng, nguyệt ấy đèn.”
Những câu thơ tiếp theo mở ra một không gian sống đẹp đẽ và tinh khiết, nơi hoa cỏ trở thành bạn hiền, ánh trăng trở thành ngọn đèn soi sáng tâm hồn. Không có sự hiện diện của con người hay những ồn ào của thế gian, chỉ còn lại thiên nhiên và chính mình. Đó là cuộc sống mà Nguyễn Bỉnh Khiêm hướng tới – một cuộc đời hòa mình với vạn vật, không còn bị ràng buộc bởi những toan tính, thị phi.
“Chớ chớ thờ ơ nhìn mấy biết,
Đỏ thì son đỏ, mực thì đen.”
Hai câu kết như một lời nhắc nhở sâu sắc. Cuộc đời luôn có những điều rõ ràng, minh bạch, như “đỏ thì son đỏ, mực thì đen”. Nhưng để nhận ra được sự thật ấy, con người cần có sự tỉnh táo và không bị mờ mắt bởi danh lợi hay phù hoa. Nguyễn Bỉnh Khiêm khuyên chúng ta hãy nhìn đời bằng đôi mắt sáng suốt, đừng để những điều phù phiếm làm lu mờ bản chất chân thực của cuộc sống.
Thông Điệp Vượt Thời Gian
“Nhẹ đường danh lợi” không chỉ là tâm sự của Nguyễn Bỉnh Khiêm, mà còn là lời nhắn nhủ đến tất cả chúng ta. Trong một thế giới đầy cạnh tranh và cám dỗ, bài thơ khuyên con người hãy biết dừng lại, buông bỏ những gánh nặng không cần thiết và tìm về với sự an nhiên trong tâm hồn.
Thông điệp của bài thơ đặc biệt ý nghĩa trong thời đại ngày nay, khi con người dễ dàng bị cuốn vào guồng quay của danh vọng và vật chất. Trạng Trình dạy chúng ta rằng, hạnh phúc không đến từ những thứ bên ngoài, mà từ sự hài lòng với chính mình, từ những giây phút bình yên khi được sống thật với tâm hồn.
Hãy để bài thơ “Nhẹ đường danh lợi” là ngọn đèn soi sáng, giúp chúng ta nhận ra giá trị thực sự của cuộc sống. Sống giản dị, trân trọng thiên nhiên và giữ cho lòng mình luôn trong sáng – đó chính là cách để con người tìm được sự tự do đích thực, như chính cuộc đời thanh nhàn mà Nguyễn Bỉnh Khiêm đã lựa chọn.
*
Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491-1585) là một danh nhân văn hóa, nhà thơ, nhà triết học và nhà tiên tri lỗi lạc của Việt Nam. Ông tên thật là Nguyễn Văn Đạt, quê ở Hải Phòng, đỗ Trạng nguyên năm 1535 dưới triều Mạc và từng giữ chức quan lớn trong triều đình. Tuy nhiên, do bất mãn với thời cuộc, ông lui về ở ẩn, lập am Bạch Vân và trở thành một bậc hiền triết, được nhân dân gọi là “Trạng Trình”.
Nguyễn Bỉnh Khiêm nổi tiếng với những lời tiên đoán qua tập “Sấm Trạng Trình”, đồng thời để lại nhiều tác phẩm thơ văn sâu sắc thể hiện tư tưởng đạo lý, nhân sinh. Ông có ảnh hưởng lớn đến các triều đại và là một trong những trí thức kiệt xuất của Việt Nam thời phong kiến.
Viên Ngọc Quý.
