Bài thơ không có nhan đề
Phải em tiên nữ trên ngàn
Yêu xuân đi rắc hoa vàng cho xuân
Phải anh bướm dại dưới trần
Lần xem hoa nở là lần tương tư
Chiều nào nắng chếch mong mưa
Có con bướm dại ngẩn ngơ bên rừng
Nó nghe hoa nở gió ngừng
Nó nghe cỏ uống nước dâng ven nguồn
Hương về dẫn cánh cô đơn
Qua chiều ngơ ngác lên cồn tình chung
Ai xui lòng phụ với lòng
Bướm lên hoa rã tình không gặp tình
Em ơi! Bướm dại là anh
Chợ ngàn thương nhớ một mình mình mua
Bốn mùa rũ cánh tương tư
Phấn lòng theo gió bốn mùa tặng hoa
1938
*
Bướm Dại Giữa Trần Gian – Nỗi Tương Tư Không Gọi Tên
Có những nỗi niềm không thể nói thành lời, có những cuộc gặp gỡ lỡ làng như gió thoảng qua mùa xuân. “Bài thơ không có nhan đề” của Trần Huyền Trân tựa như một lời tự sự buồn bã, một tiếng lòng khắc khoải về tình yêu vô vọng, nơi “bướm dại” và “hoa vàng” mãi mãi lạc nhau giữa cõi nhân gian.
Tình yêu đơn phương – nỗi niềm không chạm tới
Bài thơ mở đầu bằng một hình ảnh mơ màng, đầy chất thơ:
Phải em tiên nữ trên ngàn
Yêu xuân đi rắc hoa vàng cho xuân
Người con gái ấy đẹp như một tiên nữ giữa cõi đời, là hiện thân của mùa xuân, mang theo những cánh hoa vàng rải xuống nhân gian. Nàng mang vẻ đẹp rực rỡ nhưng xa vời, không thuộc về trần thế. Đối lập với nàng là hình ảnh “bướm dại”, một kẻ si mê đơn độc, lặng lẽ dõi theo hoa nở mà lòng vương vấn, mà tim tương tư.
Phải anh bướm dại dưới trần
Lần xem hoa nở là lần tương tư
Tình yêu của bướm với hoa là một thứ tình cảm đơn phương, lặng lẽ, không lời hồi đáp. Mỗi lần ngắm nhìn hoa nở cũng là một lần đắm chìm trong nhớ thương, nhưng tiếc thay, hoa không biết, và bướm thì cứ mãi đợi mong.
Nỗi cô đơn giữa thiên nhiên – khi lòng người trống trải
Cảnh sắc thiên nhiên trong bài thơ không chỉ là bối cảnh mà còn phản chiếu tâm trạng của nhân vật trữ tình. Chiều, nắng chếch, gió ngừng, nước dâng, tất cả đều gợi lên một không gian lặng lẽ, hoang hoải, đượm buồn.
Chiều nào nắng chếch mong mưa
Có con bướm dại ngẩn ngơ bên rừng
Chiều tàn, ánh nắng xiên qua từng kẽ lá như đang mong mưa đến để xoa dịu những cơn khát khô cằn. Cũng như bướm, bơ vơ bên rừng, lạc lối trong chính tình yêu của mình. Nó không dám bay đến gần, chỉ có thể lắng nghe từng tiếng hoa nở, tiếng gió ngừng, cảm nhận sự chuyển mình của thiên nhiên mà chẳng thể thay đổi số phận của chính mình.
Nó nghe hoa nở gió ngừng
Nó nghe cỏ uống nước dâng ven nguồn
Bướm biết hoa đã nở, bướm biết mọi thứ đang biến đổi, nhưng bướm không thể làm gì khác ngoài lặng thinh ngắm nhìn từ xa.
Tình yêu lỡ làng – khi “bướm lên hoa rã”
Cao trào của bài thơ dâng lên khi tác giả đặt ra một câu hỏi đầy xót xa:
Ai xui lòng phụ với lòng
Bướm lên hoa rã tình không gặp tình
Ai đã khiến cho tình yêu này bị chia cắt? Ai đã sắp đặt để bướm và hoa mãi mãi không thể thuộc về nhau? Khoảnh khắc bướm đậu lên hoa đáng lẽ phải là giây phút hạnh phúc nhất, nhưng trớ trêu thay, đó lại là lúc tình tan vỡ, “tình không gặp tình”.
Chữ “rã” trong câu thơ mang một cảm giác tan tác, vỡ vụn – như thể tất cả mọi hy vọng, mọi đợi chờ bỗng dưng sụp đổ trong chốc lát. Bướm cuối cùng cũng chạm đến hoa, nhưng rồi nhận ra hoa chưa bao giờ chờ đợi bướm.
