Xóm chợ chiều đông
Gió lạnh ùa vô chợ vắng teo.
Dẫy lều rách rưới đứng tiêu điều
Mái gà dắt chuỗi còn nghe ngóng,
Vàng cột tre rêu ngả bóng chiều.
Nắng tắt, sương mờ ôm ngọn cây,
Co ro góc quán mụ ăn mày
Buồn trông vội vã người phu chợ
Vung chổi lia dài nhả bụi bay.
Khói bếp vươn mình nhẹ nhẹ lên…
Nhà nhà quanh chợ đã loe đèn.
Lá bàng trong gió rơi từng loạt,
Ếch nhái xa gần mở nhạc đêm.
Mùa đông 1946
*
Xóm Chợ Chiều Đông – Nét Buồn Của Những Phận Người
Có những buổi chiều đông, khi mặt trời khuất sau dãy nhà lụp xụp, khi cơn gió lạnh tràn về trên những con đường hoang hoải, ta chợt thấy lòng mình lặng đi trước cảnh vật tiêu điều của một phiên chợ tàn. Bài thơ Xóm chợ chiều đông của Bàng Bá Lân không chỉ khắc họa hình ảnh một khu chợ nhỏ sau phiên họp, mà còn gợi lên những suy tư sâu lắng về thân phận con người trong cuộc sống.
Chợ chiều – bức tranh lạnh lẽo của mùa đông
Ngay từ câu thơ đầu tiên, cái lạnh mùa đông như ùa vào tâm hồn người đọc:
“Gió lạnh ùa vô chợ vắng teo.
Dẫy lều rách rưới đứng tiêu điều”
Hình ảnh khu chợ không còn cảnh tấp nập mua bán, không còn tiếng nói cười rộn rã, chỉ còn lại sự trống trải, lạnh lẽo. Những dãy lều xiêu vẹo, rách nát đứng trơ trọi giữa không gian quạnh hiu, tạo nên cảm giác cô đơn đến nao lòng.
Trong khung cảnh ấy, bóng chiều ngả dài trên những cột tre rêu phong, gợi lên sự già nua, cũ kỹ của một xóm chợ nghèo. Những mái gà, tưởng như vật vô tri, cũng mang dáng vẻ lắng nghe, chờ đợi – phải chăng là chờ một điều gì đó tươi sáng hơn trong một ngày mai ấm áp?
Thân phận con người trong buổi chợ tàn
Càng đọc sâu vào bài thơ, ta càng cảm nhận được không chỉ sự hoang vắng của không gian, mà còn cả nỗi buồn của những con người nhỏ bé, lặng lẽ trong bức tranh chợ chiều:
“Nắng tắt, sương mờ ôm ngọn cây,
Co ro góc quán mụ ăn mày
Buồn trông vội vã người phu chợ
Vung chổi lia dài nhả bụi bay.”
Giữa cái rét buốt của mùa đông, hình ảnh mụ ăn mày ngồi co ro ở góc quán gợi lên sự xót xa về một kiếp sống nghèo khổ, bấp bênh. Trong khi đó, người phu quét chợ vội vã thu dọn những gì còn sót lại của một ngày buôn bán, những nhát chổi lia dài như đang xua đi những tàn dư của một ngày lao nhọc.
Bàng Bá Lân đã rất tinh tế khi lồng ghép hình ảnh con người vào khung cảnh thiên nhiên. Cảnh vật tiêu điều không chỉ đơn thuần là cái lạnh của mùa đông mà còn là cái lạnh của số phận, của cuộc đời những con người nghèo khó.
Ánh sáng le lói trong đêm đông
Trong bức tranh ảm đạm ấy, vẫn có những tia sáng le lói:
“Khói bếp vươn mình nhẹ nhẹ lên…
Nhà nhà quanh chợ đã loe đèn.”
Hình ảnh khói bếp bốc lên, những ánh đèn loe sáng trong các ngôi nhà quanh chợ như một điểm sáng nhỏ nhoi trong cái lạnh giá của chiều đông. Đó là biểu tượng của sự ấm áp, của hy vọng – dù mong manh nhưng vẫn còn đó.
Nhưng rồi, ngay khi ta vừa cảm nhận được chút ấm áp ấy, tác giả lại kéo ta trở về với thực tại:
“Lá bàng trong gió rơi từng loạt,
Ếch nhái xa gần mở nhạc đêm.”
Lá bàng rụng liên hồi trong gió, như nhắc nhở về sự trôi qua vô tình của thời gian. Tiếng ếch nhái cất lên giữa đêm khuya càng làm tăng thêm vẻ quạnh quẽ của một xóm chợ nghèo.
Lời kết – Nỗi buồn của một thời đại
Bài thơ Xóm chợ chiều đông không chỉ là một bức tranh thiên nhiên, mà còn là bức chân dung của những con người trong một xã hội nghèo nàn, vất vả. Qua từng câu thơ, ta không chỉ thấy được cái lạnh của mùa đông, mà còn cảm nhận được cái lạnh trong lòng người – cái lạnh của sự cô đơn, của những phận đời mỏi mệt giữa dòng đời khắc nghiệt.
Nhưng dù buồn, bài thơ vẫn mang một vẻ đẹp rất riêng – vẻ đẹp của sự chân thật, của những hình ảnh đời thường mà ta có thể bắt gặp đâu đó trong những khu chợ quê, trong những buổi chiều đông lạnh giá. Và khi khép lại bài thơ, lòng ta vẫn còn vương vấn một nỗi niềm man mác – nỗi niềm dành cho những con người nhỏ bé đang lặng lẽ mưu sinh trong bóng tối của cuộc đời.
*
Bàng Bá Lân – Nhà thơ của hồn quê Việt
Bàng Bá Lân (1912–1988) là một nhà thơ tiêu biểu của văn học Việt Nam hiện đại, nổi bật với những vần thơ mộc mạc, giản dị nhưng thấm đẫm tình quê hương và nhân sinh. Ông là một trong những gương mặt chủ chốt của phong trào Thơ Mới, với phong cách trữ tình, nhẹ nhàng và giàu hình ảnh.
Thơ Bàng Bá Lân phản ánh vẻ đẹp của làng quê Việt Nam, từ những buổi trưa hè, xóm chợ chiều đông đến hình ảnh mái trường làng, vườn dừa xanh mướt. Bên cạnh đó, ông còn có những vần thơ sâu sắc về tình yêu, hoài niệm và triết lý nhân sinh. Các tác phẩm tiêu biểu của ông gồm Trưa hè, Xóm chợ chiều đông, Vườn dừa, Giai nhân…
Không chỉ là nhà thơ, Bàng Bá Lân còn là nhà giáo và nhiếp ảnh gia, để lại dấu ấn sâu đậm trong văn hóa Việt Nam. Thơ ông như một bức tranh làng quê yên bình, là tiếng lòng của những tâm hồn yêu thương vẻ đẹp dung dị mà vĩnh hằng của đất nước.
Viên Ngọc Quý.
