Điếu Trương Định (bài 8)

Ai toan cho thấu máy trời sâu,
Sự thế nghe thôi đá lắc đầu.
Giặc cỏ om sòm mưa lại nhóm,
Binh sương lác đác nắng liền thâu.
Cờ lau đã xếp trên Giồng Cát,
Trống sấm còn gầm dưới Cửa Khâu.
Cảnh ấy những mơ người ấy lại,
Hội nầy nào thấy tướng quân đâu?

*

ĐIẾU TRƯƠNG ĐỊNH – TIẾNG VỌNG NGHĨA KHÍ GIỮA ĐẤT TRỜI

Trong lịch sử dân tộc Việt Nam, Trương Định không chỉ là một vị thủ lĩnh khởi nghĩa kiên trung, mà còn là biểu tượng bất khuất của lòng yêu nước. Khi người anh hùng ấy ngã xuống, cả trời đất như rung chuyển, lòng người như đứt từng khúc ruột. Nguyễn Đình Chiểu, với trái tim luôn đau đáu vì dân tộc, đã viết nên bài thơ “Điếu Trương Định” (bài 8) như một lời tri ân, một khúc ai điếu bi tráng gửi đến người nghĩa sĩ đã hy sinh.

Bài thơ là tiếng lòng nặng trĩu niềm đau, nhưng cũng chất chứa một khát vọng mãnh liệt: Tinh thần Trương Định không bao giờ mất đi, mà sẽ mãi mãi là ngọn lửa thiêng cháy sáng giữa lòng dân tộc.

1. Trời đất xoay vần – Nỗi đau không lời giải đáp

“Ai toan cho thấu máy trời sâu,
Sự thế nghe thôi đá lắc đầu.”

Ngay từ câu thơ đầu, Nguyễn Đình Chiểu đã đặt ra một câu hỏi lớn về thiên mệnh, về số phận, về cái chết oan nghiệt của một bậc anh hùng.

• “Máy trời sâu” – Những điều huyền vi của tạo hóa, những xoay vần của số mệnh, ai có thể hiểu thấu?
• “Đá lắc đầu” – Nỗi đau này quá lớn, quá oan nghiệt, đến mức cả những hòn đá vô tri cũng phải rung động, cũng không thể chấp nhận được sự thật nghiệt ngã ấy.

Câu thơ không chỉ diễn tả sự tiếc thương vô hạn, mà còn ẩn chứa một sự bất bình trước thời cuộc. Một anh hùng vì nước mà chết, nhưng trời đất vẫn im lặng, chỉ có nhân dân là người hiểu thấu nỗi đau này.

2. Giặc tan rồi lại tụ, cuộc chiến vẫn chưa kết thúc

“Giặc cỏ om sòm mưa lại nhóm,
Binh sương lác đác nắng liền thâu.”

Cái chết của Trương Định không phải dấu chấm hết, mà chỉ là một khoảng lặng trong cơn bão chiến tranh.

• “Giặc cỏ om sòm mưa lại nhóm” – Giặc có thể lắng xuống một lúc, nhưng rồi sẽ lại trỗi dậy như những cơn mưa bất chợt, đe dọa sự bình yên của dân tộc.
• “Binh sương lác đác nắng liền thâu” – Nghĩa quân tuy đã mất người chỉ huy, nhưng những tàn binh còn sót lại vẫn chưa tàn lụi hoàn toàn, họ như những giọt sương mỏng manh trước ánh nắng dữ dội của quân thù.

Câu thơ vừa diễn tả thực trạng sau cái chết của Trương Định, vừa thể hiện niềm tin rằng phong trào kháng chiến vẫn chưa thực sự kết thúc.

3. Hồn thiêng còn đó – Nghĩa khí chưa bao giờ lụi tàn

“Cờ lau đã xếp trên Giồng Cát,
Trống sấm còn gầm dưới Cửa Khâu.”

Dù người thủ lĩnh đã ra đi, nhưng dấu vết của cuộc khởi nghĩa vẫn còn in đậm trên quê hương Gò Công.

• “Cờ lau đã xếp” – Lá cờ nghĩa của Trương Định đã phải hạ xuống, phong trào kháng chiến đã tạm lắng.
• “Trống sấm còn gầm” – Nhưng tiếng trống trận chưa bao giờ tắt hẳn. Dư âm của những trận đánh vẫn còn vang vọng trong lòng dân, vẫn còn chờ một ngày vùng lên.

