Biết rõ chữ nghĩa
Hoa Hâm chạy loạn, cùng đi với một bọn sáu bảy người. Giữa đường gặp một người lại cũng chạy loạn, đến kêu nài, xin nhập bọn. Chúng lấy làm ái ngại, thuận cho. Một mình Hoa Hâm nói:
Không nên, đang bước nguy hiểm, sinh, tử, hoạ, phúc có nhau, ta đi bấy nhiêu người cũng như một người vậy. Bây giờ vô nhận một người lạ, lỡ khi xảy ra việc gì, thì có bỏ được người ta không?”.
Chúng nhận cố nói với Hoa Hâm cho người kia cùng đi. Hoa Hâm bằng lòng.
Người kia đi được một quãng đường, chẳng may sa chân ngã xuống giếng. Cả bọn muốn bỏ mặc để đi cho rảnh thân. Một mình Hoa Hâm nói:
Không nên. Người ta cùng đi với mình là người bạn mình. Người ta gặp sự chẳng may như vậy mà mình bỏ người ta sao cho đành!”.
Nói rồi, bảo bấy nhiêu người cùng ở lại vớt người kia lên. Sau cứu mãi không được, Hoa
Hâm lại bảo phải ở lại mai táng chu tất rồi mới đi.
(Theo “Cổ học tinh hoa” – Nguyễn Văn Ngọc và Trần Lê Nhân)
*
Lời bình:
Lúc nguy khó mới rõ lòng người. Khi chạy loạn, ai cũng lo cho bản thân, nhưng Hoa Hâm lại trọng nghĩa hơn mạng sống. Trước lo tránh nhận người lạ vì sợ bất trắc, nhưng khi đã cùng đường, ông coi người ấy là bạn, không bỏ rơi dù trong cơn hoạn nạn. Đó là sự thấu hiểu nhân nghĩa một cách sâu sắc – biết rõ chữ “nghĩa” mà không vì chữ “lợi” mà quên đi.
Viên Ngọc Quý.
