Điếu Trương Định (bài 2)
Linh hồn nay đã tách theo thần,
Sáu tỉnh còn noi dấu tướng quân.
Mực sớ lãnh binh lờ mắt giặc,
Son bằng ứng nghĩa thắm lòng dân.
Giúp đời dốc trọn ơn nam tử,
Ngay chúa nào lo tiếng nghịch thần.
Ốc ngỡ tướng tinh rày trổ mặt,
Giúp xong nhà nước buổi gian truân.
*
TRƯƠNG ĐỊNH – LINH HỒN BẤT DIỆT CỦA LÒNG YÊU NƯỚC
Lịch sử dân tộc Việt Nam ghi danh biết bao vị anh hùng đã ngã xuống vì non sông. Họ không chỉ sống trong ký ức của nhân dân mà còn hóa thành bất tử, như những vì sao rực sáng trên bầu trời lịch sử. Trong số đó, Trương Định là một tấm gương chói lọi, người đã khước từ lệnh triều đình bãi binh, chọn con đường ở lại cùng nhân dân chiến đấu đến hơi thở cuối cùng.
Cái chết của ông không phải là sự kết thúc, mà là sự khởi đầu của một huyền thoại. Nhà thơ Nguyễn Đình Chiểu, với trái tim yêu nước và ngòi bút sắc bén, đã viết bài thơ “Điếu Trương Định” (bài 2) để khóc thương và tôn vinh người anh hùng vĩ đại ấy.
1. Linh hồn anh hùng – Dấu ấn không phai mờ trong lòng dân tộc
“Linh hồn nay đã tách theo thần,
Sáu tỉnh còn noi dấu tướng quân.”
Trương Định có thể đã ngã xuống, nhưng linh hồn ông không hề mất đi. Ông hóa thân vào lịch sử, vào lòng dân, trở thành một vị thần hộ mệnh của đất nước.
Tuy thể xác không còn, nhưng dấu chân ông vẫn in đậm trong lòng người dân Nam Bộ. Sáu tỉnh miền Nam – từ Gia Định, Định Tường đến Gò Công – vẫn tiếp tục noi theo tinh thần chiến đấu của ông, coi ông như một biểu tượng của sự kiên cường và bất khuất.
2. Chính nghĩa sáng ngời giữa thời loạn lạc
“Mực sớ lãnh binh lờ mắt giặc,
Son bằng ứng nghĩa thắm lòng dân.”
Câu thơ gợi lên hình ảnh đầy mạnh mẽ: Trương Định không phải là một vị tướng chỉ biết nhận lệnh triều đình, mà ông là một thủ lĩnh thực sự của nhân dân.
- “Mực sớ lãnh binh lờ mắt giặc” – Những văn bản của triều đình ban xuống có thể không còn giá trị trước sức mạnh của thực tế chiến trường. Giặc Pháp có thể dùng súng đạn để chiếm đất, nhưng chúng không thể dập tắt được ngọn lửa kháng chiến bừng cháy trong lòng nhân dân.
- “Son bằng ứng nghĩa thắm lòng dân” – Không cần sắc phong của triều đình, Trương Định vẫn được dân tôn làm chủ soái. Những tấm bằng son – biểu tượng của lời kêu gọi nhân dân đứng lên chiến đấu – mới chính là minh chứng rõ nhất cho chính nghĩa của ông.
Ở đây, Nguyễn Đình Chiểu đã đặt nhân dân lên trên tất cả, khẳng định một chân lý: Chính nghĩa không đến từ sắc lệnh của vua chúa, mà đến từ lòng dân.
3. Lòng trung nghĩa – Bậc anh hùng không lo tiếng nghịch thần
“Giúp đời dốc trọn ơn nam tử,
Ngay chúa nào lo tiếng nghịch thần.”
Trương Định chiến đấu không phải để mưu cầu danh lợi, cũng không phải vì trung thành mù quáng với triều đình. Ông chiến đấu vì nhân dân, vì đất nước, vì lý tưởng của một bậc nam nhi phải làm tròn trách nhiệm với non sông.
- “Dốc trọn ơn nam tử” – Một người đàn ông chân chính phải có lý tưởng, phải biết sống vì đại nghĩa. Trương Định chọn con đường khó khăn nhất, nhưng cũng là con đường rạng rỡ nhất.
