Tứ dân – thương
Một câu thế lợi mở muôn nguồn,
Giàu có đua nhau việc bán buôn.
Các chợ sinh tài trăm họ nhóm,
Chiếc thuyền trực hoá bốn phương luồn.
Trái cân Yến tử không rơi dấu
Cuốn sách Đào công chẳng hết tuồng.
Chờ giá rủi may may gặp vận,
Ra vào biết mấy của nghìn muôn.
*
Tứ Dân – Thương: Buôn Bán và Đạo Nghĩa
Trong xã hội truyền thống, thương nhân đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy kinh tế, trao đổi hàng hóa và kết nối các vùng miền. Bài thơ Tứ dân – Thương của Nguyễn Đình Chiểu đã khắc họa rõ nét hình ảnh của những con người sống bằng nghề buôn bán, đồng thời gửi gắm thông điệp sâu sắc về đạo lý trong việc mưu sinh.
Buôn bán – nghề mở ra muôn nguồn sinh kế
Nguyễn Đình Chiểu mở đầu bài thơ bằng câu khẳng định sức mạnh của kinh tế:
“Một câu thế lợi mở muôn nguồn,
Giàu có đua nhau việc bán buôn.”
Thương nghiệp không chỉ đơn thuần là một công việc, mà còn là động lực thúc đẩy sự phát triển của xã hội. Nhờ có buôn bán mà của cải lưu thông, con người có điều kiện làm giàu, cuộc sống trở nên sung túc hơn. Hình ảnh “muôn nguồn” gợi lên sự đa dạng, phong phú của nghề buôn bán, từ chợ búa đến thương thuyền, từ những món hàng nhỏ bé đến những giao dịch lớn lao.
Vai trò không thể thiếu của thương nhân
“Các chợ sinh tài trăm họ nhóm,
Chiếc thuyền trực hoá bốn phương luồn.”
Nguyễn Đình Chiểu nhấn mạnh sự hiện diện của thương nhân ở khắp nơi, từ những khu chợ sầm uất cho đến những con thuyền lướt sóng xa khơi. Chợ là nơi giao thương sôi động, nơi con người tìm kiếm sinh kế, còn những chiếc thuyền buôn là biểu tượng của sự kết nối giữa các vùng miền, giúp hàng hóa được trao đổi rộng rãi. Hình ảnh này cho thấy thương nhân không chỉ làm giàu cho bản thân mà còn góp phần làm phồn thịnh cả xã hội.
Buôn bán phải giữ đạo nghĩa
“Trái cân Yến tử không rơi dấu,
Cuốn sách Đào công chẳng hết tuồng.”
Nguyễn Đình Chiểu không chỉ đề cao sự phát triển của thương nghiệp mà còn nhấn mạnh đạo đức trong kinh doanh. Ông nhắc đến Yến Anh – một đại phu nước Tề, người coi trọng liêm chính, không tham lam của cải, thể hiện tư tưởng “thấy của không ham”. Đồng thời, ông nhắc đến Phạm Lãi (Đào Chu Công), một người vừa giỏi kinh doanh vừa có đạo đức, đã để lại quyển sách dạy cách làm giàu bền vững.
Những hình ảnh này khẳng định rằng thương nhân không chỉ cần có tài buôn bán mà còn phải giữ gìn chữ “tín”, đặt đạo đức lên trên lợi nhuận. Một thương nhân chân chính không phải là kẻ chạy theo đồng tiền bất chấp thủ đoạn, mà là người biết kinh doanh chính đáng, tôn trọng khách hàng, giữ gìn sự công bằng.
May rủi trong kinh doanh và bài học nhân sinh
“Chờ giá rủi may may gặp vận,
Ra vào biết mấy của nghìn muôn.”
Nguyễn Đình Chiểu cũng nhắc đến yếu tố may rủi trong buôn bán. Kinh doanh không phải lúc nào cũng thuận lợi, mà còn phụ thuộc vào thời cơ. Có những lúc gặp vận, tiền tài đổ về như nước, nhưng cũng có khi thất bại trắng tay. Điều này phản ánh thực tế của thương trường, đồng thời là lời nhắc nhở: muốn thành công, thương nhân phải có sự kiên trì, sáng suốt và biết cách thích ứng với thời cuộc.
Lời kết
Bài thơ Tứ dân – Thương không chỉ ca ngợi vai trò của thương nhân mà còn gửi gắm thông điệp sâu sắc về đạo lý trong kinh doanh. Nguyễn Đình Chiểu khẳng định rằng làm giàu không sai, nhưng giàu có phải đi kèm với chính trực và nhân nghĩa. Một người buôn bán có tài nhưng không có đức thì khó mà bền vững.
Thông điệp này vẫn giữ nguyên giá trị trong thời đại hôm nay. Khi nền kinh tế ngày càng phát triển, mỗi doanh nhân, dù lớn hay nhỏ, đều cần ghi nhớ bài học về đạo đức kinh doanh. Tiền bạc có thể mang lại sự giàu sang, nhưng chính sự liêm chính mới tạo ra danh tiếng và giá trị lâu dài.
*
Nguyễn Đình Chiểu (1822–1888): Nhà thơ lớn, Danh nhân văn hóa thế giới
Nguyễn Đình Chiểu, tục gọi là cụ Đồ Chiểu, là một nhà thơ yêu nước tiêu biểu của Nam Bộ trong thế kỷ 19. Ông sinh ngày 1/7/1822 tại Gia Định (nay thuộc TP.HCM) trong một gia đình nhà nho. Cuộc đời ông trải qua nhiều biến cố, từ mất mẹ, mù lòa đến cảnh nước mất nhà tan, nhưng ông vẫn giữ vững đạo đức và lòng yêu nước.
Nguyễn Đình Chiểu là tác giả của nhiều tác phẩm nổi tiếng như Lục Vân Tiên, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, và Ngư tiều vấn đáp nho y diễn ca. Thơ văn của ông thể hiện quan niệm “văn dĩ tải đạo,” luôn hướng tới đề cao chính nghĩa, lòng yêu nước và phẩm chất đạo đức.
Với những đóng góp xuất sắc cho văn hóa và tinh thần dân tộc, ngày 24/11/2021, ông được UNESCO vinh danh là Danh nhân Văn hóa Thế giới. Hiện khu đền thờ và mộ Nguyễn Đình Chiểu tại Bến Tre là di tích quốc gia đặc biệt, trở thành điểm đến tri ân của nhiều thế hệ.
Viên Ngọc Quý.
