Ngựa Tiêu Sương
Tiếng đồn ngàn dặm ngựa Tiêu Sương,
Lầm đứa gian mưu nghĩ khá thương.
Giậm vó chẳng màng ăn cỏ Tống,
Quày đầu lại hí nhớ tàu Lương.
Chẳng cho chủ khác ngồi lưng cổ,
Thà chịu vua ta nắm khớp cương.
Ngựa nghĩa còn cưu nhà nước cũ,
Làm người bao nỡ phụ quê hương!
Tiêu Sương là ngựa quý của vua nhà Lương, bị vua Tống sai người lén bắt, nhưng ngựa có nghĩa nhớ nước cũ mà bỏ ăn đến chết.
*
Ngựa Tiêu Sương – Biểu Tượng Của Lòng Trung Nghĩa Và Tình Yêu Quê Hương
Nguyễn Đình Chiểu – nhà thơ, nhà văn hóa lớn của dân tộc, không chỉ để lại cho đời những áng văn chương đầy đạo lý mà còn gửi gắm trong từng câu thơ tinh thần trung nghĩa, lòng yêu nước sắt son. Bài thơ “Ngựa Tiêu Sương” của ông là một tác phẩm sâu sắc, không chỉ ca ngợi lòng trung thành của loài vật mà còn ẩn chứa một thông điệp mạnh mẽ về đạo lý làm người: Thà chết chứ không phản bội quê hương, đất nước.
Hình tượng ngựa Tiêu Sương – Biểu tượng của lòng trung nghĩa
Ngay từ những câu thơ đầu tiên, Nguyễn Đình Chiểu đã giới thiệu hình ảnh con ngựa nổi tiếng:
“Tiếng đồn ngàn dặm ngựa Tiêu Sương,
Lầm đứa gian mưu nghĩ khá thương.”
Ngựa Tiêu Sương là một con vật đặc biệt, không chỉ quý ở sức mạnh mà còn quý ở tấm lòng trung thành. Tiếng đồn về nó vang xa ngàn dặm, nhưng số phận lại bi thương vì rơi vào tay kẻ gian mưu. Lời thơ như một tiếng thở dài đầy xót xa của tác giả trước cảnh trung nghĩa bị đặt nhầm chỗ, bị lợi dụng bởi những kẻ không có đạo đức.
Tiêu Sương không phải là một con ngựa tầm thường. Nó mang trong mình ký ức về quê hương, lòng trung nghĩa với chủ cũ. Khi bị bắt về nước Tống, nó nhất quyết không chịu khuất phục:
“Giậm vó chẳng màng ăn cỏ Tống,
Quày đầu lại hí nhớ tàu Lương.”
Hình ảnh con ngựa giậm vó, không chịu ăn cỏ xứ lạ mà chỉ đau đáu nhớ về tàu ngựa nước Lương gợi lên lòng trung kiên tuyệt đối. Ngựa dù chỉ là loài vật, nhưng còn biết nhớ nơi mình thuộc về, biết phân biệt đâu là nhà, đâu là kẻ thù.
Bài học về lòng trung thành và ý chí bất khuất
Hai câu thực tiếp theo đẩy mạnh ý nghĩa trung nghĩa của Tiêu Sương:
“Chẳng cho chủ khác ngồi lưng cổ,
Thà chịu vua ta nắm khớp cương.”
Con ngựa này thà chết chứ không để ai khác ngoài vua cũ cưỡi lên lưng mình. Hình ảnh ấy không chỉ nói về lòng trung thành của loài vật mà còn mang hàm ý sâu xa về phẩm giá con người. Đó là sự thủy chung, kiên định, không dễ dàng bị mua chuộc hay ép buộc phục tùng kẻ khác.
Câu thơ không chỉ ca ngợi lòng trung nghĩa, mà còn là một lời nhắc nhở đầy mạnh mẽ: Nếu một con vật còn biết trung thành với quê hương, với chủ cũ, thì con người càng không thể phản bội đất nước, càng không thể quay lưng lại với dân tộc chỉ vì những lợi ích trước mắt.
Làm người, sao có thể phụ quê hương?
Hai câu kết của bài thơ chính là lời nhắn nhủ, cảnh tỉnh những ai đang lạc lối:
“Ngựa nghĩa còn cưu nhà nước cũ,
Làm người bao nỡ phụ quê hương!”
Ngựa còn có tình nghĩa, còn biết nhớ về quê hương, thì con người làm sao có thể quay lưng với nơi đã sinh ra mình? Câu thơ vang lên như một lời trách móc, một sự phẫn nộ trước những kẻ vong ân bội nghĩa, những kẻ sẵn sàng bán rẻ quê hương vì danh lợi.
Thông điệp của Nguyễn Đình Chiểu không chỉ dành riêng cho thời đại của ông mà còn mang giá trị trường tồn. Nó là một bài học về lòng yêu nước, về sự trung thành với nguồn cội, về tinh thần bất khuất trước những cám dỗ.
Lời kết
Hình ảnh Ngựa Tiêu Sương trong thơ Nguyễn Đình Chiểu không chỉ là một câu chuyện về một loài vật trung thành mà còn là một biểu tượng cao đẹp về đạo lý làm người. Bài thơ không chỉ ca ngợi lòng trung nghĩa mà còn lên án sự phản bội, gửi gắm một thông điệp mạnh mẽ về tình yêu quê hương đất nước.
Đọc Ngựa Tiêu Sương, ta không chỉ thấy sự xúc động trước một câu chuyện bi thương, mà còn tự đặt câu hỏi cho chính mình: Giữa cuộc đời đầy biến động, ta có còn giữ vững lòng trung thành với quê hương, với dân tộc, hay ta sẽ dễ dàng bị cuốn theo dòng xoáy của danh lợi?
Câu trả lời, có lẽ, nằm trong chính mỗi người.
*
Nguyễn Đình Chiểu (1822–1888): Nhà thơ lớn, Danh nhân văn hóa thế giới
Nguyễn Đình Chiểu, tục gọi là cụ Đồ Chiểu, là một nhà thơ yêu nước tiêu biểu của Nam Bộ trong thế kỷ 19. Ông sinh ngày 1/7/1822 tại Gia Định (nay thuộc TP.HCM) trong một gia đình nhà nho. Cuộc đời ông trải qua nhiều biến cố, từ mất mẹ, mù lòa đến cảnh nước mất nhà tan, nhưng ông vẫn giữ vững đạo đức và lòng yêu nước.
Nguyễn Đình Chiểu là tác giả của nhiều tác phẩm nổi tiếng như Lục Vân Tiên, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, và Ngư tiều vấn đáp nho y diễn ca. Thơ văn của ông thể hiện quan niệm “văn dĩ tải đạo,” luôn hướng tới đề cao chính nghĩa, lòng yêu nước và phẩm chất đạo đức.
Với những đóng góp xuất sắc cho văn hóa và tinh thần dân tộc, ngày 24/11/2021, ông được UNESCO vinh danh là Danh nhân Văn hóa Thế giới. Hiện khu đền thờ và mộ Nguyễn Đình Chiểu tại Bến Tre là di tích quốc gia đặc biệt, trở thành điểm đến tri ân của nhiều thế hệ.
Viên Ngọc Quý.
