Câu nói của người đánh cá
Vua Văn Công nước Tấn đi săn ham đuổi một con thú mải theo quá chân, thành lạc vào trong cái chầm lớn không biết lối ra.
Vua gặp một người đánh cá, bèn bảo rằng:
– Ta là vua đây. Ta lạc đường, nhà ngươi chỉ lối cho ta, rồi ta hậu thưởng. Người đánh cá nói: “Bầy tôi muốn dâng nhà vua một câu”.
Vua bảo: “Cứ đưa ra khỏi chầm đã, rồi muốn nói gì hãy nói”. Khi người đánh cá đưa vua ra khỏi chầm, vua phán rằng:
– Nào câu gì nhà ngươi muốn nói với quả nhân lúc nãy thì nói nghe đi.
Người đánh cá thưa: “Chim hồng, chim hộc ở bờ sông, bờ bể, chắn sông bể mà vào đầm thời tất mắc phải dò bẫy. Thuồng luồng, ba ba ở đáy vực sâu, chán vực sâu mà ra chỗ bãi nóng, thời tất bị phải chài lưới. Nay nhà vua đi săn, sao quá chân vào đến tận đây như thế?”.
Vua Văn Công bảo: “Ngươi nói phải lắm”.
Đoạn, ngoảnh lại truyền quan hầu ghi tên người đánh cá để sau ban thưởng. Người đánh cá nói:
– Nhà vua bảo ghi tên bầy tôi làm gì. Xin nhà vua cứ tôn kính thiên địa, xã tắc, phòng giữ biên thuỳ, thương yêu muôn dân, đánh nhẹ thuế má, tự khắc là bầy tôi được dự hưởng ơn huệ của nhà vua rồi. Nếu nhà vua chẳng tôn kính thiên địa, xã tắc chẳng phòng giữ biên thuỳ, chẳng chăm công việc, bên ngoài không khéo xử với các nước, bên trong mất cả lòng muôn dân, để đến nước mất dân khổ, thì dù bầy tôi có được hậu thưởng, cũng không thể giữ mà hưởng một mình được.
Người đánh cá cố từ, xong rồi lại nói:
– Xin vua mau mau về nước, tôi đây cũng về chỗ kiếm cá của tôi.
(Theo “Cổ học tinh hoa” – Nguyễn Văn Ngọc và Trần Lê Nhân)
*
Lời bình:
Người làm vua nếu không giữ đạo trị nước, thì phần thưởng có hậu đến đâu cũng không cứu vãn được vận mệnh đất nước. Câu nói của người đánh cá không chỉ đơn thuần là lời khuyên mà còn là một triết lý sâu sắc về cách làm vua: tôn kính trời đất, giữ vững biên cương, yêu dân, giảm sưu thuế. Khi ấy, không cần ban thưởng riêng ai, mà tất cả dân chúng đều được hưởng phúc. Một bậc minh quân không nên mải mê thú vui riêng mà quên đi trọng trách lớn lao của mình.
Viên Ngọc Quý.