- “Ngay chúa nào lo tiếng nghịch thần” – Với ông, danh xưng “nghịch thần” chẳng đáng để bận tâm, miễn sao lòng ngay thẳng, hành động chính trực.
Bởi vậy, dù bị triều đình quay lưng, Trương Định vẫn kiên trì chiến đấu, bởi ông biết rằng chính nghĩa không nằm ở ngôi vua mà nằm trong lòng dân.
4. Vì sao anh hùng không bao giờ tắt trên bầu trời dân tộc
“Ốc ngỡ tướng tinh rày trổ mặt,
Giúp xong nhà nước buổi gian truân.”
Hình ảnh “tướng tinh” – ngôi sao chiếu mệnh của bậc võ tướng – như một sự khẳng định: Trương Định không chết, ông chỉ hóa thành ánh sáng soi đường cho hậu thế.
Dù đã ngã xuống, ông vẫn sống mãi trong tinh thần đấu tranh của dân tộc. Lịch sử luôn nhớ đến ông không phải vì những trận đánh lẫy lừng, mà vì khí phách một con người dám đứng lên, dám chống lại cường quyền, dám chiến đấu đến hơi thở cuối cùng.
Và chính nhờ những con người như Trương Định, đất nước Việt Nam đã vượt qua những thời khắc đen tối nhất để giành lại độc lập, tự do.
5. Thông điệp của Nguyễn Đình Chiểu: Chính nghĩa không bao giờ khuất phục
Bài thơ “Điếu Trương Định” (bài 2) không chỉ là một bài văn tế mà còn là một bản hùng ca về tinh thần yêu nước và ý chí bất khuất của dân tộc.
- Trương Định không chết, ông hóa thành biểu tượng bất diệt. Dân gian vẫn truyền tụng, người người vẫn ghi nhớ.
- Lòng trung nghĩa không phải trung với vua, mà là trung với nước, với dân. Bởi vậy, dù bị triều đình bội bạc, ông vẫn chiến đấu đến phút cuối cùng.
- Kẻ thù có thể giết được một người anh hùng, nhưng không thể giết được chính nghĩa. Linh hồn ông sẽ mãi mãi là một vì sao sáng trên bầu trời lịch sử.
Hơn 160 năm trôi qua, bài thơ của Nguyễn Đình Chiểu vẫn là lời nhắc nhở mạnh mẽ về lòng yêu nước, tinh thần dân tộc, và trách nhiệm của mỗi người đối với quê hương. Ngày hôm nay, khi đất nước đã hòa bình, ta vẫn cần học theo gương Trương Định – sống có lý tưởng, có chính nghĩa và không bao giờ khuất phục trước bất công.
Trương Định – Người đã ngã xuống, nhưng vẫn mãi mãi đứng trong lòng dân tộc!
*
Nguyễn Đình Chiểu (1822–1888): Nhà thơ lớn, Danh nhân văn hóa thế giới
Nguyễn Đình Chiểu, tục gọi là cụ Đồ Chiểu, là một nhà thơ yêu nước tiêu biểu của Nam Bộ trong thế kỷ 19. Ông sinh ngày 1/7/1822 tại Gia Định (nay thuộc TP.HCM) trong một gia đình nhà nho. Cuộc đời ông trải qua nhiều biến cố, từ mất mẹ, mù lòa đến cảnh nước mất nhà tan, nhưng ông vẫn giữ vững đạo đức và lòng yêu nước.
Nguyễn Đình Chiểu là tác giả của nhiều tác phẩm nổi tiếng như Lục Vân Tiên, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, và Ngư tiều vấn đáp nho y diễn ca. Thơ văn của ông thể hiện quan niệm “văn dĩ tải đạo,” luôn hướng tới đề cao chính nghĩa, lòng yêu nước và phẩm chất đạo đức.
Với những đóng góp xuất sắc cho văn hóa và tinh thần dân tộc, ngày 24/11/2021, ông được UNESCO vinh danh là Danh nhân Văn hóa Thế giới. Hiện khu đền thờ và mộ Nguyễn Đình Chiểu tại Bến Tre là di tích quốc gia đặc biệt, trở thành điểm đến tri ân của nhiều thế hệ.
Viên Ngọc Quý.
