Điếu Trương Định (bài 7)
Gò Công binh giáp ngó chàng ràng,
Đoái bắc trông nam luống thở than.
Trên trại Đồn Đàn hoa khóc chủ,
Dưới vàm Bao Ngược sóng kêu quan.
Mây giăng Truông Cóc đường quân vắng,
Trăng xế Gò Rùa tiếng đẩu tan.
Mấy dặm non sông đều xửng vững,
Nạn dân ách nước để ai toan?
*
ĐIẾU TRƯƠNG ĐỊNH – NỖI ĐAU VÀ KHÁT VỌNG CÒN MÃI
Trong dòng chảy của lịch sử dân tộc, có những con người đã trở thành biểu tượng bất diệt, những người không chỉ chiến đấu mà còn hòa vào đất trời quê hương, sống mãi trong lòng nhân dân. Trương Định – vị anh hùng áo vải của Gò Công – là một trong những người như thế.
Bài thơ “Điếu Trương Định” (bài 7) của Nguyễn Đình Chiểu không chỉ là một khúc ai điếu bi tráng dành cho người đã khuất, mà còn là tiếng vọng bi hùng của đất trời, của nhân dân trước sự ra đi của một bậc anh hùng. Mỗi câu thơ đều thấm đẫm nỗi tiếc thương, nỗi đau mất mát nhưng cũng là lời nhắc nhở về trách nhiệm của những người còn sống trước vận mệnh dân tộc.
1. Nỗi đau mất đi một người anh hùng
“Gò Công binh giáp ngó chàng ràng,
Đoái bắc trông nam luống thở than.”
Hình ảnh Gò Công – quê hương Trương Định – hiện lên như một chứng nhân lịch sử, nơi từng vang vọng những bước chân quân khởi nghĩa, nay ngậm ngùi nhìn về phía anh hùng đã ngã xuống.
- “Binh giáp ngó chàng ràng” – Binh lính, nghĩa quân vẫn còn đó, nhưng giờ đây trở nên bơ vơ, mất phương hướng, như những con thuyền trôi dạt trên sóng dữ.
- “Đoái bắc trông nam luống thở than” – Nhìn về bốn phương, chỉ còn nỗi tiếc thương. Bắc – Nam, đâu đâu cũng có những người ngưỡng vọng Trương Định, nhưng tiếc thay, ông đã không còn.
Câu thơ mở đầu đã gợi lên một không gian rộng lớn nhưng cô đơn, đầy ắp sự mất mát nhưng cũng tràn ngập nỗi tiếc thương vô hạn.
2. Thiên nhiên cũng khóc thương người nghĩa sĩ
“Trên trại Đồn Đàn hoa khóc chủ,
Dưới vàm Bao Ngược sóng kêu quan.”
Không chỉ con người, thiên nhiên cũng cất lên tiếng khóc trước sự ra đi của Trương Định.
- “Hoa khóc chủ” – Những bông hoa nơi chiến trại như cũng cúi đầu trước cái chết của một bậc anh hùng.
- “Sóng kêu quan” – Dòng sông không còn yên bình, những con sóng cũng dậy lên như tiếng khóc xót xa dành cho người đã khuất.
Thiên nhiên trong thơ không vô tri vô giác, mà cùng hòa chung vào nỗi mất mát, như một bản nhạc buồn tiễn biệt người anh hùng về với đất mẹ.
3. Đất trời hoang vắng, lòng dân hoang mang
“Mây giăng Truông Cóc đường quân vắng,
Trăng xế Gò Rùa tiếng đẩu tan.”
Sau cái chết của Trương Định, cuộc kháng chiến như rơi vào một khoảng trống mịt mù.
- “Mây giăng Truông Cóc” – Con đường hành quân nay vắng bóng người, chỉ còn lại sương mù và mây phủ, gợi lên sự hoang vắng, mất phương hướng của nghĩa quân.
- “Trăng xế Gò Rùa” – Vầng trăng nghiêng bóng, ánh sáng le lói như dấu hiệu của một thời kỳ sắp khép lại, như nỗi bi thương trước sự tan vỡ của phong trào nghĩa quân.
