Tứ dân – nông
Trải qua nắng hạ lúc mưa thu,
Cày cấy ghe phen sức dãi dầu.
Ấm lạnh trọn bề vài đám ruộng,
Làm ăn giữ bổn mấy con trâu.
Chuyên nghề Hậu Tắc nhà hằng đủ,
Giỏi việc Mân phong nước chẳng sầu.
Nhờ gặp mùa màng trời đất thuận,
Cứ trăm giống thóc một tay thâu.
*
Tứ Dân – Nông: Bài Ca Tôn Vinh Người Nông Dân Chân Chất
Nguyễn Đình Chiểu không chỉ là một nhà thơ yêu nước, một người thầy tận tụy mà còn là một cây bút đầy nhân văn, luôn dành những lời thơ chân thành nhất để ca ngợi tầng lớp lao động. Trong bài thơ Tứ dân – Nông, ông đã khắc họa hình ảnh người nông dân cần cù, chất phác, gắn bó với ruộng đồng, đồng thời gửi gắm thông điệp sâu sắc về giá trị của lao động và thiên nhiên.
Nhọc nhằn nhưng không lùi bước
Ngay từ những câu thơ đầu tiên, Nguyễn Đình Chiểu đã mở ra một bức tranh sinh động về đời sống của người nông dân:
“Trải qua nắng hạ lúc mưa thu,
Cày cấy ghe phen sức dãi dầu.”
Công việc đồng áng không hề dễ dàng. Người nông dân phải đối mặt với thời tiết khắc nghiệt, từ cái nắng gay gắt của mùa hạ đến những cơn mưa triền miên của mùa thu. Họ không có ngày nghỉ, không có phút giây ngơi tay, nhưng vẫn kiên trì cày cấy, dầm mưa dãi nắng, bởi lẽ họ hiểu rằng đó là cách duy nhất để duy trì cuộc sống, để nuôi gia đình và đóng góp cho xã hội.
Chân quê nhưng giàu tình nghĩa
Hai câu tiếp theo phác họa sự gắn bó của người nông dân với quê hương, với những gì giản dị nhất trong cuộc sống:
“Ấm lạnh trọn bề vài đám ruộng,
Làm ăn giữ bổn mấy con trâu.”
Cuộc đời họ có thể không giàu sang, nhưng lại tràn đầy sự gắn kết với đất đai, với những con trâu – bạn đồng hành trung thành trên cánh đồng. Họ không mưu cầu xa hoa, chỉ mong giữ vững cái nghề tổ tiên để lại, sống một cuộc đời giản dị nhưng trọn vẹn.
Lao động là nguồn gốc của no đủ
Nguyễn Đình Chiểu tiếp tục khẳng định giá trị của nghề nông qua hình tượng hai nhân vật trong lịch sử:
“Chuyên nghề Hậu Tắc nhà hằng đủ,
Giỏi việc Mân phong nước chẳng sầu.”
Hậu Tắc là tổ nghề nông trong truyền thuyết Trung Hoa, còn Mân phong chỉ những người giỏi về nông nghiệp, giúp đất nước phát triển. Qua hình ảnh này, tác giả muốn nhấn mạnh rằng nghề nông không chỉ đơn thuần là một công việc mưu sinh mà còn là nền tảng của xã hội, là yếu tố quyết định sự no đủ của cả quốc gia.
Lời cảm tạ thiên nhiên và bài học về lao động
Hai câu thơ cuối là niềm hy vọng về sự thuận hòa của thiên nhiên, đồng thời cũng là sự tự hào về thành quả lao động:
“Nhờ gặp mùa màng trời đất thuận,
Cứ trăm giống thóc một tay thâu.”
Thiên nhiên có vai trò quan trọng trong nông nghiệp. Một năm được mùa là niềm vui lớn lao của người nông dân, là phần thưởng xứng đáng cho bao công sức đã bỏ ra. Nhưng thành quả ấy không chỉ đến từ trời, mà còn nhờ vào sự nỗ lực, kiên trì của họ.
Lời kết
Bài thơ Tứ dân – Nông không chỉ là lời ca ngợi người nông dân mà còn là một triết lý sống sâu sắc. Nguyễn Đình Chiểu muốn nhấn mạnh rằng lao động chân chính luôn đáng trân trọng, dù vất vả nhưng đó là niềm tự hào. Đồng thời, ông cũng gửi gắm thông điệp về sự gắn bó giữa con người và thiên nhiên, về tầm quan trọng của nghề nông đối với xã hội.
Ngày nay, dù xã hội đã thay đổi, nhưng bài học mà bài thơ mang lại vẫn còn nguyên giá trị. Nó nhắc nhở ta phải biết quý trọng lao động, biết ơn những người đã đổ mồ hôi trên cánh đồng để mang đến bữa cơm ấm áp cho mọi nhà.
*
Nguyễn Đình Chiểu (1822–1888): Nhà thơ lớn, Danh nhân văn hóa thế giới
Nguyễn Đình Chiểu, tục gọi là cụ Đồ Chiểu, là một nhà thơ yêu nước tiêu biểu của Nam Bộ trong thế kỷ 19. Ông sinh ngày 1/7/1822 tại Gia Định (nay thuộc TP.HCM) trong một gia đình nhà nho. Cuộc đời ông trải qua nhiều biến cố, từ mất mẹ, mù lòa đến cảnh nước mất nhà tan, nhưng ông vẫn giữ vững đạo đức và lòng yêu nước.
Nguyễn Đình Chiểu là tác giả của nhiều tác phẩm nổi tiếng như Lục Vân Tiên, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, và Ngư tiều vấn đáp nho y diễn ca. Thơ văn của ông thể hiện quan niệm “văn dĩ tải đạo,” luôn hướng tới đề cao chính nghĩa, lòng yêu nước và phẩm chất đạo đức.
Với những đóng góp xuất sắc cho văn hóa và tinh thần dân tộc, ngày 24/11/2021, ông được UNESCO vinh danh là Danh nhân Văn hóa Thế giới. Hiện khu đền thờ và mộ Nguyễn Đình Chiểu tại Bến Tre là di tích quốc gia đặc biệt, trở thành điểm đến tri ân của nhiều thế hệ.
Viên Ngọc Quý.