Hình ảnh này không chỉ nói lên sự tiếc nuối, mà còn thể hiện một sự tiếp nối, một lời nhắc nhở rằng cuộc chiến chưa kết thúc, và thế hệ mai sau sẽ tiếp tục con đường dang dở.

4. Tiếc thương một bậc anh hùng, nhưng ai sẽ tiếp bước?

“Cảnh ấy những mơ người ấy lại,
Hội nầy nào thấy tướng quân đâu?”

Câu kết mang nỗi đau da diết nhất. Cảnh cũ còn đây, nhưng người xưa đã mất.

• “Cảnh ấy những mơ” – Những trận đánh oai hùng, những hình ảnh Trương Định ra trận, những tiếng hô vang trời dường như vẫn còn hiện hữu trong tâm trí người dân.
• “Hội nầy nào thấy tướng quân đâu?” – Nhưng giờ đây, ai sẽ là người đứng lên? Ai sẽ tiếp nối con đường của ông?

Câu thơ khép lại bằng một nỗi trống vắng khôn nguôi, nhưng đồng thời cũng là một lời nhắn nhủ: Thế hệ sau, những người yêu nước, những người còn mang trong tim lòng tự tôn dân tộc, hãy tiếp bước Trương Định!

5. Lời nhắc nhở của Nguyễn Đình Chiểu – Lịch sử không ngủ quên

Bài thơ không chỉ là lời tiếc thương một bậc anh hùng, mà còn là một tiếng gọi thiêng liêng gửi đến những người còn sống.

🔥 Tinh thần Trương Định là bất diệt.

• Ông đã ra đi, nhưng khí phách của ông vẫn sống mãi trong lòng dân.
• Sự hy sinh của ông là ngọn lửa thắp sáng tinh thần yêu nước.

🔥 Nguyễn Đình Chiểu không khóc than vô vọng, mà ông kêu gọi hành động.

• Dân tộc không thể quên quá khứ.
• Lịch sử không ngủ quên, chỉ có con người mới lãng quên lịch sử.

🔥 Câu hỏi cuối cùng của bài thơ là câu hỏi dành cho tất cả chúng ta.

• Người xưa đã mất, nhưng đất nước vẫn cần những người bảo vệ.
• Liệu chúng ta có đủ dũng khí để tiếp bước hay không?

Bài thơ không chỉ dành cho thế hệ ngày đó, mà vẫn còn nguyên giá trị cho hôm nay và mai sau. Tinh thần Trương Định là ngọn cờ nhắc nhở mỗi người con đất Việt về lòng yêu nước, về trách nhiệm đối với quê hương, dân tộc.

Trương Định đã chiến đấu, đã ngã xuống, nhưng ông không bao giờ chết. Bởi vì trong mỗi con người yêu nước, luôn có một Trương Định khác – sẵn sàng đứng lên khi Tổ quốc cần.

*

Nguyễn Đình Chiểu (1822–1888): Nhà thơ lớn, Danh nhân văn hóa thế giới

Nguyễn Đình Chiểu, tục gọi là cụ Đồ Chiểu, là một nhà thơ yêu nước tiêu biểu của Nam Bộ trong thế kỷ 19. Ông sinh ngày 1/7/1822 tại Gia Định (nay thuộc TP.HCM) trong một gia đình nhà nho. Cuộc đời ông trải qua nhiều biến cố, từ mất mẹ, mù lòa đến cảnh nước mất nhà tan, nhưng ông vẫn giữ vững đạo đức và lòng yêu nước.

Nguyễn Đình Chiểu là tác giả của nhiều tác phẩm nổi tiếng như Lục Vân Tiên, Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc, và Ngư tiều vấn đáp nho y diễn ca. Thơ văn của ông thể hiện quan niệm “văn dĩ tải đạo,” luôn hướng tới đề cao chính nghĩa, lòng yêu nước và phẩm chất đạo đức.

Với những đóng góp xuất sắc cho văn hóa và tinh thần dân tộc, ngày 24/11/2021, ông được UNESCO vinh danh là Danh nhân Văn hóa Thế giới. Hiện khu đền thờ và mộ Nguyễn Đình Chiểu tại Bến Tre là di tích quốc gia đặc biệt, trở thành điểm đến tri ân của nhiều thế hệ.

Viên Ngọc Quý.