Tất cả gợi lên một viễn cảnh đầy u ám: người lãnh đạo đã mất, quân dân bơ vơ, bóng tối dần bao trùm khắp mọi nơi.
4. Lời nhắc nhở trách nhiệm của thế hệ mai sau
“Mấy dặm non sông đều xửng vững,
Nạn dân ách nước để ai toan?”
Dù đau thương, dù mất mát, nhưng bài thơ không kết thúc trong sự tuyệt vọng. Nguyễn Đình Chiểu đã gửi gắm một câu hỏi lớn cho những người còn sống:
- “Mấy dặm non sông đều xửng vững” – Non sông đất nước vẫn còn đó, vẫn đứng vững, vẫn chờ đợi những người tiếp bước.
- “Nạn dân ách nước để ai toan?” – Giặc còn đó, nỗi khổ của nhân dân vẫn chưa dứt, ai sẽ là người đứng lên gánh vác trọng trách mà Trương Định để lại?
Đây chính là thông điệp mạnh mẽ nhất mà Nguyễn Đình Chiểu muốn gửi gắm. Cái chết của Trương Định không phải là dấu chấm hết, mà chính là lời hiệu triệu cho những người con đất Việt tiếp tục đứng lên.
5. Bài học từ người xưa – Ý chí không bao giờ lụi tàn
Nguyễn Đình Chiểu đã không chỉ khóc thương cho một người anh hùng, mà ông đã tạc nên một hình tượng bất tử. Trương Định không chỉ còn trong thơ ca, mà ông sống mãi trong lòng người dân Gò Công, trong lịch sử dân tộc Việt Nam.
🔥 Bài học từ Trương Định?
- Lòng yêu nước không bao giờ phai nhạt, ngay cả khi đứng trước cái chết.
- Dù mất đi một người anh hùng, nhưng tinh thần của họ sẽ còn mãi.
- Thế hệ sau phải tiếp bước, phải chiến đấu, phải bảo vệ đất nước – vì “nạn dân ách nước để ai toan?”
Hôm nay, khi đất nước hòa bình, những câu thơ này vẫn như một lời nhắc nhở: Đừng bao giờ quên những người đã ngã xuống, và đừng bao giờ quên trách nhiệm của chúng ta đối với Tổ quốc.
💙 Trương Định không chết! Ông đã hóa thân vào đất, vào nước, vào lòng người.
🔥 Tinh thần của ông vẫn còn đó! Như một ngọn đuốc bất diệt, soi sáng con đường bảo vệ giang sơn.
*
Nguyễn Đình Chiểu (1822–1888): Nhà thơ lớn, Danh nhân văn hóa thế giới
Nguyễn Đình Chiểu, tục gọi là cụ Đồ Chiểu, là một nhà thơ yêu nước tiêu biểu của Nam Bộ trong thế kỷ 19. Ông sinh ngày 1/7/1822 tại Gia Định (nay thuộc TP.HCM) trong một gia đình nhà nho. Cuộc đời ông trải qua nhiều biến cố, từ mất mẹ, mù lòa đến cảnh nước mất nhà tan, nhưng ông vẫn giữ vững đạo đức và lòng yêu nước.
Nguyễn Đình Chiểu là tác giả của nhiều tác phẩm nổi tiếng như Lục Vân Tiên, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, và Ngư tiều vấn đáp nho y diễn ca. Thơ văn của ông thể hiện quan niệm “văn dĩ tải đạo,” luôn hướng tới đề cao chính nghĩa, lòng yêu nước và phẩm chất đạo đức.
Với những đóng góp xuất sắc cho văn hóa và tinh thần dân tộc, ngày 24/11/2021, ông được UNESCO vinh danh là Danh nhân Văn hóa Thế giới. Hiện khu đền thờ và mộ Nguyễn Đình Chiểu tại Bến Tre là di tích quốc gia đặc biệt, trở thành điểm đến tri ân của nhiều thế hệ.
Viên Ngọc Quý.
