Nhớ Cao Bá Quát
Tiếng dế kêu dưới đất
Sao lấp lánh trên giời
Trong đêm xưa dầy đặc
Ai thao thức canh dài
Thân người như giun dế
Lòng người tựa trăng sao
Ai xưa mài thơ để
Mỗi vần thành mũi dao
Ngâm thơ cho sao rụng
Cho tiếng dế vút cao
Cho giun quằn sóng lượn
Sông bể nổi ba đào
Đêm nay nằm không ngủ
Thương người xưa lệ trào
Cả trăm năm quá khứ
Trằn trọc nặng chiêm bao
Quốc Oai, 4 giờ sáng 20.11.1973
*
Nhớ Cao Bá Quát – Một Nỗi Niềm Trăn Trở Giữa Quá Khứ Và Hiện Tại
Có những con người sinh ra không phải để cúi đầu trước số phận, mà để vùng lên như những cơn bão dữ, để ánh sáng từ trí tuệ và khí phách của họ rọi sáng cả một thời đại. Cao Bá Quát là một con người như thế, một nhà thơ, một kẻ sĩ tài hoa nhưng bạc mệnh, một con người luôn mang trong mình khát vọng đổi thay. Và trong bài thơ Nhớ Cao Bá Quát, Vũ Đình Liên đã khắc họa hình ảnh ấy với tất cả sự trăn trở và tiếc thương sâu sắc.
Tiếng Dế, Sao Trời Và Những Nỗi Niềm Thao Thức
Bài thơ mở ra trong một không gian đêm khuya, tĩnh lặng mà chất chứa đầy suy tư:
“Tiếng dế kêu dưới đất
Sao lấp lánh trên giời
Trong đêm xưa dày đặc
Ai thao thức canh dài”
Âm thanh bé nhỏ của tiếng dế và ánh sáng xa vời của những vì sao như tượng trưng cho sự đối lập giữa kiếp người nhỏ bé và lý tưởng cao xa. Trong cái tĩnh lặng của đêm tối, có ai đó vẫn còn thao thức, trăn trở về thế sự. Đó có thể là Cao Bá Quát của ngày xưa, cũng có thể là chính tác giả Vũ Đình Liên, người đang ôm nỗi niềm thương nhớ một bậc tiền nhân.
Khí Phách Của Một Nhà Thơ – Mài Thơ Thành Dao Sắc
Cao Bá Quát không chỉ là một thi sĩ, mà còn là một kẻ sĩ có ý chí mạnh mẽ, sẵn sàng biến vần thơ thành vũ khí đấu tranh:
“Thân người như giun dế
Lòng người tựa trăng sao
Ai xưa mài thơ để
Mỗi vần thành mũi dao”
Ở đây, hình ảnh đối lập một lần nữa được sử dụng: con người có thể nhỏ bé như “giun dế” nhưng tấm lòng, trí tuệ thì lại sáng ngời như “trăng sao”. Cao Bá Quát không chỉ là một nhà thơ tài hoa mà còn là một con người mang hoài bão lớn lao. Ông không làm thơ chỉ để ngâm vịnh, mà để biến từng câu chữ thành “mũi dao”, thành thứ vũ khí sắc bén chống lại bất công, cường quyền.
Tâm Hồn Dậy Sóng Và Khát Vọng Biến Đổi Thế Gian
Tinh thần phản kháng của Cao Bá Quát không chỉ dừng lại ở thơ ca, mà còn bùng lên thành hành động:
“Ngâm thơ cho sao rụng
Cho tiếng dế vút cao
Cho giun quằn sóng lượn
Sông bể nổi ba đào”
Những câu thơ này không chỉ diễn tả khí phách của Cao Bá Quát, mà còn thể hiện sức mạnh của ngôn từ, của tư tưởng. Khi thơ cất lên, sao rụng, dế kêu lớn hơn, giun dế cũng quằn mình trong những cơn sóng dữ. Đó chính là hình ảnh của một xã hội chao đảo trước những lời thơ mang đầy khí phách, mang trong mình tinh thần cách mạng. Một bài thơ có thể làm rung chuyển lòng người, một tư tưởng mạnh mẽ có thể làm dậy sóng cả một thời đại.