Sự hy sinh thầm lặng của kẻ si tình
Nhận ra tình yêu không thể có hồi đáp, bướm chỉ còn cách tự an ủi chính mình.
Em ơi! Bướm dại là anh
Chợ ngàn thương nhớ một mình mình mua
Chữ “chợ ngàn” ở đây như một không gian vô hình nơi kẻ si tình đi mua thương nhớ mà chẳng ai hay biết. Một mình anh ta gánh lấy tất cả tương tư, khắc khoải, một mình trao đi mà không mong nhận lại.
Bốn mùa rũ cánh tương tư
Phấn lòng theo gió bốn mùa tặng hoa
Câu thơ cuối cùng khép lại bài thơ bằng một hình ảnh đẹp nhưng buồn: bướm dù có đau khổ, vẫn lặng lẽ rũ cánh, vẫn để từng hạt phấn yêu thương theo gió bay về phía hoa. Dù không thể bên nhau, bướm vẫn hy sinh tất cả cho người mình yêu, như một sự cho đi không đòi hỏi.
Lời kết – một tình yêu đẹp trong nỗi đau
“Bài thơ không có nhan đề” là một bản tình ca buồn về một tình yêu không được đáp lại, một nỗi tương tư dai dẳng như ánh nắng chiều mong mưa mà chẳng thể gặp. Trần Huyền Trân đã khéo léo dùng hình ảnh thiên nhiên để gửi gắm tâm trạng con người: bướm – kẻ si tình, hoa – người vô tình, và giữa họ là khoảng cách không thể lấp đầy.
Bài thơ không chỉ nói về tình yêu đơn phương, mà còn là một triết lý sâu xa về sự hy sinh, chấp nhận và buông bỏ. Có những mối tình dù đẹp đến đâu, cũng chỉ có thể tồn tại trong lặng lẽ, như bướm dâng phấn cho hoa, như người yêu một người mà không thể ở bên cạnh họ.
Một bài thơ không tên – như chính tình yêu ấy – không cần đặt tên, nhưng vẫn vẹn nguyên trong lòng người đọc.
*
Trần Huyền Trân – Nhà thơ, nhà hoạt động sân khấu tài hoa
Trần Huyền Trân (1913-1989), tên thật là Trần Đình Kim, là một nhà thơ và nhà hoạt động sân khấu xuất sắc của Việt Nam. Ông không chỉ ghi dấu ấn sâu đậm trong phong trào Thơ mới với những vần thơ đầy trăn trở và suy tư, mà còn có những đóng góp quan trọng trong việc bảo tồn và phát triển nghệ thuật sân khấu truyền thống, đặc biệt là chèo.
Bắt đầu sáng tác từ năm 20 tuổi, thơ ông mang màu sắc tự sự, hoài niệm, phản ánh những nỗi niềm lữ khách cô độc, trăn trở về thân phận con người và thời cuộc. Một số tác phẩm tiêu biểu có thể kể đến như Mười năm, Độc hành ca, Uống rượu với Tản Đà, Mưa đêm lều vó…
Sau Cách mạng tháng Tám, ông tham gia kháng chiến, hoạt động trong lĩnh vực sân khấu và dành trọn tâm huyết để gìn giữ nghệ thuật chèo. Ông là một trong những người sáng lập nhóm chèo Cổ Phong, sưu tầm và chỉnh lý nhiều tích chèo cổ nổi tiếng như Xúy Vân giả dại, Quan Âm Thị Kính…, góp phần gìn giữ tinh hoa sân khấu dân gian Việt Nam.
Di sản nghệ thuật của Trần Huyền Trân vô cùng phong phú, trải dài trên nhiều thể loại: thơ, truyện ngắn, tiểu thuyết, kịch, chèo. Một số tác phẩm nổi bật gồm: Thơ: Mười năm, Độc hành ca, Mưa đêm lều vó… Tiểu thuyết, truyện ngắn: Tấm lòng người kỹ nữ (1941), Người ngàn thu cũ (1942), Sau ánh sáng (1940)… Kịch, chèo: Lên đường, Tú Uyên Giáng Kiều, Lý Thường Kiệt, Hoàng Văn Thụ, Lửa Hà Nội…
Năm 2007, ông được truy tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học Nghệ thuật, ghi nhận những cống hiến to lớn đối với văn hóa Việt Nam.
Cuộc đời của Trần Huyền Trân là sự giao thoa giữa thi ca và sân khấu, giữa trữ tình và chính luận, để lại một di sản quý giá cho hậu thế.
Viên Ngọc Quý.
