Tứ dân – sĩ

Lòng hềm kinh sử mấy mươi pho,
Vàng ngọc nào qua báu học trò.
Hoa trái rừng nhu ra sức hái,
Nghê kình biển thánh ráng công mò.
Cẩm văn thêu dệt đời đời chuộng,
Mùi đạo trau giồi bữa bữa no.
Gặp thuở mày xanh siêng đọc sách,
Mỗi câu đều hưởng phúc trời cho.

*

Tứ Dân – Sĩ: Ánh Sáng Của Tri Thức và Nhân Cách

Trong quan niệm truyền thống, xã hội được chia thành bốn giai tầng: Sĩ – Nông – Công – Thương, trong đó, “Sĩ” luôn được xem là tầng lớp quan trọng nhất, giữ vai trò khai sáng, dẫn dắt và bảo vệ đạo lý. Với bài thơ Tứ dân – Sĩ, Nguyễn Đình Chiểu đã khắc họa vẻ đẹp của người sĩ tử – những con người dành cả cuộc đời cho kinh sử, xem tri thức như lẽ sống và là con đường để phụng sự xã hội.

Tri thức – kho báu quý giá nhất

Ngay từ những câu thơ đầu, tác giả đã nhấn mạnh giá trị của sách vở và sự học:

“Lòng hềm kinh sử mấy mươi pho,
Vàng ngọc nào qua báu học trò.”

Người sĩ tử ôm mộng đèn sách suốt bao năm trời, xem kinh sử như kho báu vô giá. Đối với họ, tri thức không chỉ là công cụ để thi cử hay tiến thân, mà còn là lẽ sống, là niềm đam mê mà họ theo đuổi không ngừng. Nguyễn Đình Chiểu đề cao việc học, bởi ông tin rằng tri thức là nền tảng để xây dựng nhân cách, giúp con người phân biệt đúng sai, góp phần làm rạng rỡ gia đình và đất nước.

Kiên trì và khổ luyện – con đường đến thành công

Hai câu thơ tiếp theo thể hiện sự gian nan trong việc tìm kiếm tri thức:

“Hoa trái rừng nhu ra sức hái,
Nghê kình biển thánh ráng công mò.”

Con đường học vấn không phải là con đường dễ dàng. Người học trò phải như người hái trái trong rừng sâu, phải như kẻ lặn xuống biển để mò ngọc trai quý. Muốn đạt được thành tựu, họ phải kiên trì, không ngại gian khó. Nguyễn Đình Chiểu dùng hình ảnh “biển thánh” để nói đến kho tàng tri thức rộng lớn của thánh hiền, nơi mà mỗi sĩ tử đều phải bỏ công sức tìm tòi, khám phá nếu muốn đạt được tinh hoa.

Tri thức – ngọn đèn soi sáng cuộc đời

Không chỉ đơn thuần là học để hiểu, tri thức còn là nền tảng để xây dựng một cuộc đời trọn vẹn:

“Cẩm văn thêu dệt đời đời chuộng,
Mùi đạo trau giồi bữa bữa no.”

Nguyễn Đình Chiểu so sánh việc học với quá trình dệt gấm, tạo ra những hoa văn đẹp đẽ, trường tồn với thời gian. Người học không chỉ hấp thụ tri thức mà còn phải bồi đắp đạo đức, bởi vì “mùi đạo” – tức là hương thơm của đức hạnh – chính là thứ giúp con người sống thanh cao, giúp xã hội vững bền.

Học tập – chìa khóa mở ra tương lai

Hai câu thơ cuối chính là lời động viên mà tác giả muốn gửi đến thế hệ trẻ:

“Gặp thuở mày xanh siêng đọc sách,
Mỗi câu đều hưởng phúc trời cho.”

Người học trò trong thời son trẻ nếu biết siêng năng, biết trân trọng tri thức thì từng câu chữ họ học được đều là phúc lành của trời ban. Thành công không đến từ may mắn mà là kết quả của sự nỗ lực.

Lời kết

Bài thơ Tứ dân – Sĩ không chỉ ca ngợi tầng lớp trí thức mà còn nhấn mạnh tầm quan trọng của việc học trong đời sống. Nguyễn Đình Chiểu muốn khẳng định rằng tri thức không chỉ mang lại địa vị mà còn là con đường để con người hoàn thiện nhân cách, góp phần xây dựng xã hội.

Trong thời đại hôm nay, thông điệp của bài thơ vẫn giữ nguyên giá trị. Dù thế giới có thay đổi, tri thức vẫn là ngọn đèn soi sáng con đường tương lai. Và hơn hết, người học không chỉ tiếp thu tri thức mà còn phải rèn luyện đạo đức, để trở thành những con người có ích cho gia đình, cho quê hương, cho đất nước.

*

Nguyễn Đình Chiểu (1822–1888): Nhà thơ lớn, Danh nhân văn hóa thế giới

Nguyễn Đình Chiểu, tục gọi là cụ Đồ Chiểu, là một nhà thơ yêu nước tiêu biểu của Nam Bộ trong thế kỷ 19. Ông sinh ngày 1/7/1822 tại Gia Định (nay thuộc TP.HCM) trong một gia đình nhà nho. Cuộc đời ông trải qua nhiều biến cố, từ mất mẹ, mù lòa đến cảnh nước mất nhà tan, nhưng ông vẫn giữ vững đạo đức và lòng yêu nước.

Nguyễn Đình Chiểu là tác giả của nhiều tác phẩm nổi tiếng như Lục Vân Tiên, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, và Ngư tiều vấn đáp nho y diễn ca. Thơ văn của ông thể hiện quan niệm “văn dĩ tải đạo,” luôn hướng tới đề cao chính nghĩa, lòng yêu nước và phẩm chất đạo đức.

Với những đóng góp xuất sắc cho văn hóa và tinh thần dân tộc, ngày 24/11/2021, ông được UNESCO vinh danh là Danh nhân Văn hóa Thế giới. Hiện khu đền thờ và mộ Nguyễn Đình Chiểu tại Bến Tre là di tích quốc gia đặc biệt, trở thành điểm đến tri ân của nhiều thế hệ.

Viên Ngọc Quý.