Nỗi Xót Xa Của Người Đương Thời
Đọc đến những dòng thơ cuối, ta cảm nhận được nỗi tiếc thương day dứt của tác giả:
“Đêm nay nằm không ngủ
Thương người xưa lệ trào
Cả trăm năm quá khứ
Trằn trọc nặng chiêm bao”
Vũ Đình Liên viết bài thơ này vào một đêm khuya năm 1973, hơn một thế kỷ sau cái chết của Cao Bá Quát. Nhưng nỗi thương cảm vẫn còn nguyên vẹn, vẫn đủ để khiến một nhà thơ phải thao thức, rơi nước mắt. Những bậc tài hoa, những con người dám đối diện với thời cuộc để cất lên tiếng nói thường phải chịu những số phận bi kịch.
Nhưng dẫu cho quá khứ đã xa, dẫu cho Cao Bá Quát đã không còn, tinh thần của ông vẫn sống mãi. Đêm nay, có một người nằm trằn trọc nhớ về ông, và biết đâu, còn bao nhiêu người khác cũng đang thao thức vì những lý tưởng chưa trọn vẹn, những khát vọng chưa thành.
Lời Kết – Một Tấm Lòng Tri Ân Và Sự Tiếp Nối Tinh Thần Cao Bá Quát
Bài thơ Nhớ Cao Bá Quát không chỉ là một bài thơ hoài niệm, mà còn là một lời tri ân sâu sắc đối với một con người đã sống và chết vì lý tưởng. Nó khẳng định rằng những giá trị tinh thần, những tư tưởng cao đẹp sẽ không bao giờ mất đi.
Qua từng câu chữ, ta không chỉ thấy hình bóng của Cao Bá Quát, mà còn thấy chính Vũ Đình Liên một con người cũng mang trong mình nỗi trăn trở với thời đại. Và xa hơn nữa, bài thơ như một lời nhắc nhở: mỗi thời đại đều cần có những con người như Cao Bá Quát, những người dám biến thơ ca thành vũ khí, dám đấu tranh để xã hội tốt đẹp hơn.
Những vì sao trên trời vẫn lấp lánh, những tiếng dế vẫn kêu trong đêm, và đâu đó, có những tâm hồn vẫn đang thao thức vì một lý tưởng, vì một giấc mơ còn dang dở…
*
Vũ Đình Liên – Nhà Thơ Của Hoài Niệm Và Nhân Văn
Vũ Đình Liên (1913 – 1996) là một trong những gương mặt tiêu biểu của phong trào Thơ Mới Việt Nam. Dù không sáng tác nhiều, ông vẫn để lại dấu ấn sâu đậm trong lòng người đọc với bài thơ Ông đồ – một tác phẩm thấm đượm nỗi hoài niệm, tiếc nuối trước sự mai một của những giá trị văn hóa truyền thống.
Thơ Vũ Đình Liên giàu cảm xúc, tinh tế và mang đậm chất nhân văn. Ông không chỉ viết về những nỗi buồn của thời thế, mà còn trăn trở về phận người, về sự đổi thay của xã hội. Ngoài sáng tác, ông còn là một nhà giáo mẫu mực, cống hiến cho sự nghiệp giảng dạy và nghiên cứu văn học.
Với một tâm hồn nhạy cảm và tinh tế, Vũ Đình Liên đã góp phần làm phong phú thêm diện mạo của Thơ Mới, đồng thời để lại trong lòng hậu thế những vần thơ đầy dư ba về nhân tình thế thái và lòng trắc ẩn sâu xa.
Viên Ngọc Quý.
